Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Afscheiding van 1834
De Afscheiding van 1834 is de aanduiding van een kerkelijke beweging in het Nederland van de 19e eeuw, die leidde tot zelfstandige gereformeerde kerken naast de Nederlandse Hervormde Kerk. De Afscheiding van 1834 heeft, hoewel klein begonnen, grote invloed gehad op de vorming van de moderne Nederlandse samenleving.
Situatieschets
Lang was de Nederduitsch Gereformeerde Kerk de protestantse kerk bij uitstek in Nederland. In 1816 verving de regering de Dordtse Kerkorde, die sinds 1618 was gevolgd, door een nieuw kerkreglement. Leden van de hogere bestuursorganen werden voor die tijd benoemd door leden van de lagere organen, maar volgens de nieuwe regeling zouden de hogere organen de leden van de lagere organen moeten benoemen. De leden van de hoogste organen, de landelijke synodale vergadering en de provinciale kerkbesturen, werden benoemd door het Departement voor Hervormde Eredienst. Op die manier kreeg de regering meer invloed op het kerkgebeuren. De naam van de Nederduitsch Gereformeerde Kerk werd gewijzigd in Nederlandsche Hervormde Kerk. In het begin van de 19de eeuw begonnen vernieuwende invloeden door te dringen in de kerk. Aanvankelijk stootten deze ontwikkelingen nauwelijks op weerstand, tot het in 1834 tot een uitbarsting kwam.
1834
In het Groningse Ulrum werd dominee Hendrik de Cock geschorst omdat hij openlijk en fel kritiek uitte op de praktijk van het kerkelijk leven en op wat volgens hem een verwatering was van de Bijbelse leer. De gemeenteleden protesteerden tegen de schorsing, maar De Cock bleef geschorst. Omdat de kerk geen oor had voor hun bezwaren, scheidden De Cock en zijn gemeente zich af van de Nederlandse Hervormde Kerk.
In het oostelijke deel van Nederland was Anthony Brummelkamp een bekende voorvechter van de Afscheiding. Onder zijn invloed ontstonden afgescheiden gemeenten in onder andere Varsseveld, Winterswijk, Aalten en Wierden. In Holland en Noord-Brabant werd de beweging geleid door Hendrik Scholte, in Friesland door Simon van Velzen en in Zeeland door Huibert Jacobus Budding.
De Nederlandse overheid wenste dat de Afgescheidenen zich als afzonderlijk kerkgenootschap lieten registreren, maar dat vonden de Afgescheidenen in het begin helemaal niet nodig, omdat zij vonden dat zij de echte voortzetting waren van de Nederlandse Hervormde Kerk. Maar zonder officiële erkenning bevonden zij zich in een moeilijke positie: er werd een wet van Napoleon toegepast, namelijk dat voor samenkomsten van meer dan 20 personen toestemming moest worden gevraagd. Deze toestemming werd lange tijd niet gegeven, waardoor verschillende voorgangers van de afgescheidenen in de gevangenis belandden. Na 1845 emigreerden vele afgescheidenen naar de Verenigde Staten onder leiding van bekende predikanten zoals Albertus Christiaan van Raalte en Hendrik Pieter Scholte.
Verdere splitsingen en fusies
De afscheiding van 1834 stond aan het begin van een serie latere afscheidingen (en enkele fusies). Een conflict over het aanvragen van erkenning door de overheid en het laten varen van de naam gereformeerd voor het eigen kerkgenootschap leidde tot een splitsing van de afgescheidenen in de Gereformeerde Kerken onder het Kruis en de Christelijke Afgescheiden Gemeenten. Nadat de vervolgingen eindigden, gingen deze kerken in 1869 weer samen in de Christelijke Gereformeerde Kerk. In 1892 ging de Christelijke Gereformeerde Kerk samen met de Nederduits Gereformeerde Kerk (Dolerende) die ontstaan waren uit de Doleantie van 1886 en vormden de Gereformeerde Kerken in Nederland. Een klein deel van de Christelijke Gereformeerde Kerk deed niet mee met de fusie en ging verder onder dezelfde naam.
Op 1 mei 2004 fuseerden de Gereformeerde Kerken in Nederland met de Nederlandse Hervormde Kerk en de Evangelisch-Lutherse Kerk tot de Protestantse Kerk in Nederland (PKN). Hiermee is het grootste deel van de aanhangers van de Afscheiding en de Doleantie na lange tijd terug onder één landelijke kerkorganisatie met de hervormden.
Literatuur
- C. Smits, De afscheiding van 1834 (Dordrecht: Van den Tol, 1971-1991, 9 delen) Een gedetailleerde beschrijving, voornamelijk van regio’s.
- J. Wesseling, De afscheiding van 1834 in ... 1834-1869 (Groningen: De Vuurbaak, 1973-1989; 10 delen). Een gedetailleerde beschrijving van Groningen, Friesland, Overijssel en Zeeland.
- Joh. Vreugdenhil, De kerkgeschiedenis verteld aan jong en oud (Houten: Den Hertog, 1990, 9e druk) geeft in deel 4 een beschrijving vanuit bevindelijk gereformeerd perspectief zonder wetenschappelijke pretenties.
