Acrostichon

Een acrostichon is een literaire vorm (meestal een dichtvorm), waarbij de begin- of eindletters van regels, verzen of woorden, wanneer samen worden gelezen, een betekenis hebben, bijvoorbeeld een zin of een naam. Het woord acrostichon komt uit het Grieks, van ἄκρος ákros „uiterste” en στίχος stíchos „regel” of „vers”.

Een acrostichon wordt soms ook een naamdicht of een lettervers genoemd.

Acrostichons in de Bijbel

In de Hebreeuwse poëzie in de Bijbel wordt meermaals gebruik gemaakt van acrostichons. Deze zijn te vinden in de psalmen 9, 10, 25, 34, 37, 11, 112, 119 en 145, in het boek Klaagliederen , in Spreuken 31:10-31, het „loflied op de sterke vrouw”, en een groot deel van het eerste hoofdstuk van het bijbelboek Nahum.

In Psalm 119 beginnen telkens acht opeenvolgende regels met dezelfde letter van het alfabet. De eerste vier woorden van Psalm 96:11 vormen een acrostichon van Gods Naam.

Latere Hebreeuwse dichtkunst

In latere rabbijnse literatuur wordt het acrostichon soms door de auteurs gebruikt om via de beginletters hun eigen naam in het gedicht aan te geven. Een voorbeeld hiervan is het lied Lecha Dodi, dat nog steeds met de sabbat wordt gezongen. De beginletters van de eerste acht strofen bevatten de naam Sjlomo ha-Levi. Dit was een andere naam van de auteur Sjlomo (Salomo) Alkabetz.

In Nederlandse literatuur

Vooral in middeleeuwse en barokke dichtkunst werden acrostichons ook in Nederlandse literatuur en dichtkunst graag gebruikt.

De auteur van de Middelnederlandse versie van het verhaal Van den vos Reynaerde, Willem, sloot het verhaal af met enkele regels die een acrostichon vormen van BI WILLEME.

In het Wilhelmus vindt men, wanneer men de beginletters van de strofen bekijkt, de naam WILLEM VAN NASSOU in oude spelling.

Een opmerkelijk geval uit de twintigste eeuw is te vinden bij de uitgever Jan Berghmans en de kunsthandelaar Lambert Jageneau. Volgens Jageneau zouden zij oorspronkelijk samengewerkt hebben, tot Jageneau in 1967 zelf het auteurschap van de gedichten ging claimen. Als bewijs kon hij aanvoeren dat in verschillende gedichten die onder de naam van Jan Berghmans werden uitgegeven, de naam van Lambert Jageneau of zelfs zinnen als „Jan schreef dit niet” als acrostichon stond.

Andere types gedichten

• Een telestichon is een gedicht of andere tekst waarin de laatste letters van de regels of verzen een woord of een zin vormen;
• Een mesostichon is een gedicht of tekst waarin de middelste letters van regels of verzen een woord of zin vormen;
• Een acroteleuton is een meervoudig acrostichon of een combinatie van acrostichon en telestichon.