Doctrine

Doctrine (Lat. doctrina) betekent leer of verzameling leerstellingen.

Met religieuze of militaire doctrines wordt een verzameling leerstellingen of dogma's bedoeld die niet ter discussie staan. Vanwege die associatie met dogmatisch en de strikte naleving ervan heeft 'doctrine' een negatieve bijklank gekregen; vergelijk bijvoorbeeld het werkwoord indoctrineren, wat vrijwel gelijk wordt gesteld met hersenspoelen. Iemand die doctrinair is, houdt zich zeer streng aan een eenmaal vastgestelde leer of aan een vaststaand stelstel.

Doctrines vormen vaak samenhangende en afgeronde verzamelingen van ideeën over de samenleving (zie : ideologie). Dit hoeft niet alleen op religieus of militair gebied te zijn, maar speelt bijvoorbeeld ook een belangrijke rol binnen het recht.

Als een bepaalde opvatting door meerdere auteurs gedeeld wordt, wordt de aanname dat deze opvatting juist is steeds groter. Hiermee wordt de doctrine sterker, zonder dat er sprake hoeft te zijn van een wetenschappelijke of empirische onderbouwing. Het empirisme is overigens op zichzelf ook weer een doctrine.

Recht

Zie Rechtsleer voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Binnen het recht wordt doctrine gebruikt in tegenstelling tot rechtspraak en jurisprudentie. Er wordt bijvoorbeeld van een doctrine gesproken als door middel van een bepaalde uitspraak door een rechter of jurisprudentie iemand in een artikel of boek bepaalde conclusies trekt aan de hand van die uitspraak. De auteur kan zich echter ook baseren op andere artikelen. Een doctrine kan vervolgens weer de basis zijn voor rechtspraak. In het recht wordt de doctrine ook wel rechtsleer genoemd.

Internationaal recht

Rechterlijke beslissingen (binnen het internationale recht) wordt genoemd als subsidiaire rechtsbron in art. 38 van het Statuut van het Internationaal Gerechtshof. Strikt genomen bindt een rechterlijke uitspraak slechts de partijen in het geding. Echter, wanneer een gezagshebbend orgaan (zoals het Internationaal Gerechtshof) een rechtsregel in een bepaalde zin uitlegt, zal het effect niet beperkt blijven tot die partijen. Overige staten zullen namelijk de neiging hebben zich overeenkomstig de gegeven uitleg (door bijv. het Internationaal Gerechtshof) te gedragen. Doctrine: De in de literatuur beschreven gewoonte, waarop vervolgens een beroep wordt gedaan door een partij in een geschil.

Religie

Binnen de kerk (bijvoorbeeld de Anglicaanse Kerk) is een doctrine de leer of toepassing van de opgestelde dogma's, een verzameling doctrines of leringen die als autoriteit wordt erkend. Andere geloven, zoals de islam, hebben ook bepaalde doctrines. Bijvoorbeeld dragen moslima's een hoofddoek, wat zo letterlijk niet omschreven is, maar wereldwijd wel zo uitgelegd wordt, naar zeggen door overleveringen. De bedoeling ervan is het haar te bedekken voor andere mannen, anders dan de eigen man, zodat dezen niet aangetrokken, verleidt of mogelijk iets ergers worden. Dat verkrijgt in de westerse wereld weinig sympathie, temeer het juist gebruikelijk is daar/hier de schoonheid van de vrouw te benadrukken. Naar de van oudsher opgebouwde waarden en normen is het niet meer dan vanzelfsprekend voor andere mannen om een normale zelfbeheersing te behouden, en geen aanstalten ergenstoe te maken. Het zien van een (mooie) vrouw (inclusief het haar) is dan objectief gezien (gewoon) een vrouw, even als een man met haar.

Militair

Ook binnen het leger wordt de term doctrine gebruikt. Volgens de meeste (Westerse) militaire doctrines moet de vijand weliswaar vernietigd worden, maar niet vernederd. In het boek Mein Kampf van Adolf Hitler worden ook enkele militaire doctrines beschreven.

Ook enkele beschrijvingen die Niccolò Machiavelli in De Heerser (Il Principe) geeft, kunnen de facto als militaire doctrines beschouwd worden, omdat deze bijvoorbeeld door Napoleon en Stalin in de praktijk zijn gebracht.

Russische buitenland-politiek gedurende de Koude Oorlog

Zie : Breznjev-doctrine

Amerikaanse buitenland-politiek

In de VS heeft de term doctrine weer een heel andere betekenis gekregen door de presidentiële doctrines die zijn uitgeschreven voor de buitenland-politiek:

• Monroedoctrine - Amerika moet vrij zijn van toekomstige Europese inmenging
• Trumandoctrine
• Eisenhowerdoctrine
• Kennedydoctrine - De VS is tegen iedere Latijns-Amerikaanse communistische regering
• Johnsondoctrine
• Nixondoctrine
• Sinatradoctrine (zie ook : Michail Gorbatsjov)
• Carterdoctrine
• Reagandoctrine .
• Clintondoctrine - De beste manier om stabiliteit te handhaven in grote gebieden met Amerikaanse belangen, is instabiliteit in kleine gebieden tegen te gaan, voordat de conflicten zich uitbreiden
• George Walker Bush-doctrine - If you're not with us you're against us.
• (George W.) Bushdoctrine - Als er bewijzen zijn die suggereren dat een land of terroristische organisatie Amerikaanse eigendommen zal gaan aanvallen, heeft de VS het recht tot een pre-emptive first strike.