Oplichting

Oplichting oftewel oplichterij is een vorm van bedrog, waarbij de dader een ander ontdoet van geld of van waardevolle goederen (artikel 326 van het Nederlandse Wetboek van Strafrecht). Het is een misdrijf en een kunst tegelijk. Het is een groot risico voor een hoop mensen, maar de vindingrijkheid waarmee oplichters vaak te werk gaan wekt bij sommigen ook bewondering. Een vrouwlijke oplichter noemt men oplichtster.

Oplichting is een strafbaar feit, terwijl het civiele recht mogelijkheden kent om rechtshandelingen die door middel van dwaling, misbruik van omstandigheden of bedrog tot stand gekomen zijn te vernietigen. In de praktijk is de vogel meestal al gevlogen als het zo ver komt, met medeneming van de buit. Soms loopt een oplichter tegen de lamp, maar in de meeste gevallen is zijn buit al "verdwenen".

Overigens is dit delict niet te verwarren met het nagenoeg gelijknamig delict dat in vroeger tijden opligting heette en ook wel (eveneens met een term waarvan inmiddels de betekenis is veranderd) vervoering werd genoemd, en waarmee werd bedoeld de daad van eigenrichting waarbij iemand tegen diens wil uit een woning werd weggevoerd (vergelijk de hedendaagse term "van bed lichten") - datgene wat thans oplichting heet, heette destijds opligterij. Deze verandering van betekenis vond plaats in de loop van de 19de eeuw.

De oplichter en het slachtoffer

Een oplichter kan gebruik maken van verschillende menselijke zwakheden. Dit kunnen slechte eigenschappen zijn als ijdelheid, oneerlijkheid, slordigheid of hebzucht. Het plan kan echter ook gebruik maken van eigenschappen als eerlijkheid, goedgelovigheid, medelijden, onwetendheid, eenzaamheid of verliefdheid.

Intelligentie heeft hier vrijwel niets mee te maken. Twijfel wordt door de oplichter weggewuifd en door het slachtoffer zelf achteraf weggeredeneerd. Sommige slachtoffers blijven geloven in de droom die hen door de oplichter is voorgespiegeld, ook tegen beter weten in. Soms gelooft zelfs de oplichter (ten dele) in zijn eigen verhalen, zoals bij de geestesziekte pseudologia fantastica. Charles Ponzi geloofde bijvoorbeeld dat zijn Ponzifraude slechts een tijdelijke oplossing was, en dat hij uiteindelijk met een mega-investering al het geld voor zijn investeerders zou terugverdienen. Veel gezondheidsfraudeurs vergoelijken hun daden op een vergelijkbare manier: 'Eens zal hun revolutionaire behandelmethode aanslaan en zal de medische stand hen erkennen'. Hoewel het de meeste oplichters uiteraard puur om financieel voordeel te doen is, kan een pseudologia fantastica-patiënt extra overtuigend overkomen, nou juist omdat hij in zijn eigen fantasie gelooft.

De oplichter is meestal sociaal vaardig, heeft zijn plan al van tevoren bedacht, en vaak ook tientallen tot honderden keren uitgevoerd. Meestal wordt gebruik gemaakt van snelheid en psychologische druk, zodat het slachtoffer niet de kans krijgt na te denken of adequaat te reageren. Het slachtoffer krijgt deze kans maar een keer in zijn leven, het is nu of nooit en er moet dus direct een beslissing genomen worden. In de meeste oplichtingsplannen is snelheid cruciaal.

Soms maken oplichters gebruik van handlangers die zich als "neutrale derden" voordoen. Op deze manier worden de slachtoffers ervan overtuigd dat ze er echt baat bij hebben met de oplichter in zee te gaan. Op bijeenkomsten voor het werven van nieuwe deelnemers voor piramidespelen kunnen zich bijvoorbeeld handlangers in het publiek bevinden die de mensen vertellen dat 'zoveel verdiend hebben'. Zij zullen dan ook de eersten zijn die weigeraars tot 'losers' bestempelen. Hierbij wordt tevens gebruik gemaakt van massapsychologie: in de groep ontstaat een zekere groepsdruk om mee te doen.

Hiervan kan ook gebruik gemaakt worden bij penetratie van vrienden- en kennissennetwerken. Hierin ligt een deel van de kracht van het piramidespel: de deelnemer wordt er door een kennis,(goede) vriend of familielid bij betrokken. Als die goede vriend ook meedoet, wordt sneller verondersteld 'dat het wel goed zal zitten'.

Oplichtingsvormen

Een kat in de zak

Een van de meest voorkomende en meest simpele manieren van oplichting is het zich laten betalen voor de levering van een goed of de verrichting van een dienst, waarbij het verkochte goed of de dienst achteraf inferieur of waardeloos blijkt te zijn. Sommige oplichters laten zich zelfs vooraf betalen voor goederen die ze nooit zullen leveren.

Een sprekend voorbeeld is de malafide autohandelaar die de kilometerteller van een tweedehands auto terugdraait om deze auto later voor een veel te hoge prijs te verkopen. Een moderner voorbeeld is advertentiefraude, waarbij bedrijven worden benaderd door de fraudeur om tegen betaling te worden genoemd op bepaalde websites. De geboden tegenprestatie is echter waardeloos, want deze websites bestaan niet, bevatten minimale informatie, of kopiëren gegevens uit publieke bronnen zoals de Kamer van Koophandel.

Ook het versnijden of aanlengen van producten valt feitelijk onder deze vorm van oplichting, evenals het knoeien met gewichten.

Spookfacturen

Sommige oplichters sturen facturen voor diensten die niet zijn verricht of goederen die niet zijn geleverd naar ondernemingen. Meestal zijn dit facturen voor kleinere bedragen (ca. 10 tot 250 euro) die naar zeer veel ondernemingen worden verstuurd. Soms doet men zich tevens voor als een instantie die een verplichte contributie factureert, zoals de Kamer van Koophandel of een financiële controleinstantie. Men anticipeert dat men facturen voor kleinere bedragen makkelijker zal betalen en minder streng zal controleren.

Straattrucs

Veel oplichting vindt plaats op straat, of aan de huisdeur. Meestal gaat het hier om kleine criminelen die hun slachtoffers voor kleinere bedragen oplichten. In toeristische gebieden zijn toeristen vaak gemakkelijke prooien. Sommige oplichters zetten zelfs kinderen in, want wie weigert nou een schattige hummel iets? Bekende trucs zijn:

• Gokspelletjes op straat, zoals balletje-balletje. Uiteindelijk is er maar een winnaar en dat is de organisator, die meestal op een of andere manier vals speelt om de uitslag in zijn voordeel te manipuleren;
• Wisseltrucs: De oplichter incasseert geld bij zijn slachtoffer en geeft vals geld terug. Hij doet zich bijvoorbeeld voor als een politieman die een biljet van 50 euro wil controleren op echtheid. Het nietsvermoedende slachtoffer geeft een biljet, dat de oplichter vliegensvlug omwisselt voor een vals biljet. Het valse biljet geeft hij terug met de mededeling dat het biljet "gelukkig echt" is;
• De malafide geldwisselaar: Iemand biedt aan euro's of dollar's tegen de lokale valuta te wisselen. Het slachtoffer wisselt tegen een zeer ongunstige wisselkoers of krijgt vals geld terug. In landen waar net een nieuwe valuta is ingevoerd en zowel de oude als de nieuwe valuta betaalmiddel zijn, komt het voor dat de malafide geldwisselaar beweert de "nieuwe" valuta te wisselen maar in werkelijkheid de "oude" valuta wisselt. Vaak is de "oude" valuta vele malen minder waard dan de nieuwe. Dit kwam onder andere voor toen Mexico een nieuwe peso invoerde, en veel toeristen met waardeloze oude peso's werden opgelicht;
• Geld voor benzine: De oplichter beweert dat hij zonder geld zit en geen benzine meer heeft voor zijn auto, en smeekt voorbijgangers om geld omdat hij anders vastzit. Varianten zijn geld voor leges vragen om een uitkering of verblijfsvergunning te krijgen, of geld voor een treinkaartje;
• De malafide touroperator: De oplichter benadert toeristen voor een trip naar een bekende trekpleister. Als de toerist betaald heeft wordt een afspraak gemaakt om op een bepaalde tijd op een verzamelpunt te verschijnen. Uiteraard bestaat de hele trip niet en verdwijnen de oplichters spoorloos. Het komt wel eens voor dat een toerist de oplichter vindt: deze beweert dan dat de toerist "op de verkeerde plaats had gewacht" en dat ze "zonder hem zijn gegaan". Uiteraard krijgt hij zijn geld niet terug, want "het was immers zijn eigen schuld";
• De nep-collectant: De oplichter doet zich voor als een collectant. Soms gaat hij zelfs de deuren langs. Om geloofwaardiger over te komen maakt de nep-collectant een collectebus met het logo van een stichting of goed doel, of trekt bepaalde kleding aan met dit logo. Uiteraard komt van het geld niets bij het goede doel terecht, maar verdwijnt het allemaal in de zak van de oplichter;
• De nep-postbode: Een 'postbode' belt aan met een bezorging. Hiervoor moeten echter wel portokosten worden betaald. Hiervoor wordt een mobiel pinapparaat gebruikt. Wanneer het slachtoffer dit apparaat gebruikt werkt dit niet, waarop de postbode beweert dat het apparaat 'kapot' is en dat hij 'morgen zal terugkomen'. Uiteraard komt de postbode niet terug, maar blijken achteraf wel kleinere of zelfs grotere bedragen van de bankrekening van het slachtoffer afgeschreven;
• De liefhebbende kleinzoon: De oplichter belt oudere mensen op en doet zich voor als kleinzoon. Onder dit voorwendsel vraagt hij om geld, dat 'door een vriend wordt opgehaald'. Zonder dat oma het weet noemt ze vaak de naam van de kleinzoon ('Ben jij dat Casper?') waar de oplichter handig op inspeelt ('Ja, met Casper'). Vervolgens doet hij zich voor als 'vriend' die het geld komt halen. Wanneer de opa of oma lont begint te ruiken is de oplichter al verdwenen,
• Chinese thee: Deze truc wordt met name in China beoefend. Een of twee charmante Chinese jongedames benaderen het slachtoffer (vaak een toerist), en proberen met hem in gesprek te komen "om hun Engels te oefenen". Vervolgens stellen ze voor ergens thee te gaan drinken of een maaltijd te gebruiken. De dames bestellen in rap Chinees terwijl het slachtoffer niet eens de kans krijgt de kaart te zien, maar denkt "dat dat zo gaat in China". De rekening wordt uiteindelijk aan de toerist gepresenteerd, en is uiteraard extreem hoog. De toerist betaalt en durft niet te protesteren uit angst voor een "onbeschofte Westerling" te worden versleten door zijn "nieuwe vrienden". Meestal werken de dames voor de eigenaar van het restaurant, om zo klanten binnen te halen en veel te laten betalen.
• Antiek: Deze truc is vooral in Thailand gesignaleerd. De oplichter benadert een toerist en zegt dat hij weet waar voordelige Thaise antiekvoorwerpen, kunst of juwelen gekocht kunnen worden. De toerist wordt per tuktuk of auto naar meerdere winkels gebracht die allemaal gerund worden door handlangers van de oplichter. Ook worden regelmatig ontmoetingen geregisseerd met handlangers die zich als 'neutrale derden' voordoen en het verhaal van de oplichter bevestigen. De als antiek verkochte waren zijn uiteraard allemaal kitsch en waardeloos.

Valse schade claimen

Soms probeert men het slachtoffer te laten geloven dat hij schade heeft aangericht om hem zo te laten betalen. De oplichter laat zich bijvoorbeeld luid kermend op straat vallen naast een achteruitrijdende auto zodat de bestuurder gelooft dat hij hem heeft aangereden. Maar voor een luttel bedrag, bijvoorbeeld 5,000 euro, 'zal de politie erbuiten worden gehouden'. De bestuurder, die zich uiteraard is doodgeschrokken en denkt dat het zijn schuld is, is bang voor eventuele civiele of strafrechtelijke procedures en zal betalen.

Ook komt het voor dan men opzettelijk met iets dat al kapot is tegen het slachtoffer aanloopt waarna men de doos met het voorwerp laat vallen en beweert dat het slachtoffer 'zijn kostbare vaas' heeft gebroken.

Een bijzondere vorm van het claimen van schade onder valse voorwendselen is verzekeringsfraude.

Chantage

Soms chanteert de oplichter het slachtoffer. Het verschil met gewone chantage is echter dat de oplichter hier het feit waarmee hij zijn slachtoffer chanteert zelf heeft uitgelokt.

Een oplichtster kan bijvoorbeeld opzettelijk een getrouwde man verleiden tot overspel. Terwijl ze met elkaar naar bed gaan maakt een handlanger foto's, waarmee het slachtoffer uiteindelijk afgeperst wordt.

Artsen kunnen in het bijzonder slachtoffer worden van dit soort oplichterij. Een jonge vrouw laat zich onderzoeken (bij voorkeur de borsten of de vagina). Na verloop van tijd probeert ze de arts te verleiden, waarna een 'boze echtgenoot' binnenstormt. De vrouw kiest uiteraard direct partij voor hem en het 'echtpaar' dreigt met (juridische) stappen. Maar als de arts een bedrag betaalt is het uiteraard vergeven en vergeten. De arts, totaal overdonderd en bang voor reputatieschade en procedures, betaalt.

Het komt voor dat slachtoffers in het kader van een oplichtingstruc worden aangezet tot illegale activiteiten. Hierdoor durft het slachtoffer niet naar de politie te stappen en hebben de oplichters een extra chantagetroef achter de hand.

Een bekend geval van oplichting door chantage was de zogenaamde Angola-zwendel in de Angola-gevangenis (Louisiana State Penitentiary). Een aantal gevangenen bleek hier via correspondentie homoseksuele mannen die nog niet 'uit de kast' waren af te persen. Ze plaatsten advertenties in homobladen, en wanneer hierop werd gereageerd werd na verloop van tijd om geld gebedeld. Indien nodig werd chantage gehanteerd door te dreigen te onthullen dat het slachtoffer homoseksueel was en stiekem met mannen correspondeerde. De advocaat van de gevangenen bleek een cruciale rol te spelen in het naar binnen en buiten brengen van correspondentie en het beheer van de offshore bankrekeningen waarop de gelden werden geïnd.

Pigeon drop

De 'pigeon drop' is een truc waarbij het slachtoffer wordt verleid de oplichter op te lichten. In feite is het precies andersom.

De oplichter kan bijvoorbeeld met een of ander voorwendsel het slachtoffer vragen wat geld van hem een paar uur lang te bewaren in een enveloppe, samen met diens eigen geld. De oplichter steelt echter het geld van het slachtoffer en geeft in plaats daarvan een lege enveloppe of een enveloppe met gewoon papier aan het slachtoffer. Het slachtoffer komt in de verleiding het geld voor zichzelf te houden en zal vluchten of niet op de afgesproken plaats komen. In werkelijkheid vlucht hij van zijn eigen geld.

Een ander voorbeeld is de truc van de 'kostbare viool'. De oplichter gaat in een duur restaurant eten. Achteraf blijkt hij echter de rekening niet te kunnen betalen en biedt aan geld te halen terwijl hij als onderpand een viool, juweel of ander artefact achterlaat. Terwijl de oplichter weg is, wordt de viool door een andere klant 'opgemerkt'. Deze klant, uiteraard een handlanger van de oplichter, is onberispelijk gekleed en beweert dat de viool een kostbaar pronkstuk is, waar hij wel EUR 50,000 voor overheeft. De klant laat een kaartje achter, maakt een 'afspraak' met de restauranthouder, of 'realiseert zich dat hij een afspraak heeft maar belooft snel terug te komen'. De restauranthouder ruikt winstgevende zaken en biedt bij terugkomst van de oplichter aan de viool voor bijvoorbeeld 5000 euro te kopen (met het oogmerk hem door te verkopen met winst). De eigenaar koopt echter een gewone waardeloze viool en de oplichters hebben 5000 euro verdiend.

Oplichterij rond loterijen en belspelletjes

De oplichter benadert het slachtoffer met een lot met een winnend nummer. Hij kan helaas de prijs niet zelf innen om een of andere reden, maar hij biedt aan het voor bijvoorbeeld de helft van de prijs aan het slachtoffer te verkopen. Het lot is echter vervalst en waardeloos. De oplichter heeft het slachtoffer voor veel geld opgelicht, en het slachtoffer wordt zelf geconfronteerd met een strafvervolging wegens het proberen te incasseren van de prijs met een vals lot. Deze truc kwam voor in de film Matchstick Men. Een variant is in Las Vegas gesignaleerd: de oplichter vraagt het slachtoffer een aantal fiches te verzilveren. Dat kan hij zelf niet want het betreffende casino heeft hem op beschuldiging van valsspelen verwijderd. Als verzekering dat het slachtoffer het geld daadwerkelijk terugbrengt vraagt de oplichter om een waardevol juweel of een geldbedrag. Wanneer het slachtoffer ontdekt dat de fiches geweigerd worden door het casino is de oplichter verdwenen.

Een andere variant van fraude met betrekking tot loterijen is een vorm van Nigeriaanse oplichting, waarbij het slachtoffer wordt wijsgemaakt dat hij een prijs heeft gewonnen. Om nu de prijs daadwerkelijk te kunnen innen, moet hij eerst wat onkosten vergoeden. De prijs komt niet, maar de oplichters blijven 'onkosten' vragen, tot het slachtoffer afhaakt.

In andere gevallen blijkt dat aan de 'prijs' zelf een prijskaartje hangt: de 'winnaar' moet bijvoorbeeld een fors bedrag bijbetalen of bijbehorende artikelen kopen. Uiteindelijk blijkt dat het slechts een vermomde en veel te duur betaalde koop betreft.

Ook echte loterijen en belspelletjes kunnen praktijken hanteren die niet door de beugel kunnen. Zo is het voorgekomen dat met de antwoorden of vragen gesjoemeld werd. Daarbij kennen veel malafide belspellen en loterijen helemaal geen winnaar, of is de 'winnaar' een fictief persoon of medewerker van de loterij of het spel.

De mijn opsieren

Tijdens de Goldrush kwam het voor dat oplichters een waardeloze mijn kochten, en hier vervolgens stofgoud in verspreidden. Dit gebeurde meestal door stofgoud in geweerpatronen te verwerken en met een geweer in de mijn te schieten. Vervolgens werd de mijn of de aandelen in het waardeloze mijnbedrijf te koop aangeboden voor een hoge prijs onder het voorwendsel dat er goud te vinden was. Wanneer iemand te mijn ging bezichtigen konden de oplichters 'bewijzen' dat er goud te vinden was door te delven op de plaats waar geschoten was en in het opgedolven erts 'goud aan te tonen'. De oplichters verkochten hierdoor de mijn met een fabelachtige winst. Deze truc wordt beschreven in het Lucky Luke stripverhaal De Spookstad.

Malafide telefoonlijnen

Sommige bedrijven die betaalde telefoonnummers exploiteren proberen mensen onder valse voorwendsels aan te zetten hun lijn te bellen. Mensen worden bijvoorbeeld op chatsites benaderd en uitgenodigd naar het nummer te bellen. Ook komt het voor dat men mensen laat geloven dat ze een prijs hebben gewonnen, en moeten ze het nummer bellen 'om de prijs te claimen'. Wie belt komt echter terecht in een labyrint van keuzemenu's en medewerkers die getraind zijn hun 'klanten' zo lang mogelijk aan de lijn te houden. Ook komt het wel eens voor dat een SMS-servicer ongevraagd SMS aan mensen stuurt en hen kosten in rekening brengt.

Ook kan het gebeuren dat men gebeld wordt en men doet voorkomen dat het een collect call betrof uit een ver gebied. Om deze call te accepteren diende de cijfer intoetsten, waarna men een aanzienlijk duur nummer wordt doorgesluisd zonder dat men er erg in heeft.

Ripdeal

Bij een ripdeal benadert de oplichter het slachtoffer voor een transactie enkel en alleen met het doel het slachtoffer ter plekke te beroven. In het criminele circuit vinden ripdeals vaak plaats in de drugshandel, waarbij een partij er met het geld én de drugs vandoorgaat.

Malafide kredietverlening

Malafide kredietverstrekkers benaderen personen met het aanbod een lening bij hen af te sluiten of bestaande leningen over te sluiten. Meestal hebben ze geen vergunning en benaderen ze hun potentiële klanten via cold calling en internet. Bij het aangaan van de leningen worden echter doelbewust essentiële zaken verzwegen of anders voorgesteld dan ze zijn:

• De klant moet uiteindelijk op jaarbasis een hogere rente betalen dan toegestaan, of dan wat hem is voorgehouden door de kredietverstrekker;
• De klant moet excessieve bijkomende kosten betalen, vaak in de vorm van verplichte (dure) bijkomende verzekeringen;
• De klant moet vooraf de transactiekosten betalen en ontvangt de lening uiteindelijk niet. Dit is een variatie op zogenaamde Nigeriaanse oplichting.

Doelwit van de malafide kredietverstrekker zijn personen die geen toegang hebben tot normale vormen van krediet, bijvoorbeeld omdat ze een negatieve BKR-notering hebben.

Misleidende verkooptrucs

Bij misleidende verkoop wordt een klant benaderd om iets te kopen of om zich ergens toe te verplichten. Vaak blijkt achteraf dat de producten inferieur zijn, of dat de klant zich tot meer verplicht heeft dan hij oorspronkelijk dacht. Hij zit bijvoorbeeld aan een doorlopend abonnement vast terwijl de colporteur hem had verzekerd dat het slechts een eenmalige bestelling was. Aangezien misleidende verkoop vaak via de telefoon of via colporteurs plaatsvindt is het zo goed als onmogelijk te bewijzen dat de colporteur de koper heeft misleid. Dit soort bedrijven verschuilt zich bovendien achter de bewering dat ze onmogelijk kunnen nagaan wat hun colporteurs zeggen, maar dat er echter wel een getekend papier is "en de klant dus gewoon moet betalen". De colporteurs worden echter in de extreemste gevallen doelbewust geïnstrueerd om klanten te misleiden of zelfs voor te liegen. In Duitsland duidt men dit wel eens aan als Drücker. De colporteurs zijn zelf meestal randfiguren die op freelancebasis werken en slechts een beloning krijgen afhankelijk van het aantal klanten dat ze aanbrengen.

Om deze redenen heeft de Europese Unie regelgeving uitgevaardigt die strenge eisen stelt aan colportage. Zo moet een colportage-overeenkomst in principe aangemeld worden bij de Kamer van Koophandel, en kan de klant binnen 8 werkdagen zonder opgaaf van redenen de overeenkomst zonder verdere verplichtingen opzeggen. Tevens heeft het Europees Parlement wetgeving uitgevaardigd tegen oneerlijke handelspraktijken in het algemeen.

Piramidespelen en andere word-snel-rijk schema's

Een veel gebruikte wijze van oplichting is het piramidespel. Aan de deelnemers worden hoge rendementen voorgespiegeld op hun inleg. Deze rendementen worden echter betaald uit de inleg van nieuwe deelnemers. Na verloop van tijd komen er te weinig nieuwkomers bij en stort de constructie in, waarbij de meeste deelnemers hun geld kwijt zijn. Varianten hierop zijn onder andere ponzifraude's, matrixen en bepaalde vormen van multi-level marketing. De constructies worden vaak gemaskeerd als franchising, multi-level marketing, "weggeef-actie" of investeringsfonds. Soms beweert de oplichter hoog renderende participaties of investeringen in opkomende markten als China, Rusland, Bulgarije of Brazilië te verkopen, waarna een faillissement van het investeringsfonds volgt en de oplichter met het geld verdwijnt.

De bekendste fraudeurs in deze categorie zijn Charles Ponzi, naar wie Ponzifraude is genoemd, en Bernard Madoff, die met zijn Ponzifraude investeerders gezamenlijk voor naar schatting 50 miljard heeft benadeeld.

Fraude

Het aanpassen van documenten op een manier die niet wettig is en als doel heeft geld wit te wassen of meer financiële mogelijkheden te verkrijgen. Hieronder vallen:

• Boekhoudfraude, creatief boekhouden
• Identiteitsdiefstal of vervalsing van een legitimatie
• Factureringsfraude
• Handtekeningsvervalsing
• Valsheid in geschrifte
• Effectenfraude

Internetfraude

Als internetfraude kunnen de volgende acties worden gezien:

• Pharming en phishing, waarbij internetgebruikers via valse websites persoonlijke informatie of inlogcodes wordt ontfutseld;
• Skimmen, waarbij men andermans PIN-gegevens kopieert en misbruikt;
• Man-in-the-middle-aanval;
• Het rondsturen van e-mail met bijlages of links die alleen zijn te bekijken als een bepaald programma wordt gedownload. Dit programma is altijd een "backdoor" die de criminelen toegang geeft tot de computer van de gebruiker.
• Nepvirussen: de internetgebruiker krijgt een pop-op te zien waarop wordt beweerd dat zijn computer geïnfecteerd is met een computervirus. Maar wanneer hij op de bijbehorende link klikt kan hij een virusscanner downloaden die het probleem verhelpt, al dan niet tegen betaling. Uiteraard is er geen virus, en is de 'virusscanner' in het beste geval waardeloos. In het slechtste geval is hij schadelijk of bevat hij een "backdoor" die criminelen toegang geeft tot de computer van de gebruiker.
• Misbruik van sociale netwerksites. De oplichter hackt of pharmt iemands account op een netwerksite (bijvoorbeeld Facebook), waarna hij met gebruik van de account onder valse voorwendselen diens contacten vraagt geld over te maken. Hij doet zich via het account voor als een vriend, en beweert bijvoorbeeld dat hij 'vastzit' in een ver oord (bijvoorbeeld China of Nigeria), en dat hij snel een fors bedrag nodig heeft voor een vliegticket terug naar huis.

Advanced fee fraud

Advanced fee fraud staat in Nederland beter bekend als Nigeriaanse oplichting. Hoewel het recentelijk in de belangstelling staat als oplichting via internet is het verschijnsel veel ouder. Het slachtoffer wordt benaderd met een brief, e-mail of telefoongesprek waarin hem een groot geldbedrag wordt voorgespiegeld. De meestgebruikte voorwendsels zijn:

• Een ver familielid is overleden en het slachtoffer is (mede-)erfgenaam;
• Een som geld moet tijdelijk in het buitenland geparkeerd worden. Als dit op de bankrekening van het slachtoffer mag, wordt hem een groot geldbedrag beloofd;
• Een bank zit met een groot geldbedrag in de maag dat naar de staat gaat als niet iemand het komt opeisen;
• Het slachtoffer heeft een prijs gewonnen.

De oplichters doen zich voor als notaris, advocaat, bank, familielid of testament-executeur. Als het slachtoffer positief reageert wordt hem gevraagd om bepaalde kosten voor te schieten, zoals "leges", "advocatenhonoraria", "reiskosten", "bancaire kosten", "verzekeringskosten" etcetera. De bedragen lopen meestal in de duizenden euro's. Na betaling door het slachtoffer verdwijnen de oplichters spoorloos.

Flessentrekkerij

De oplichter laat zich hier goederen of diensten aanbieden terwijl hij daar niet voor zal betalen. Het verschil met een gewone wanbetaler is dat de flessentrekker volgens een vooropgezet plan werkt. Voorbeelden zijn:

• Eetpiraterij, in een restaurant eten en vervolgens niet betalen;
• Benzine tanken zonder te betalen;
• Goederen of diensten bestellen zonder te betalen.

Hustling

Hustling is het zich bij een sport of spel voordoen alsof men minder vaardig of ervaren is dan men in werkelijkheid is. De term heeft zijn oorsprong in de biljartscene, maar kan toegepast worden op iedere sport of spel waarbij om geld wordt gespeeld, zoals bijvoorbeeld poker. De hustler zal zich onnozel gedragen door bijvoorbeeld de keu amateuristisch te hanteren of bij poker de kaarten amateuristisch te schudden. Ook zal de speler beginnen met om kleinere bedragen te spelen en ervoor zorgen te verliezen. Wanneer de tegenstanders overmoedig worden en de inzet verhogen, zal de hustler zijn spelgedrag navenant aanpassen en met gemak grote sommen van de minder goede spelers winnen.

Valselijk voorlichten

Het vals voorlichten van iemand is vaak bedoeld om veel meer te winnen dan geld alleen. Zo kunnen liefde, seks, spullen en diensten verworven worden. Valse voorlichting of voorwendselen komen vaak voor in reclame en bij telemarketing (of andere vormen van klantenwerving) om klanten op hogere kosten te jagen of duurdere producten te verkopen dan waartoe ze eigenlijk bereid zouden zijn.

Soms tracht men ook iemand onder valse voorwendselen een document te laten ondertekenen. Achteraf blijkt dit dan een overeenkomst te zijn met een betalingsverplichting voor die andere persoon.

Een ander voorbeeld zijn de zogenaamde loverboys, die doen alsof ze romantische belangstelling voor hun slachtoffer hebben teneinde hen te dwingen in de prostitutie te werken.

Vals voorlichten kan ook het aannemen van een andere / valse naam om zo geld/goederen van een persoon te krijgen zijn, of het invullen van andermans gegevens in een overeenkomst of machtiging teneinde die ander voor de kosten te laten opdraaien.

Achterhouden van Informatie

Naast valse voorlichting kan ook het achterhouden van informatie oplichting zijn; bijv. het verkopen van een horecabedrijf, waarvan de horecavergunning is ingetrokken, zonder de koper te informeren dat de vergunning niet meer geldig is.

Soms kan het erg ingewikkeld zijn om te bepalen welke informatie door de verkoper had moeten worden verstrekt, wat kan leiden tot ingewikkelde rechtszaken. Wanneer grotere groepen gedupeerd worden weten de gedupeerden zich vaak te organiseren om samen een grote rechtszaak te voeren.

Wanneer de verkoper niet verplicht was om de achterhouden informatie te geven spreekt men niet van oplichting, maar van een grijs gebied. Een voorbeeld hiervan is de grijze kapitaalmarkt, met beleggingen in het buitenland met zeer hoge gegarandeerde rendementen van bijv. 25%. Verzwegen wordt daarbij dat het rendement wordt behaald in een zeer instabiele valuta die misschien 40% in waarde kan dalen.

Handel met voorkennis / voorwetenschap

Met Handel met voorkennis wordt meestal het verrichten van transacties op de effectenbeurs bedoeld, met behulp van koersgevoelige informatie die (bijv. door directe betrokkenheid bij een bedrijf) verkregen is, voordat de informatie voor andere beleggers toegankelijk is.

Handel met voorkennis is een strafbaar feit. Het feit wordt genoemd in het EU-document "Marktmisbruik 2003/6/EG". Het Verdrag tussen de Regering van het Koninkrijk der Nederlanden en de Regering van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland inzake wederzijdse bijstand en de uitwisseling van informatie op het gebied van effecten, termijncontracten en opties bevat afspraken over het bestrijden van handel met voorkennis.

Waarzeggerij

Het komt wel voor dat mensen, die zich als waarzegger, medium of ziener profileren, voor oplichting worden vervolgd wanneer zij goedgelovige mensen veel geld afhandig hebben gemaakt. Vaak wordt volgens het 'regenmaker' principe gehandeld: wanneer de voorspelling uitkomt wordt het toegeschreven aan de gaven van de waarzegger, en wanneer dit niet gebeurt verklaart de waarzegger dat er meer (betaalde) sessies nodig zijn.

In 2006 werd in Duitsland een waarzegster veroordeeld tot terugbetaling van de aan haar betaalde som geld, toen zij er niet in was geslaagd de geliefde van een cliënte terug te laten keren tot die cliënte.

Gezondheidsfraude

Gezondheidsfraude gaat over mensen die claimen een gave of bepaalde kennis te hebben en hier geld voor vragen. Doorgaans is het resultaat of de gegeven informatie echter gering of onjuist. Voorbeelden zijn wonderdokters, kwakzalvers, handopleggers en mediums. Het is mogelijk dat iemand beweert een "gewone" arts te zijn maar dit helemaal niet is. Het komt zelfs voor dat een arts handelingen verricht waartoe hij niet bevoegd is, zoals onbevoegd opereren. Ook is het mogelijk dat men adverteert voor een 'revolutionaire nieuwe behandeling'.

Gezondheidsfraudeurs benaderen meestal kwetsbare mensen die kwalen hebben die de erkende medische stand niet heeft kunnen verhelpen. Soms gaat het zelfs om ernstige of ongeneeslijke ziektes en kwalen, zoals AIDS, kanker, een coma na een ongeluk, multiple sclerose, etc. De fraudeur zal telkens verklaren dat er weliswaar 'vooruitgang is geboekt', maar dat er meer 'sessies' nodig zijn. Ook hier geldt vaak het regenmakersprincipe: iedere verbetering wordt aan de kwakzalver toegeschreven, en als er geen verbetering is dan zijn er meer 'sessies' nodig.

Uiteindelijk zal resultaat uitblijven. Niet alles financieel maar ook fysiek is het slachtoffer in een aantal gevallen slechter af, omdat men zich (andere) medische hulp ontzegt of omdat de 'behandelingen' van de fraudeur zelfs regelrecht schadelijk zijn. Het slachtoffer en diens familieleden wordt valse hoop gegeven, en ze blijven dan ook gedesillusioneerd achter.

Sommige gezondheidsfraudeurs geloven geheel of ten dele oprecht dat ze ziekten en kwalen kunnen genezen of een nieuwe behandelmethode hebben 'uitgevonden'. Ze menen dat het omzeilen van de regels voor de medische stand een 'noodzakelijk kwaad' is dat een 'hoger doel' dient, dat ze het geld nodig hebben voor hun 'uitvinding' of 'onderneming', en dat de gevestigde medische stand en de wereld hen uiteindelijk wel zal erkennen. De meesten is het echter geheel of ten dele om het geld te doen.

Een van de bekendste voorbeelden van een gezondheidsfraudeur was Dr. Theodor Morell, die Adolf Hitler behandelde met een grote variëteit aan pillen, drankjes, injecties, druppels en preparaten, waarvan sommige schadelijk waren. Een in de Verenigde Staten bekend voorbeeld is Dr. John Ronald Brown die onbevoegd operaties verrichte bij transseksuelen en in een aantal gevallen hun gezondheid serieus benadeeld heeft. Diens onbevoegde operaties hebben ten minste een persoon het leven gekost, en hij zit anno 2008 een gevangenisstraf uit.

Rechtssysteemfraude

Hierbij worden regels en wetten misbruikt ten behoeve van een fraudeur.

• Faillissementsfraude
• Verwezenlijking van valse bedrijven
• Bepaalde vormen van misbruik van recht
• Bepaalde vormen van acquisitiefraude, waarbij men onder valse voorwendselen een ondernemer een overeenkomst tegen een waardeloze tegenprestatie laat sluiten. De oplichter zal in sommige gevallen gebruik proberen te maken van de middelen die het recht biedt (incassobureau, deurwaarder, advocaat, rechtszaak) om de op zichzelf frauduleuze vordering te innen.

Malafide incasso

Een incassobureau kan op meerdere manieren illegaal handelen, in de ernstigste gevallen hangt dit samen met oplichting. Zowel de achterliggende vordering als de handelswijze van het incassobureau kunnen ondeugdelijk zijn.

Inning van ondeugdelijke vorderingen vindt meestal plaats in het bredere kader van een ander soort fraude, bijvoorbeeld acquisitie- of rechtssysteemfraude. Via het incassobureau kan de debiteur geïntimideerd worden, en kan men, indien het achteraf tot een rechtszaak komt, 'aantonen' dat men 'de klant meerdere malen heeft aangemaand'. Een onrechtmatige vordering kan een legitiem tintje worden gegeven. De vorderingen zijn in dit geval niet rechtmatig tot stand gekomen (bijvoorbeeld via acquisitiefraude) of zelfs volledig uit de duim gezogen (spookfacturen). Mocht een beschuldiging van oplichting ter sprake komen, dan zal het incassobureau altijd beweren dat het slechts haar werk deed. Soms is het bureau gelieerd aan de oplichters, maar het komt voor dat het incassobureau zelf ook een rad voor ogen is gedraaid door de opdrachtgever.

Vaak wordt dit gecombineerd met onprofessionele, agressieve of zelfs illegale inningsmethoden. Dit houdt meestal in het dreigen met allerlei procedures, faillissementen en beslagen, teneinde de debiteur zodanig te intimideren dat hij zal betalen. Ronduit misleidend is het afstempelen van aanmaningsbrieven met de tekst "failliet". Wanneer een debiteur met een advocaat dreigt of een goed juridisch weerwoord heeft houden dergelijke bureaus het vaak voor gezien.

Wanneer dit ontaardt in mishandeling of diefstal is het stadium van oplichting reeds gepasseerd en is er eerder sprake van afdreiging, mishandeling of diefstal met geweld, meestal door de georganiseerde misdaad.

Het komt een enkele keer ook voor dat een incassobureau door gaat met de incassoprocedure op het moment dat de opdrachtgever te kennen heeft gegeven de procedure niet meer door te willen zetten. De opbrengst is dan geheel voor het incassobureau dat hiermee zowel de debiteur als de opdrachtgever oplicht. Ook kan het voorkomen dat het incassobureau aan de kant van de debiteur bijvoorbeeld 100% van de vordering plus incassokosten int, en vervolgens aan de opdrachtgever 75% uitbetaalt met de mededeling dat 'er niet meer inzat'. Het verschil is voor het malafide incassobureau.

Het berekenen van exorbitante incassokosten zou men eventueel ook als 'oplichting' kunnen beschouwen, hoewel strikt wettelijk niets over de hoogte van incassokosten is vastgelegd en er een grijs gebied bestaat tussen 'veel', 'te veel', 'veel te veel' en 'ongeloofwaardig'.

Godsdienstfraude

Vrome fraude is het gebruiken, misbruiken of niet nauwkeurig naleven van godsdienstige regels ten behoeve van persoonlijk voordeel binnen een gemeenschap. Een voorbeeld is simonie. Een wat ouder voorbeeld uit de geschiedenis is de zogenaamde "aflaathandel", waarbij (al dan niet echte) priesters "vrijwaring" tegen de hel of het vagevuur verkochten in de vorm van aflaatcertificaten.

Romance scam

Sommige oplichters gebruiken "loverboy"-achtige werkwijzen. Zij hebben vaak een knap uiterlijk, maar zijn bovendien en vooral sociaal zeer vaardig. Door romantische belangstelling voor het slachtoffer te veinzen maken ze hem of haar emotioneel afhankelijk. Wanneer het vertrouwen eenmaal gewonnen is en er een liefdesrelatie met het slachtoffer is, zal de oplichter proberen hem of haar geld of andere waardevolle zaken af te troggelen, bijvoorbeeld via een "lening". Na verloop van tijd lopen deze bedragen zeer hoog op, waarna de oplichter verdwijnt, zijn of haar slachtoffer achterlatend met een gebroken hart en duizenden euro's lichter.

Ook palmt de oplichter wel eens zijn of haar slachtoffers van een afstand in via contactadvertenties, datingsites, e-mail of chatboxen. Hij of zij zal dan na een aantal mailtjes een bedelbrief sturen waarin om geld wordt gevraagd. Vaak wordt een tranentrekkend motief opgevoerd: "Mijn zieke moeder heeft medicijnen nodig die ik niet kan betalen", "We worden volgende maand in de winter op straat gezet wegens een huurschuld". Bij internationaal daten doet de oplichter zich voor als een aantrekkelijk persoon dat in een ver land woont (Thailand, Brazilië, Rusland). De oplichter zal dan doen alsof hij of zij de ander wil ontmoeten, en vraagt om geld voor zaken als leges voor visa en een vliegticket. Uiteraard zal het slachtoffer vergeefs op zijn of haar date wachten.

Het gebeurt wel eens dat iemand personen op een chatsite of datingsite benadert om hem of haar naar betaalde sites te lokken. Dit gebeurt meestal onder het motto dat "op een openbare website iedereen maar kan komen" en dat je op een betaalsite "tenminste zeker weet dat de ander serieus is". Ook laten sommige nep-daters hun slachtoffers naar dure telefoonlijnen bellen waarbij men bovendien de beller zo lang mogelijk aan het lijntje houdt om de beltijd op te rekken.

Soms heeft een oplichter zelfs "relaties" met meerdere slachtoffers. Dit soort oplichters wordt in Angelsaksische landen ook wel aangeduid als "sweetheart swindlers".

Vermomming

Sommige oplichters vermommen zich als publieke functionaris. Met name een vermomming als politieman is populair daar de politie vergaande bevoegdheden heeft en mensen geneigd zijn iemand in politieuniform te geloven en te gehoorzamen. Op deze manier kan men een 'boete' claimen, of iemand zover krijgen dat hij of zij de oplichter volgt naar een afgelegen plaats, of de oplichter in huis binnenlaat. Andere voorbeelden zijn de eerder genoemde vermommingen als collectant of als postbode.

Lijst

Vaak is het lonend om dezelfde persoon meerdere malen te benaderen, met hetzelfde of een ander verhaal. Als hij immers een keer heeft betaald zal hij het vast nog een keer doen. Oplichters houden soms lijsten bij van personen die een of meerdere malen door hen zijn opgelicht. Ze kunnen dan meerdere malen als 'melkkoe' worden gebruikt. Met name bij acquisitiefraude en Nigeriaanse oplichting komt dit voor. In het Engels spreekt men wel van een 'sucker list' (sukkellijst).

Voorkomen van oplichting

Hoewel het erg lastig is om oplichting te vermijden of van tevoren te herkennen zijn er wel globaal wat tips om oplichting in ieder geval moeilijker te maken.

• Wees voorzichtig met mensen die zomaar op straat contact zoeken.
• Hetzelfde geldt voor post of e-mail van onbekenden waarin gouden bergen worden beloofd. Open of installeer ook vooral geen attachments, tenzij u zeker weet dat ze geen kwaad kunnen.
• Doe geen zaken met volstrekt onbekenden.
• Geef geen geld aan onbekenden. Neem ook niets van ze aan.
• Geef geen persoonsgegevens, bankgegevens en documenten aan onbekenden.
• Als iets te mooi lijkt om waar te zijn dan is het dat vaak ook!
• Oplichters zijn misdadigers. Wanneer iemand u op straat aanspreekt en u vertrouwt het niet, ga dan in geen geval met zo'n persoon mee. Wees ook voorzichtig met ontmoetingen met mensen die u slechts via e-mail kent.
• Laat u niet verleiden tot het overtreden van de wet, ook al lijkt het 'onschuldige witteboordencriminaliteit'. Criminaliteit is nooit 'onschuldig', en de oplichters zou u achteraf ervoor kunnen laten opdraaien of u kunnen chanteren.
• Laat u niet opjutten tot het nemen van overhaaste beslissingen. Bij fatsoenlijke transacties is er altijd een bedenktijd en zelfs deadlines zijn niet zo hard als ze op het eerste gezicht lijken. Als het 'nu of nooit' is, dan maar nooit.
• Wanneer u met zekerheid weet dat u met een oplichter te maken heeft of er gewoon geen goed gevoel over heeft, ga niet in discussie en verbreek het contact. Hoe bot en onbeleefd het ook lijkt: de persoon is een vreemde, u had niet om hem gevraagd en had waarschijnlijk andere dingen te doen. U heeft dan ook sowieso niets te verliezen door het contact te verbreken.

Bekende oplichters

Internationaal:

• Frank William Abignale jr. - veelvoudig vervalser van cheques in de VS en Europa. Zijn leven werd verfilmd in de film "Catch Me If You Can" (2002) door Steven Spielberg.
• Soapy Smith -legendarisch oplichter uit het Amerikaanse Wilde Westen. Hij was zelfs onderwerp van een Lucky Lukestripalbum.
• Charles Ponzi -lichtte duizenden mensen op met zijn "piramidespelen".
• Graaf Victor Lustig verkocht machines die biljetten van 100 dollar zou printen, maar in werkelijkheid slechts enkele bankbiljetten uitspuugde die Lustig er van tevoren in had gestopt. Klanten betaalden grif duizenden dollars voor het 'wonderapparaat'. Verkocht in 1925 de Eiffeltoren voor een miljoenenbedrag en trachtte dit voor een tweede keer te herhalen. Die poging mislukte.

In Nederland:

• Willem Pince van der Aa - verkocht waardeloze familiestambomen in diverse landen
• Ari Olivier alias "Heer Olivier" - wordt verantwoordelijk geacht voor oplichting voor een totaal bedrag van circa € 450 miljoen.
• Han van Meegeren - meestervervalser van schilderijen van onder meer Johannes Vermeer

In België:

• Daisy Ragole - vaak de meest succesrijke fraudeur en oplichter van België genoemd
• Jean-Pierre Van Rossem - vergaarde een kapitaal met 'Moneytron', een bedrijf dat een systeem had waarmee men beurskoersen zou kunnen voorspellen.
• William Vandergucht - lichtte een verzekeringsmaatschappij en een bank op en verdween vervolgens spoorloos met 75 miljoen Belgische frank.

Trivia

"Oplichten" heeft meerdere betekenissen : helderder worden, helderder maken, optillen, opbeuren, schaken, ontvoeren, gevankelijk wegvoeren.

Zie ook

• Nigeriaanse oplichting - Advanced fee fraud, 419 fraude

Nederlandse Wet
Wet(boek): Strafrecht	Artikel: 326	Omschrijving: Hij die, met het oogmerk om zich of een ander wederrechtelijk te bevoordelen, hetzij door het aannemen van een valse naam of van een valse hoedanigheid, hetzij door listige kunstgrepen, hetzij door een samenweefsel van verdichtsels, iemand beweegt tot de afgifte van enig goed, tot het ter beschikking stellen van gegevens met geldswaarde in het handelsverkeer, tot het aangaan van een schuld of tot het tenietdoen van een inschuld, wordt, als schuldig aan oplichting, gestraft met gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vijfde categorie.

WikiWoordenboek

Zoek oplichting op in het WikiWoordenboek.