Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Dwaling
Bij dwaling is er sprake van een onjuiste voorstelling van zaken, in het burgerlijk recht meestal bij koopovereenkomsten. En deze onjuiste voorstelling moet zo essentieel zijn, dat zonder deze onjuiste voorstelling de overeenkomst niet was gesloten.
De wettelijke regeling van dwaling voor het Nederlands burgerlijk recht staat in art. 228 van boek 6 van het Burgerlijk Wetboek (art. 6:228 B.W.). Met de wederpartij wordt in dit artikel degene bedoeld, die een onjuiste voorstelling van zaken geeft en de vernietigbare rechtshandeling verricht.
Het begrip dwaling bestaat ook in het strafrecht. Zie dwaling (strafrecht).
Een ander gebruik van de term in het recht betreft de justitiële dwaling, waarbij gesteld wordt dat met een rechterlijke uitspraak geen recht werd gesproken, maar iemand (veelal een verdachte in een strafzaak) door de uitspraak bij nader inzien juist onrecht zou zijn aangedaan, bijv. door een onterechte, schuldloze veroordeling, terwijl diegene bij een andere gang van zaken of een tijdig bekend worden van bepaalde feiten niet veroordeeld zou zijn.
Eigenlijke dwaling
Er zijn drie situaties, waarin sprake is van dwaling. De eerste is een dwaling die te wijten is aan een onjuiste inlichting van de wederpartij (art. 6:228 lid 1 sub a B.W.). Zonder deze inlichting was de overeenkomst niet gesloten. Aanprijzingen in algemene bewoordingen in advertenties, zoals "de beste", "de goedkoopste" en "de mooiste" leveren geen grond voor een beroep op dwaling op. Zie het arrest Booy/Wisman.
De tweede situatie is, dat de dwaling is ontstaan door ongeoorloofd zwijgen van de wederpartij (art. 6:228 lid 1 sub b B.W.). De wederpartij heeft informatie, die belangrijk is voor de beslissing om de overeenkomst wel of niet te sluiten, maar verzwijgt deze informatie. De mededelingsplicht van de wederpartij gaat hier volgens de zgn. verkeersopvattingen voor de onderzoeksplicht van de dwalende partij, in de zin van art. 6:228 lid 2 B.W. Dit werd bepaald in het arrest Van der Beek/Van Dartel.
En de laatste situatie is de wederzijdse dwaling (art. 6:228 lid 1 sub c B.W.), waarbij zowel de wederpartij als de dwalende partij van dezelfde onjuiste feiten uitgingen. En bij een juiste voorstelling van zaken, zou een van de dwalende partijen de overeenkomst niet hebben gesloten. Er is hier geen sprake van schuld aan de kant van de wederpartij, een dwalingsvordering zal hier dan ook niet snel worden toegewezen. Er ligt een veel sterkere nadruk op de onderzoeksplicht van de dwalende. Het standaardarrest hiervoor is de Kantharos van Stevensweert en een wat recentere: leraar Van Smeden - Christelijk Onderwijs. Het tegendeel is echter beslist in HR 21 december 1990, NJ 1991/251 (Van Geest/Nederlof).
Wel is in al deze drie gevallen belangrijk dat het essentieel zijn van een bepaalde eigenschap of omstandigheid voor de dwalende partij, voor de ander wel kenbaar was. Als iets niet kenbaar is kan men er immers ook niet op verdacht zijn er mededelingen over te doen. Zaken die algemeen gebruikelijk belangrijk zijn om te weten behoort men te beseffen (b.v. veiligheid van een gebruikte auto), maar iemand kan ook specifieke eisen hebben die voor een ander niet voorstelbaar zijn zonder dat de ander dit heeft aangegeven. In dat geval kan de wederpartij dit niet weten en treft hem dus geen blaam als hij dit ene (voor hem detaillistische) punt niet vertelt.
Oneigenlijke dwaling
Naast de eigenlijke dwaling - geregeld in 6:228 BW - wordt er ook wel gesproken van oneigenlijke dwaling. Dat is de dwaling als gevolg van een misverstand. Deze dwaling wordt niet als zodanig in het BW genoemd. Volgens artikel 3:33 BW vereist een rechtshandeling (een overeenkomst is een rechtshandeling) een op een rechtsgevolg gerichte wil die zich door een verklaring heeft geopenbaard.
Het makkelijkst is het uit te leggen met een simpel voorbeeld:
A heeft een fiets in eigendom. B wil die fiets graag kopen, en stuurt een brief naar A met de vraag wat de fiets moet kosten. A stuurt een briefje terug met de mededeling "Voor 10 euro mag je de fiets hebben." Deze brief is een verklaring, en heeft een rechtsgevolg: er is een aanbod gedaan om de fiets voor tien euro te verkopen, en A wilde ook een aanbod doen. B denkt: dit is goedkoop, dat doe ik. B stuurt een brief terug waarin hij zegt dat hij tien euro mee zal nemen en de fiets komt ophalen. A schrikt van dit bedrag, want hij had een 0 te weinig getypt in zijn brief: hij had de fiets voor 100 euro willen verkopen. Hier lopen wil en verklaring van A uiteen, en is er sprake van oneigenlijke dwaling.
Hoe dit verhaal afloopt, is niet zeker te zeggen. Het gaat er onder meer om of B wel mocht vertrouwen op de samenloop van de wil en verklaring van A. Dit had hij bijvoorbeeld niet mogen doen als hij wist dat de fiets eigenlijk 150 euro waard was.
Uitzonderingen
In art. 6:228 lid 2 B.W. staan een aantal uitzonderingen opgesomd, waardoor een beroep op dwaling niet mogelijk zou zijn: de aard van de overeenkomst, verkeersopvattingen en de omstandigheden van het geval, die voor rekening van de dwalende moeten blijven.
Met de aard van de overeenkomst wordt bedoeld, dat sommige overeenkomsten er onbetrouwbaar uitzien en daardoor de dwalingskans toeneemt (bijv. een auto staat te koop voor een extreem lage prijs, men kan dan niet veel verwachten). Onder de verkeersopvattingen valt de onderzoeksplicht van de dwalende partij.
Een ander geval is de zogenaamde verkopersdwaling, bijvoorbeeld de situatie dat iemand een object verkoopt voor een klein bedrag, maar wat later miljoenen waard blijkt te zijn. Door het afstaan van een zaak neemt men dit risico en is een beroep op dwaling niet gerechtvaardigd. Het arrest waarin dit bepaald is Kantharos van Stevensweert.
Tenslotte zijn, in het algemeen, verwachtingen over de toekomst die de partijen bij het sluiten van de overeenkomst hadden, en die later niet uit bleken te komen, dwalingen die voor rekening van de dwalende moeten blijven. Zie het arrest Marktcafé.
Vernietigbaarheid
Een geslaagd beroep op dwaling leidt tot vernietiging van de rechtshandeling en daarmee ook tot vernietiging van de overeenkomst. Zie ook: vernietigbaarheid. Meer echter niet: is er sprake van schade bij de dwalende, dan zal hij ook een vordering tot schadevergoeding moeten instellen wegens een toerekenbare onrechtmatige daad.