Stilleven

Jan Brueghel de Oude - Stilleven met bloemen en kermieken vaas, 1599

Abstract stilleven van de Russische avant-gardekunstenaar Aristarkh Lentulov, olieverf op paneel, 1913

Stilleven met peren en kruik - olieverf op paneel, Jules Grandgagnage, 1993

Een stilleven is een artistieke compositie (schilderij, tekening, foto enz.) van (meestal meerdere) voorwerpen.

In een stilleven komen meestal geen levende wezens voor. Met het schilderen van een stilleven kan een schilder zich concentreren op de compositie en op het gebruik van kleur en toonwaarde. Een stilleven is dus een studiewerk.

De stillevens uit de Vlaams-Nederlandse schilderkunst uit de 17e eeuw zijn vooral beroemd om de stofuitdrukking, de weergave van het oppervlak van een voorwerp. In een stilleven laat de schilder zijn vaardigheid zien om tegelijkertijd bijvoorbeeld het karakter van een satijnen kleed, een droog brood, een mat ei, bedauwde druiven, een hard glanzend glas en een parelmoeren schelp weer te geven. Vaak gebruikten schilders hun geliefde objecten telkens opnieuw.

Vooral in de Gouden Eeuw beleefde de productie van stillevens in Nederland en Vlaanderen een hoogtepunt. Soms werd op een schilderij met een portret tevens een stilleven geschilderd, vaak door een andere, daarin gespecialiseerde, schilder. Tot de vermaardste Nederlandse schilders uit de 17e eeuw behoren: Ferdinand Bol, Albert Cuyp, Gerrit Dou, Carel Fabritius, Govert Flinck, Jan van Goyen, Frans Hals, Pieter de Hooch, Pieter Pieterszoon Lastman, Jan Lievens, Nicolaes Maes, Adriaen van Ostade, Clara Peeters, Paulus Potter, Rembrandt Harmenszoon van Rijn, Pieter Jansz. Saenredam, Jan Steen, Johannes Vermeer

Het stilleven is echter van alle tijden. De Romeinen schilderden al stillevens op muren, die in Pompeii bijvoorbeeld nog bewaard zijn gebleven, al waren ze toen slechts onderdeel van een groter schilderij en geen apart genre. In de huidige periode (2007) kent het stilleven een revival, waarmee vooral superrealistisch wordt gewerkt, zie bijvoorbeeld Helmantel. Vaak grijpen schilders terug op vroegere stijlen of men ontwikkelt een hedendaagse stijl. Het werk van Marjolein Bastin kan ook als stilleven worden gezien, aangezien zij vooral planten en vruchten uitbeeldt, soms met een paar insecten erbij.

Meesters van het bloemstilleven zijn Roelant Savery, Ambrosius Bosschaert de Oude, Balthasar van der Ast, Jan Davidsz. de Heem.

Grote meesters zijn verder Willem Claeszoon Heda, Pieter Claesz, Hondecoeter en Paul Cézanne.

Symboliek

Stillevens kunnen tevens gebruikt worden om symboliek weer te geven. Bijvoorbeeld een memento mori (door een combinatie van een Bijbel en een menselijke schedel weer te geven). Ook kan met een stilleven de rijkdom van de opdrachtgever van het schilderstuk worden gesymboliseerd, of juist de spilzucht.

Er bestaan verschillende soorten stillevens, elk met hun eigen symbolentaal.

Zie ook

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Still life paintings op Wikimedia Commons.