Bloedbad van Katyn

Bij het bloedbad van Katyn zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog naar schatting 22.000 Poolse officieren en intellectuelen door de Russische geheime dienst vermoord.

Toedracht tijdens de Tweede Wereldoorlog

Executies

Katyn is een Russisch dorp, dat ongeveer 20 km ten westen ligt van de stad Smolensk. Het dorp is bekend geworden door het nabijgelegen bos, dat lange tijd gebruikt werd door de NKVD, de geheime dienst van de Sovjet-Unie, als executieplaats. In 1940 was Katyn een van drie locaties waar de NKVD in totaal en ten hoogste 25.700 Poolse burgers, geestelijken en militairen executeerde. De massagraven werden daarna beplant met bomen.

Direct na de inval van het Rode Leger in het oosten van Polen in september 1939 waren tienduizenden Polen opgepakt en afgevoerd naar kampen in Rusland, samen met vijftienduizend krijgsgevangenen. Met de arrestatie van de intellectuele bovenlaag van de Poolse bevolking hoopte Stalin eventueel verzet tegen het communisme in de kiem te smoren. Het bevel tot de moord werd gegeven door het Centraal Comité, getekend door Stalin op 5 maart 1940 en goeddeels ten uitvoer gebracht door NKVD-generaal Vasili Blochin. Het bevel was gevolg van een besluit van NKVD-chef Lavrenti Beria om ruim 25.000 "landheren, fabrikanten, voormalige officieren, ambtenaren en overlopers te fusilleren". De concentratiekampen waarin de Polen gevangen hadden gezeten, moesten worden vrijgemaakt vanwege de komst van 50.000 tot 70.000 inwoners van de Baltische staten, waarvan het grootste deel later eenzelfde lot zou ondergaan als de Polen.

Blochin werd later dat jaar gedecoreerd met de Orde van de Rode Banier.

Duitse vondst

Tot 1943 was er over het lot van de opgepakte en krijgsgevangen Polen niets bekend. Op 13 april van dat jaar echter vonden de Duitsers in Katyn massagraven met daarin ongeveer drieduizend lijken met Poolse identiteitspapieren. Tijdens latere opgravingen werden nog eens 1200 lijken gevonden. Een internationale commissie, met daarin leden uit zowel bezette als neutrale landen, waaronder vertegenwoordigers van het Rode Kruis, werd in het leven geroepen om de massagraven te onderzoeken. De commissie leverde overtuigend bewijs dat de moorden door de Sovjets waren gepleegd, iets wat door de nazipropaganda in Duitsland en de bezette landen breed werd uitgemeten. Toen de Poolse regering in april 1943 onder leiding van generaal Władysław Sikorski, die in Londen in ballingschap verbleef, opheldering eiste, verbrak de Sovjet-Unie de betrekkingen. Sikorski kwam twee maanden later onder verdachte omstandigheden om het leven in Gibraltar, waardoor Polen haar belangrijkste leider op een cruciaal moment verloor. Geholpen door de communistische pers in het buitenland zette de Sovjet-Unie een campagne op touw om de schuld van de massamoorden in de schoenen van de nazi's te schuiven.

Geallieerden

De kwestie dreigde de geallieerden te verdelen en daarmee te verzwakken. Ook door de westerse geallieerden zijn tijdens de oorlog pogingen gedaan om de waarheid over Katyn te verdoezelen om de relatie met Stalin niet te verstoren. Hoewel de Britse premier Winston Churchill in de wandelgangen toegaf de Poolse versie van de zaak te geloven, bewees hij op het officiële vlak lippendienst aan de Sovjet-versie. De Amerikaanse president Roosevelt liet in 1944 de zaak onderzoeken maar liet het rapport spoorloos verdwijnen toen ook dit onderzoek de Sovjets als schuldigen aanwees. In 1946 weigerden de VS en de Britten de zaak Katyn echter als Duitse oorlogsmisdaad door het Neurenbergtribunaal te laten berechten.

Naoorlogse situatie

Naoorlogse verdoezeling van de waarheid

In het communistische naoorlogse Polen was aanvankelijk de Sovjet-versie de officiële versie; na verloop van tijd mocht Katyn helemaal niet meer ter sprake komen, zelfs niet om de nazi's er de schuld van te geven. In 1981, tijdens de acties van Solidarność, werd echter reeds een voorlopig herdenkingsmonument opgericht, dat door de communistische autoriteiten weer snel werd opgeruimd. Dit zou zich in de loop van de jaren tachtig nog enkele malen herhalen.

Erkenning

In april 1990 bevestigde de regering van de Sovjet-Unie de verantwoordelijkheid van de NKVD voor een massamoord. Van ongeveer tienduizend Poolse gevangenen is het lot nog steeds onbekend.

Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie heeft de regering van de Russische Federatie in 1992 de bekentenis van de laatste Sovjet-machthebbers bevestigd. Onder Boris Jeltsin werden Sovjet-documenten over de massamoord overhandigd aan de Poolse president Lech Wałęsa. Onder deze documenten was het door het politbureau goedgekeurde voorstel van Beria uit maart 1940 waarin hij voorstelde de Polen te vermoorden. Jeltsin legde in 1993 een krans bij het Katyn-monument in Warschau.

Sommige communisten, in Wit-Rusland, Rusland en daarbuiten, blijven overtuigd van de schuld van de nazi's en verspreiden deze overtuiging. Het Nederlandse communistische blad De Antifascist zag in het officiële toegeven door de regering van de Sovjet-Unie een bewijs voor een fascistische machtsovername in Moskou. In kringen van neonazi's wordt de kwestie-Katyn wel gebruikt als argument om de schuld van de nazi's aan de Holocaust te ontkennen.

Op 7 april 2010 woonde de Russische premier Vladimir Poetin de zeventigste herdenking bij van de slachting bij Katyn. Poetin nodigde daarbij ook de Poolse premier Donald Tusk uit. Op 10 april 2010 vloog de Poolse president Lech Kaczyński, met een groot gevolg van hoge Poolse militaire en civiele autoriteiten naar Smolensk om vandaaruit naar Katyn te reizen waar een herdenkingsplechtigheid zou worden gehouden. Het vliegtuig stortte neer (Vliegramp van Smolensk) en alle inzittenden kwamen om.

Zie Vliegramp bij Smolensk voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In november 2010 keurde de Russische doema een verklaring goed waarin erkend wordt dat Stalin en andere Sovjetleiders persoonlijk het bloedbad bevolen hebben. De communisten stemden tegen.

Media

• Katyń - Film uitgebracht in 2007

Deze film vond geen weerklank in Rusland. Pas begin april 2010 werd deze film uitgezonden op de Russische staatstelevisie Rossiya 2 naar aanleiding van de vliegtuigcrash te Smolensk.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Massamoorden tijdens de Tweede Wereldoorlog

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Katyń Massacre op Wikimedia Commons.

54° 46' 24" NB, 31° 47' 20" OL