Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Postzegel
Een postzegel is een klein stukje papier (tegenwoordig meestal gegomd of zelfklevend), met een bepaalde waarde. Door een frankeergeldige postzegel op een brief te plakken, wordt aangetoond dat de afzender porto heeft betaald voor het versturen van een poststuk.
Het ontstaan van de postzegel
Toen de postzegel nog niet was bedacht, moest meestal de ontvanger van post voor de zending betalen. Dit gaf problemen als de geadresseerde de brief niet wilde hebben, of als hij verhuisd was. Dan bleef de postbode met de post zitten, zonder dat de kosten voor bezorging konden worden geïnd.
De Engelsman Rowland Hill bedacht in 1837 het systeem om niet de ontvanger maar de afzender van een brief de kosten voor het vervoer te laten betalen. Om te bewijzen dat hij had betaald, moest de afzender op het postkantoor een bewijs van betaling kopen. Dit bewijs van betaling is wat we nu kennen als een postzegel. Als die postzegel op een brief was geplakt, was de afzender „vrij van belasting”. De Schot James Chalmers (1782-1853) was de uitvinder die de zelfplakkende postzegel introduceerde en hiermee het systeem van uniforme posttarieven.
In 1835, twee jaar voor het idee van Rowland, stelde de Joegoslaaf Lovrenc Košir aan de minister in Wenen voor opkleefbare postrechtstempels te laten vervaardigen. Deze zouden dan aan de adreskant of de achterkant van een brief kunnen worden aangebracht, in plaats van een lakstempel. Slovenië heeft een zegel aan Košir gewijd.
Eerste postzegel ter wereld
Het idee van Rowland Hill werd door het Britse parlement voor toepassing aanvaard en door de Engelse koningin Victoria goedgekeurd. Op 6 mei 1840 werd de allereerste postzegel ter wereld op een brief geplakt. De postzegel toont het portret van Koningin Victoria en de woorden postage en one penny. Postage betekent port en one penny was het tarief dat voor een gewone brief moest worden betaald. Omdat de postzegel met zwarte inkt was gedrukt, wordt deze eerste postzegel wel de Penny Black (zwarte zegel van een penny) genoemd. Op deze eerste postzegel wordt geen landsnaam vermeld. Dat vond men toen niet nodig, want men ging er van uit dat iedereen op de wereld koningin Victoria kende. Omdat het Verenigd Koninkrijk als eerste land postzegels uitgaf, heeft dit land later het recht verkregen om geen landsnaam te vermelden, in tegenstelling tot alle andere landen die postzegels uitgeven en die zijn aangesloten bij de Wereldpostunie.
Eerste postzegel van België
 Zie Eerste postzegelemissie België voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De eerste Belgische postzegel verscheen in 1849.
Een inspecteur van de Belgische Posterijen werd in 1840 naar het Verenigd Koninkrijk gestuurd om het Engelse systeem te onderzoeken. In 1847 werd een wet aangenomen die het gebruik van postzegels regelde. De eerste Belgische postzegels verschenen in 1849. Ze werden gedrukt in Brussel, van platen die waren gemaakt door graveur Jacob Wiener, en toonden koning Leopold I, naar een portret van de Brusselse schilder Charles Baugniet.
Het papier was handgeschept en voorzien van een watermerk. De zegels waren ongetand en werden uit het vel postzegels uitgeknipt. De tarieven waren 10 centiemen en 20 centiemen. Een paar maanden later kwam de tweede reeks zegels uit. Deze uitgave verschilde van de eerste qua achtergrond (gebladerte). Verder werd er ook een postzegel van 40 centiemen toegevoegd voor post naar Frankrijk, Groot-Brittannië, Luxemburg en Zwitserland.
Eerste postzegel van Nederland
| Zie Eerste postzegelemissie Nederland voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De eerste Nederlandse postzegel verscheen op 1 januari 1852.
In 1848 had het Hoofd der Posterijen een rapport opgesteld over het gebruik van postzegels. De invoering van de postzegel werd nog tijdens het behandelen van de Postwet door de Tweede Kamer geregeld. Vanaf 1 januari 1852 konden in Nederland postzegels worden gebruikt. De eerste Nederlandse postzegel toont koning Willem III in profiel, met de tariefaanduiding en het woord Postzegel. Het ontwerp was van de Amsterdamse kunstenaar Johann Wilhelm Kaiser. Naar zijn ontwerp werden drie platen vervaardigd - voor elk tarief één. De graveur was Jacob Wiener, die ook de platen voor de eerste Belgische postzegels had gemaakt. De postzegels werden gedrukt bij de Koninklijke Nederlandse Munt (voorheen ’s Rijks Munt) te Utrecht, op handgeschept papier. Ze waren ongetand. De tarieven waren: 5, 10, en 15 cent.
Veranderende functie van de postzegel
De postzegel werd oorspronkelijk bedacht om het overbrengen van post (berichten) efficiënter te laten verlopen. De zegel is nu niet meer uitsluitend een kwitantie voor een nog te verlenen dienst. Het beeld van de postzegel wordt steeds belangrijker, zoals o.a. blijkt uit soms felle reacties van politici en burgers. De functie van de postzegel is thans zeer gevarieerd: er zijn postzegels met een toeslag voor een goed doel, belangrijke gebeurtenissen en personen worden herdacht en er worden toeristen gelokt, er worden opvoedkundige en gezondheidsadviezen worden verstrekt, waarden en normen en vredesboodschappen overgebracht; soms fungeert een zegel als politiek propagandistische affiche. Bij vele postbedrijven is een mate van vercommercialisering zichtbaar.
Toeslagzegels
Een toeslagzegel is een postzegel die wordt verkocht met bovenop de frankeerwaarde een toeslag voor een goed doel. In Nederland zijn de kinderpostzegels het bekendst, die jaarlijks door de schoolgaande elf- tot twaalfjarigen aan de deuren worden verkocht. Vroeger verschenen er in Nederland ook „tuberculose”-postzegels met een toeslag, die als doel hadden de hoge revalidatiekosten van tuberculoseslachtoffers te helpen bekostigen. Ook tijdens de watersnoodramp in 1953 verschenen er zegels met een toeslag.
Verzamelen van postzegels en poststukken
Naast de traditionele filatelie (verzamelen van alle uitgiften van een land en posthistorische stukken) bestaat er thematische filatelie: met behulp van postzegels en andere poststukken kan men een heel verhaal vertellen. Thematische verzamelingen vinden steeds meer erkenning: bij postzegeltentoonstellingen zijn thematische inzendingen vaak veruit in de meerderheid. De grootste algemene vereniging voor thematische filatelie is de NVTF die o.a. vijf maal per jaar het tijdschrift THEMA uitbrengt.
Postbedrijven spelen graag met hun uitgiftebeleid in op de populariteit van de thematische filatelie. Sommige landen geven veel „mooie plaatjes” uit, andere landen gebruiken creatieve methoden om de aandacht op de postzegels te trekken, zoals geborduurde zegels, geurzegels, zegels waarin hout is verwerkt of bloemzaad, mineralen, kristalstenen van Swarovski of zelfs meteorietenstof. Ook reclame-uitingen via zegels komen voor.
Het huidige beleid van het Nederlandse postbedrijf is er weliswaar nog steeds op gericht een in technisch opzicht hoogstaand kunstwerk af te leveren, maar er is ook duidelijk sprake van commercialisering. Volgens sommigen bedreigt de wereldwijd oprukkende commercialisering de filatelie, doordat de aanschafkosten alsmaar stijgen, terwijl de waarde daalt door het te grote aanbod.
Postzegelautomaten
Al geruime tijd worden met wisselend succes voor de verkoop van postzegels ook muntautomaten gebruikt. Sinds het verschijnen van de frankeermachine en het systeem van port betaald, is het gebruik van postzegels door bedrijven sterk verminderd. De postzegels zijn niet meer voorzien van een gomlaag, maar zijn een soort stickers geworden.
Het nu vaak ook mogelijk om postzegels via het internet te bestellen.
Eigen ontwerp
Nu het gemakkelijker is dan ooit om zelf foto’s te maken, en er ook via de druktechnieken nieuwe mogelijkheden opengingen, is het in sommige landen mogelijk dat klanten zelf een foto kiezen voor een aantal postzegels. De zelfgekozen foto of zelfontworpen postzegel is dan eigenlijk een prentje naast het geldige frankeergedeelte. Deze mogelijkheid bestaat onder andere in Nederland, België, Duitsland en Finland.
Zie ook
- Penny Black
- Benjamin Franklin 1c Z-grill
- Tre skilling banco geel
- British Guiana 1c magenta
- zelfklevende postzegel
- Postpakketzegel
- Lijst van personen op postzegels van Nederland
- Grill (filatelie)
- Decemberzegel
Weblinks
Vrije mediabestanden over Postzegel op Wikimedia Commons
Vrije mediabestanden over Stamps op Wikimedia Commons