Postzegels in Nederland

Koning Willem III en profil op de postzegels van 5 cent, 10 cent en 15 cent uit 1852

De eerste drie postzegels in Nederland, in de waarden 5, 10 en 15 cent, verschenen op 27 december 1851. Deze waren ongetand, met de beeltenis van koning Willem III der Nederlanden. Deze postzegels waren geldig vanaf 1 januari 1852. Nederland was daarmee wereldwijd bekeken vrij vroeg met het gebruik van postzegels.

Zowel de zegels en de staalgravure werden door J.W. Kaiser vervaardigd. De drukplaten werden door de Belgische graveur Jacob Wiener gegraveerd, die reeds eerder de drukplaten van de eerste Belgische postzegel (1849) had vervaardigd.

Voor de zegel van 15 cent is slechts één drukplaat gebruikt. Voor de twee andere waarden zijn wegens slijtage verschillende nieuwe drukplaten gemaakt.

In de periode van eind 1851 tot eind 1863 zijn in totaal 403.028 vellen postzegels gedrukt. De zegels zijn gedrukt in vellen van 100 stuks. In een vel zijn de zegels gegroepeerd in blokken van 25 stuks, met tussen deze blokken een papierbrug. Zodoende bestaan er brugparen met een witte strook van 1 cm tussen de zegels (horizontaal of verticaal). Paren, blokken en brugparen zijn zeldzaam, omdat de ongetande zegels vooraf door de loketbeambte van het vel werden geknipt. De zegels zijn gedrukt op papier met watermerk in de vorm van een posthoorn.

Het Museum voor Communicatie bezit de belangrijkste collectie van de eerste postzegelemissie van Nederland.

Moesman herdrukken

De Utrechtse drukker en postzegelverzamelaar Joh. A. Moesman (1859-1937) herdrukte de 10 cent-postzegel in 1895 in verschillende kleuren met de oorspronkelijke drukplaat IV. Hij gebruikte hiervoor papier zònder watermerk. De herdrukken zijn vager dan het origineel en enigszins vlekkerig, waardoor ze gemakkelijk te herkennen zijn. Moesman verkocht zijn producten voor 75 cent per stuk.

Van deze plaat waren in de periode oktober 1855 tot december 1856 21.000 vellen postzegels gedrukt. Een aantal versleten drukplaten was achtergebleven in het magazijn van de voormalige postzegeldrukkerij van ’s Rijks Munt en in 1894 aan een smid verkocht om van het geharde staal gereedschap (beitels) te maken. In strijd met de verkoopvoorwaarden werd plaat IV van de 10 cent-postzegels doorverkocht aan Moesman.

Aangezien de herdrukken van Moesman niet uitgegeven waren door de PTT, waren het geen officiële of legale postzegels. Toch zijn enkele exemplaren in januari 1896 door Moesman voor frankering gebruikt, en werden deze brieven op het postkantoor van Utrecht afgestempeld.

Postzegels in de wet

In november 1849 werd een wetsontwerp voor de Postwet 1850 ingediend waarin stond dat de vooruitbetaling van de portokosten vanaf 1 januari 1851 ook met postzegels kon gebeuren. Het wetsontwerp werd voorbereid onder de verantwoordelijkheid van de minister van Financiën Pieter Philip van Bosse en werd op 11 maart 1850 in behandeling genomen. Op 14 maart 1850 werd de nieuwe postwet door de Tweede Kamer aangenomen (47 stemmen voor, 17 tegen). De Eerste Kamer stemde met de wet in op 12 april 1850 (25 stemmen voor, 6 tegen). Het was al snel duidelijk dat de invoering van postzegels per 1 januari 1851 niet haalbaar was en in oktober 1850 werd in de Kamer besloten dat invoering per 1 januari 1852 zou plaatsvinden.

In de postwet werd onder andere vastgelegd:

• Monopolie van postzegels berust bij de Staat der Nederlanden
• Namaken of vervalsen van postzegels is strafbaar
• Tarief wordt bepaald door afstand en gewicht
• Inrichten van de postadministratie
• Vestigen van een (hulp)postkantoor in iedere gemeente
• Plaatsen van brievenbussen

Waarde-aanduiding

Vanaf de eerste postzegels uit 1852 was de waarde van een postzegel gelijk aan de daarvoor betaalde prijs. Deze stond op de postzegel vermeld. Per 1 juli 2010 werd de waarde-aanduiding op postzegels gewijzigd. Sindsdien staat er geen prijs maar een cijfer (1 of 2) op, met daaraan toegevoegd de bestemming: „Nederland”, „Europa” of „Wereld”. De nieuwe waarde-aanduiding geeft aan waar de postzegel voor kan worden gebruikt. Dat heeft het voordeel, dat bij een tariefsverhoging geen extra zegels hoeven te worden bijgeplakt. Deze postzegels zijn dus waardevast. Oude postzegels met een waarde-aanduiding in guldens of euro’s zijn dat niet, maar kunnen wel nog steeds worden gebruikt.

Speciale postzegels

Er zijn zowel gelegenheidszegels uitgegeven (postzegels ter ere van een eenmalige, unieke gebeurtenis) als periodiek terugkerende speciale postzegels. Daarnaast zijn er postzegels met een heel specifieke toepassing. We kennen o.a.:

• Brandkastzegel: in gebruik tussen 1921 en 1923 voor zeepost die werd verstuurd vanuit Nederlands Indië (de post werd vervoerd in een brandkast die een signaal uitzond als het schip zonk)
• Europazegel: sinds 1956, postzegels met dezelfde afbeelding in verschillende landen van Europa, sinds 2002 doet Nederland onregelmatig mee
• Interneringszegel: eenmalig in 1916 uitgegeven voor Belgische soldaten die in Nederlandse interneringskampen zaten
• Kerstzegel: sinds 1987, nog steeds in gebruik, nu Decemberzegel genoemd
• Kinderpostzegel: vanaf 1924, nog steeds in gebruik
• Postbewijszegel: in gebruik van 1884 tot en met 1899, in feite een postwissel waarbij de ontvanger van het stuk met de postbewijszegel de waarde op deze zegel op het postkantoor kon ophalen
• Zomerpostzegel: vanaf 1935 tot 2011 (met een onderbreking van 1942 tot 1946), vanaf 1993 ging de toeslag naar organisaties voor ouderenwerk zodat de zomerpostzegel ook wel ouderenzegel wordt genoemd

De Kinderpostzegel en Zomerpostzegel zijn toeslagzegels, waarbij een kleine toeslag wordt betaald. Deze toeslag gaat naar een goed doel, zoals Unicef of sociaal of cultureel betrokken organisaties.

Zie ook

• Eerste postzegelemissie België

Literatuur

• G.C.J.J. Ottenheym. Ontstaan en invoering van de eerste Nederlandse postzegels 1850-1852, ’s-Gravenhage, Staatsbedrijf PTT, 1969
• J.J. Havelaar. Port betaald. Een cultuurgeschiedenis van de eerste Nederlandse postzegel 1852-2002, Walburg Pers, 2002. ISBN 90 5730 196 2

Weblinks

  Eerste Emissie 1852 Koning Willem 3 Nederland
  Musem voor Communicatie
  Over de Moesman-herdrukken op www.postzegeljournaal.nl

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: