Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Bargoens
Bargoens of dieventaal is een term voor de geheimtaal die in Nederland in de eerste helft
van de twintigste eeuw werd gehanteerd door mensen aan de zelfkant van de samenleving, zoals daklozen en
zogenoemde landlopers, rondtrekkende handelaren en (markt)kooplieden en kermisklanten, en
onderwereldfiguren (penoze).
Veel Bargoense woorden maken inmiddels deel uit van de gewone spreektaal in met name Nederland, zij het
veelal nog steeds beperkt tot bepaalde maatschappelijke klassen en subculturen.
Voorbeelden
| apehaar | (slechte) tabak |
| appie kim | in orde |
| bajes | gevangenis (Jiddisch) |
| bekakt | verwaand, hooghartig, snobistisch |
| bisnis | het zakenleven |
| gabber | vriend (Jiddisch) |
| gozer | jongeman (Jiddisch) |
| jatten | zn.: handen; ww.: stelen (Jiddisch) |
| penoze | onderling vertrouwelijke "collega's", oftewel: de onderwereld (Jiddisch) |
| opduvelen! | Iemand die dat zegt bedoelt: Maak dat je wegkomt! |
| smeris | politieagent (Jiddisch) |
| temeier | prostituee |
| (kassie)weilen | dood |
| togus/tokus | [[[achterwerk]], anus] |
Ook de bijnamen van het vroegere Nederlandse geld waren Bargoens:
| hondje | dubbeltje |
| heitje | kwartje |
| piek | gulden |
| knaak | rijksdaalder |
| joetje | tien gulden |
| geeltje | vijfentwintig gulden |
| meier | honderd gulden |
| (rooie) rug | duizend gulden |
Veel van de Bargoense woorden zijn afkomstig uit het Jiddisch en Hebreeuws, omdat het
proletariaat - met name het lompenproletariaat waarin de allerarmste Amsterdamse joden voor de
Tweede Wereldoorlog oververtegenwoordigd waren - een niet onbelangrijke bijdrage leverde aan de
Amsterdamse penoze. Met hun, welliswaar beperkte, kennis van de twee voornoemde talen beschikten
zij over een vooraad aan woorden die voor buitenstaanders niet te begrijpen waren.
Etymologie
Het woord Bargoens is volgens Van Dale
waarschijnlijk afkomstig van het Franse baragouin dat zoveel betekent als "onbegrijpelijke taal". De
Fransen zouden het woord hebben gebaseerd op het voor hen onverstaanbare "Bara! Gwin!" dat men Bretonse
soldaten in herbergen kon horen uitroepen. ("Bara! Gwin!" is Bretons voor "Brood! Wijn!")
Overigens vinden niet alleen Fransen dat onbegrijpelijk taalgebruik klinkt als "barabarabara": de
Grieken uit de oudheid noemden vreemde volkeren barbaroi, een imitatie van de klanken die die
volkeren volgens de Grieken voortbrachten; in het Nederlands kennen we het klanknabootsende woord brabbelen en een beproefde theatertruc om geroezemoes na te bootsen is de acteurs
voortdurend het woord rabarber te laten herhalen.
Literatuur
- Enno Endt en Lieneke Frerichs, Bargoens Woordenboek - Kleine woordenschat van de volkstaal,
Amsterdam 1972/2003 ISBN 9789028205857