Werner Kollath

Werner Georg Kollath (Gollnow, nu Goleniów (Polen), 11 juni 1892 – Porza (Zwitserland), 19 november 1970) was een Duits bacterioloog en hygiënist. Hij deed ook onderzoek over gezonde voeding. Hij is een pionier op het gebied van volwaardige voeding (Duits: ’Vollwertkost’ – Engels: ’whole foods’).

Leven

Zijn vader, de huisarts Georg Kollath, had een bepalende invloed op de studiekeuze van de jonge Werner Kollath. Na zijn schooltijd in Gollnow en in Stettin ging hij geneeskunde studeren in Leipzig, Freiburg im Breisgau, Berlijn en Kiel. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was hij als oorlogsvrijwilliger actief als veldarts. Na de oorlog studeerde hij verder in Marburg. Daar promoveerde hij in 1920 en behaalde zijn geneeskundige licentie.

In 1923 werd hij assistent van Richard Pfeiffer aan het Hygiëne Instituut van de Universiteit van Breslau. In 1926 verkreeg hij zijn habilitatie met een scriptie over Vitaminen en hun effecten. Een studie naar de correlaties tussen het mineraal- en zuurstofmetabolisme, fosfatiden en ultraviolet licht, getest op de groeicondities van de griepbacil. In 1932 werd Kollath benoemd tot bijzonder hoogleraar aan de Universiteit van Breslau/Wroclaw en in 1933/34 nam hij het voorzitterschap van de afdeling Hygiëne over.

Periode van het nationaalsocialisme

Kollath werd lid van de NSDAP.

In 1935 werd hij benoemd aan de Universiteit van Rostock als hoogleraar Hygiëne en Bacteriologie. Tegelijk was hij directeur van het Landesgesundheitsamt (de staatsgezondheidsdienst). Hij gaf ook lezingen over ’rassenhygiëne’ en zette zich in voor het oprichten van een leerstoel Rassenhygiëne. Hij was een voorstander van de Neue Deutsche Heilkunde.

In 1942 publiceerde hij zijn bekendste werk: Die Ordnung unserer Nahrung. Dat dit boek in 1942 gedrukt kon worden, wijst erop dat de nazi-regering het zag als een boek dat van belang was voor de oorlog.

Na de Tweede Wereldoorlog

Na de Tweede Wereldoorlog lag Rostock in de Sovjet-bezettingszone.

Als gevolg van het besluit van 30 augustus 1945 van de president van Mecklenburg-Vorpommern om het bestuur te ’reinigen’, werd Kollath vanwege zijn lidmaatschap van de NSDAP in oktober 1945 ontslagen als universitair hoogleraar en directeur van het Instituut voor Hygiëne. Hij bleef echter tot augustus 1946 in functie als directeur van het Mecklenburgse geneeskundig onderzoeksbureau. In augustus 1945 was hij commissaris voor epidemieën en later hoofdcommissaris voor epidemieën voor de districten Rostock, Wismar en Güstrow.

Toen de president van de deelstaat Mecklenburg-Vorpommern te weten kwam dat Kollath een ondersteunend lid van de SS was geweest, werd Kollath opgeroepen om hierover een verklaring af te leggen. Kollath rechtvaardigde zijn lidmaatschap van de SS door te zeggen dat hij zichzelf had moeten rehabiliteren vanwege zijn pro-joodse houding. Anders zou hij niet in de NSDAP zijn opgenomen en vreesde hij dat „al zijn latere wetenschappelijke werk” onmogelijk zou zijn geworden.

In februari 1946 steunde de rector van de Universiteit van Rostock het verzoek van Kollath om de werken Lehrbuch der Hygiene en Der Vollwert der Nahrung te mogen laten drukken. Men vond dat er „om politieke, menselijke en wetenschappelijke redenen” geen bezwaren tegen waren. Zelfs Russische artsen waren van plan om het tekstboek in het Russisch te vertalen.

In november 1946 werd zijn aanvraag om zich te mogen vestigen als medisch specialist voor hygiëne- en gezondheidsraad (Facharzt für Hygiene- und Gesundheitsberatung) afgewezen, omdat dit „tot nu toe niet als vakgebied erkend is” en „wegens politieke belasting”.

Nadat hij in 1947 ook als directeur van het Mecklenburgse gezondheidsbureau werd afgezet, verlieten hij en zijn vrouw de Sovjetzone en vestigden zich in Hannover, waar hij als levensmiddelchemicus aan de slag ging voor de koekjesfabricant Bahlsen.

In 1948 verscheen een herwerkte uitgave van zijn Hygiëne-leerboek. Onderwerpen zoals Hitler, selectie, erfgoed en gedwongen sterilisatie werden uit deze uitgave geschrapt.

Hij verkreeg in 1948 ontving zijn ’denazificatiebericht’ en deed van september 1948 tot februari 1949 onderzoek aan het Instituut voor Pathologie in Stockholm. In 1950 publiceerde hij het boek Der Vollwert der Nahrung und seine Bedeutung für Wachstum und Zellersatz (’volwaardige voeding en de betekenis ervan voor groei en celvervanging’). Na 1950 werkte hij verder om volwaardige voeding bij de bevolking bekend te maken. Hij werkte onder andere mee aan de eerste Gesundheitsbrockhaus. Vanaf 1951 liet hij het zogenaamde ’Kollath-ontbijt’, dat voornamelijk bestond uit een pap van ongekookt, liefst zo vers mogelijk gemalen volkorenmeel, via natuurvoedingswinkels (reformhuizen) distribueren. Op basis van zijn voedingsonderzoek liet hij ook diervoeders en probiotica produceren en verkopen.

Tijdens een privéreis door Chili werd hem een onderzoeksfunctie aangeboden aan het de faculteit voor hygiëne en geneeskunde in Santiago de Chile, maar Kollath nam deze niet aan.

In 1953 introduceerde hij de term probiotica. Dit drukte een contrast uit met de schadelijke antibiotica en werd door hem gedefinieerd als de „actieve stoffen die essentieel zijn voor de gezonde ontwikkeling van iemands leven”.

Van 1956 tot 1970 was hij lid van de wetenschappelijke raad van de Internationale Gesellschaft für Nahrungs- und Vitalstoff-Forschung (IVG) en vanaf 1964 lid van de wetenschappelijke raad van de Arbeitskreis Gesundheitskunde.

Voedingstheorie

In zijn boek Die Ordnung unserer Nahrung (de orde van onze voeding) zette hij de voeding als centraal thema in het middelpunt voor het behoud van een goede gezondheid. Hij nam het woord Vollwertkost in gebruik, ’volwaardige voeding’. Dit is voeding die „alles bevat, wat het organisme voor zijn behoud en het behoud van de soort nodig heeft”. Het voedingsconcept zelf was grotendeels uitgewerkt op basis van de werken van Bircher-Benner.

Hij deelde de voeding in in twee grote groepen: de ’levensmiddelen’ en de ’voedingsmiddelen’. Beide groepen werden onderverdeeld in drie ’waarde’-groepen.

levensmiddelen	natuurlijk
	mechanisch bewerkt
	gefermenteerd
voedingsmiddelen	verhit
	geconserveerd
	geprepareerd

De zes groepen bevatten dranken en producten van plantaardige en dierlijke oorsprong. Plantaardige voeding kreeg een hogere waarde dan voeding van dierlijke oorsprong; rauwe levensmiddelen een hogere waarde dan bewerkte producten. Hoe sterker bewerkt, hoe lager de gezonde voedingswaarde van het product. Tot de hoogste categorie behoorden fruit en groenten, kruiden, oliehoudende vruchten, noten en granen, naast onbewerkte honing, rauwe melk, moedermelk, rauwe eieren en natuurlijk bronwater.

Hij vond dat alleen de zoveel mogelijk onbehandelde levensmiddelen voldoende essentiële inhoudsstoffen bevatten, die hij de naam ’auxonen’ gaf. Deze auxonen vond hij van belang voor de celdeling. Door het gebrek aan essentiële voedingsstoffen (’auxonen’) wordt een toestand van deficiëntie opgeroepen, die hij de naam ’mesotrofie’ gaf. Deze toestand zou leiden tot chronische ziekten.

’Levensmiddelen’ noemde hij ’levende voeding’, die zogenaamde ’fermenten’ bevat (in hedendaagse bewoordingen o.a. de enzymen). ’Voedingsmiddelen’ daarentegen vond hij ’dode voeding’, „waarin deze fermenten – meestal door verhitting – vernietigd zijn”.

Dr. Kollath bedacht een procedure om granen uiterst behoedzaam, zonder chemische behandeling en zonder verhitting te verwerken zodat de natuurlijke oxidatie en dus de afbraak van alle waardevolle bestandsdelen over een langere periode wordt voorkomen. De methode Kollath heet in het Duits nog ’collatieren’®.

De Werner und Elisabeth Kollath Stiftung, gevestigd in Bad Soden, is gewijd aan de bevordering wetenschappelijk holistisch voedings- en gezondheidsonderzoek.

Erkenningen

• 1957: Gouden Bircher-Benner-Medaille, uitgereikt door de Internationalen Gesellschaft für Nahrungs- und Vitalstoff-Forschung (IVG) (Internationaal Genootschap voor Voedings- en Vitaalstofonderzoek
• 1966: Hufeland-Medaille, uitgereikt door het Zentralverband der Ärzte für Naturheilkunde (Centraal Verbond van Artsen voor Natuurgeneeskunde)

Publicaties

Kollath schreef 326 wetenschappelijke publicaties, waaronder 28 boeken.

• Vitaminsubstanz oder Vitaminwirkung? Eine Studie über Zusammenhänge zwischen Mineral- und Sauerstoff-Stoffwechsel, Phosphatiden und ultraviolettem Licht, geprüft an den Wachstumsbedingungen des Influenzabazillus (Bazillus Pfeiffer), in: Zentralblatt für Bakteriologie, Parasitenkunde und Infektionskrankheiten, 100, 1926, p. 97–145.
• Grundlagen, Methoden und Ziele der Hygiene. Eine Einführung für Mediziner und Naturwissenschaftler, Volkswirtschaftler und Techniker, Leipzig, 1937.
• Zur Einheit der Heilkunde, Stuttgart, 1942 (Autobiografie).
• Die Ordnung unserer Nahrung. Grundlagen einer dauerhaften Ernährungslehre, Stuttgart, 1942.
• Lehrbuch der Hygiene, tweedelig, Stuttgart, 1949.
• Der Vollwert der Nahrung und seine Bedeutung für Wachstum und Zellersatz. Experimentelle Grundlagen, Stuttgart, 1950.
• Getreide und Mensch – eine Lebensgemeinschaft, Bad Homburg v. d. H., 1964

Over dr. Kollath

• Jörg Melzer, Vollwerternährung. Diätetik, Naturheilkunde, Nationalsozialismus, sozialer Anspruch, Franz Steiner Verlag, Stuttgart, 2003. ISBN 3-515-08278-6.
• Uwe Spiekermann, Der Naturwissenschaftler als Kulturwissenschaftler. Das Beispiel Werner Kollaths, in: Gerhard Neumann, Alois Wierlacher, Rainer Wild (uitg.): Essen und Lebensqualität: Natur- und Kulturwissenschaftliche Perspektiven, Campus Verlag, Frankfurt a. M., 2001; p. 247–274. ISBN 3-593-36852-8. (Online)
• Alexander Ströhle, Rück- und Seitenblicke im Zeitalter der Ernährungsver(w)irrung: Eine Hommage an Werner Kollath, Ralf Reglin Verlag, Köln, 2009. ISBN 978-3-930620-58-6.
• Herbert Warning, Kollath. Wissenschaftliche Arbeiten, Bad Homburg v.d.H., 1963
• Bernhard Watzl, Claus Leitzmann, Eine Kommentierung der ernährungswissenschaftlichen Arbeiten von Werner Kollath, in: Werner Kollath: Die Ordnung unserer Nahrung, 17e oplage, Karl F. Haug Verlag, Stuttgart, 2005; p. 289–299. ISBN 3-8304-7210-2.
• Ernst Klee, Das Personenlexikon zum Dritten Reich. Wer war was vor und nach 1945, 2e oplage. Fischer-Taschenbuch-Verlag, Frankfurt am Main 2007, ISBN 978-3-596-16048-8.

Verwijzingen