Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Modernisme
Het modernisme is een verzamelnaam voor vernieuwende stromingen in de kunsten en de westerse maatschappij tijdens de eerste helft van de 20e eeuw. De term refereert aan een culturele beweging die vooral na de eerste wereldoorlog in verzet komt tegen de traditionele opvattingen en vormen van kunst, architectuur, literatuur, geloof, sociale organisatie en het dagelijks leven. De moderne roman, het moderne toneel, de architectuur en de poëzie moesten vernieuwd worden zodat zij de moderne geïndustrialiseerde maatschappij beter weerspiegelden.
Modernisme heeft vele betekenissen, maar als geest van moderniteit die kunst, architectuur en literatuur vernieuwde heeft het betrekking op het volgende:
- In de schilderkunst was al sinds het Parijse Le Salon des Refusés uit 1883 een vernieuwing op gang gekomen met de impressionisten die een eigen 'salon' inrichtten omdat ze met hun werken geweigerd werden op het officiële Parijse salon. In de 20e eeuw vallen ook kunststromingen als expressionisme, dada, kubisme en surrealisme onder modernisme.
- In de architectuur verwijst het naar de internationale stijl vanaf ca. 1920 waarbij het functionele voorrang heeft op de vorm (de 'woonmachine' van Le Corbusier). Het ornament wordt verlaten ten gunste van sobere, geometrische basisvormen, platte daken en het gebruik van moderne materialen zoals gewapend beton.
- In de literatuur waren het vooral Angelsaksische schrijvers die reageerden tegen de traditionele 19e-eeuwse literatuur en de vernieuwing op gang brachten, zoals William Butler Yeats, T.S. Eliot, Ezra Pound en James Joyce.
Doelstellingen van de beweging
Veel modernisten waren van mening dat de verwerping van de traditie mogelijkheden zou opleveren om nieuwe manieren voor het maken van kunst te ontdekken. Zo wees Arnold Schönberg de traditionele tonale harmonie in de muziek af, een georganiseerde manier van componeren die de muziek minstens 150 jaar had gedomineerd. Hij geloofde dat hij een geheel nieuwe manier had gevonden om geluiden te organiseren, met gebruikmaking van twaalf-noten rijen. Abstracte kunstenaars, geïnspireerd door het voorbeeld van de impressionisten, alsook door Paul Cezanne en Edvard Munch, begonnen met de veronderstelling dat kleur en vorm de essentie van kunst uitmaakten, en niet de nabootsing van de natuur. Wassily Kandinsky, Piet Mondriaan en Kazimir Malevich geloofden allen in het herdefiniëren van kunst als een arrangement van pure kleur. De fotografie had feitelijk de uitbeeldende, mimetische functie van de beeldende kunst overgenomen. Kunstenaars geloofden ook dat een afwijzing van de uitbeelding van de materie de kunst op een hoger niveau bracht, van een materialistische naar een spiritualistische fase.
Andere modernisten, met name degenen die betrokken waren bij design, hadden een meer pragmatische visie. Modernistische architecten en ontwerpers waren van mening dat de nieuwe technologie de traditionele bouwstijlen van het gebouw verouderd maakte. Le Corbusier dacht dat een gebouw diende te fungeren als "een machine om in te wonen", analoog aan auto's, die hij zag als machines om te reizen. Designers die deze deze 'machine-esthetiek' volgden, verwierpen bijna elke vorm van decoratie en gaven de voorkeur aan het benadrukken van geometrische vormen. De wolkenkrabber, zoals de Seagram Building van Ludwig Mies van der Rohe in New York (1956-1958), werd het archetype van het modernistische gebouw. Ook het ontwerp van modernistische huizen en meubels benadrukte eenvoud en duidelijkheid van vorm, een sober en ruimtelijk ogend interieur, en de afwezigheid van rommel.
In andere kunsten waren pragmatische overwegingen minder belangrijk. In de literatuur en de beeldende kunsten trachtten de kunstenaars de traditie te doorbreken door de lezer/beschouwer te verrassen en zijn verwachtingspatroon te doorbreken. Het is alsof ze ermee willen bereiken dat de consument de moeite zou nemen om zichzelf over zijn eigen vooroordelen te bevragen. De kunstcriticus Clement Greenberg zette zijn theorie van het modernisme uiteen in zijn essay 'Avant-Garde and Kitsch'. Daarin noemt Greenberg de producten van de consumentencultuur '"kitsch", omdat het ontwerp gewoon gericht was op behagen, en daaraan werden alle andere 'functies' van het kunstwerk opgeofferd.
Van eensgezindheid in standpunten was eigenlijk onder de modernisten geen sprake. Sommige modernisten zagen zichzelf als onderdeel van een revolutionaire cultuur, maar de meesten waren apolitiek. Anderen, zoals T.S. Eliot, wezen gewoon de massacultuur af vanuit een conservatief standpunt. Sommigen stelden dan weer dat het modernisme in de literatuur en de kunst functioneerde ten behoeve van een elitecultuur die de rest van de bevolking uitsloot.
Modernisme in de literatuur
Hoewel de historische avant-gardebewegingen (zoals expressionisme, futurisme, dadaïsme en surrealisme) zeker tot het modernisme behoren, wordt de term ook gebruikt voor afzonderlijke schrijvers die geen deel uitmaakten van een van die radicale bewegingen. Zo zijn James Joyce, Virginia Woolf, T.S. Eliot, Marcel Proust, André Gide, Thomas Mann en Robert Musil typisch modernistische schrijvers. Ook de dichter Martinus Nijhoff is wel eens een 'niet-spectaculair' modernist genoemd.
Kenmerkend voor het modernisme in de literatuur zijn het gebruik van niet-traditionele technieken (zoals Stream of consciousness in de roman en montage in de poëzie) en het hyperbewustzijn waarmee de werkelijkheid wordt geregistreerd en geïnterpreteerd. In de Nederlandse literatuur vinden we daarvan een goed voorbeeld in de sombere novelle 'Bed en Wereld' (1932) van de auteur J.F. Otten (1901-1940).
Modernistische schrijvers doen aan zelfreflectie, ook in hun creatieve werk. Ze zijn er zich van bewust dat alle waarneming en kennis afhankelijk is van het ingenomen standpunt (perspectivisme). Daarom zetten ze conventionele denkkaders op de helling en doorprikken ze graag vertrouwde gedrags- en waarnemingspatronen. Toch zijn ze nog vaak op zoek naar een nieuwe, alomvattende verklaring van de verschijnselen, naar een andere zingeving - ook al beseffen ze dat die nooit definitief zal zijn. Het postmodernisme daarentegen voelt die behoefte aan zingeving niet meer.
De term modernisme werd, in de Spaanse vorm modernismo, voor het eerst gebruikt door de Nicaraguaanse dichter Rubén Darío in een Guatamalteeks literair tijdschrift, in 1890.[1] Darío wilde met de nieuwe, modernistische school literaire onafhankelijkheid van Spanje bewerkstelligen; hij leunde hierbij vooral op de Franse stromingen van zijn tijd.
Modernisme in de schilderkunst
Is een brede avant-gardistische beweging van de eerste helft van de 20e eeuw. Men zocht antwoorden over de aard van de kunst en het leven.
Kenmerken van het modernisme zijn: experimenteel, radicaal, readymade, primitief, internationaal, expressieve waarheid, kunst en kunstnijverheid en het onderbewustzijn.
Schilderstijlen
Schilderstijlen die onder het Modernisme vallen zijn:
- Fauvisme
- Primitivisme
- Expressionisme
- Kubisme
- Futurisme
- Dadaïsme
- Suprematisme
- Constructivisme
- Neo-plasticisme
- Surrealisme
- Spatialisme
- Abstract-expressionisme
- Sociaal-realisme
Modernisme in muziek
 Zie Modernisme (muziek) voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Net als in de schilderkunst werd er in de eerste helft van de 20e eeuw op muzikaal gebied veel onderzoek gedaan naar experimentele nieuwe vormen. Bekende componisten die nieuwe stromingen ontwikkelden zijn Igor Stravinsky, Béla Bartók, Arnold Schönberg, John Cage, Harry Partch en La Monte Young. Maar er zijn nog talloze anderen.
Modernisme in de architectuur
Modernistische stromingen in de architectuur zijn:
Referenties
- º Perry Anderson (1998). The Origins of Postmodernity. Londen/New York: Verso, p. 3.
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Modern art op Wikimedia Commons.