Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Wigwag (spoorwegen)
Een wigwag is bij de spoorwegen een heen-en-weer slingerend magnetisch en automatisch spoorwegovergangsignaal. Het systeem werd voorheen vooral in Noord-Amerika toegepast, maar is inmiddels zeldzaam geworden. Daar wordt het een magnetic of automatic flagman genoemd.
Beschrijving
De signaalschijf zwaait heen en weer als een pendulum door middel van aan de buitenkant niet zichtbare elektromagneten. In het midden van de schijf zit een rood licht. Zowel de schijf als het licht zijn dubbelzijdig, zodat er in principe maar één installatie per overweg nodig is. Het heeft meestal ook een zichtbare bel die synchroon met de slingerende schijf werkt.<templatestyles src="Afbeelding combi horizontaal/styles.css" />
Over het algemeen staat de wigwagpaal naast de weg, en hangt de wigwag-schijf aan een korte zij-arm boven de weg. Wanneer de paal in het midden van de weg staat, dan hangt de wigwag-schijf niet, maar steekt boven het apparaat uit, alsof het een lolly is. Hier bestaat/bestond een lage en een hoge versie van. Bij een derde variant staat de wigwag zonder zij-arm langs de weg.
Er zijn/waren diverse uitvoeringen, waaronder wigwags waarbij de schijf verborgen wordt als er geen trein komt. Deze variant kwam veel voor in Canada[1], en komt nog voor in Chili. Op het "opbergvak" staat dan meestal "look listen", en op de schijf zelf staat "stop". Bij het Conway scenic railroad museum staat er één, met extra lichten. In Chili staat er op het opbergvak "mire y escuche", en op de schijf staat "pare". In Chili is de schijf echter op sommige plaatsen permanent te zien, wat er op kan duiden dat de wigwag defect is. Er bestond ook een type waarbij de schijf verborgen zat in een cirkelvormige behuizing. Het deed denken aan de bovenkant van een huissleutel, met een gat in het midden waar de schijf zich kon laten zien. Voor zover bekend is hier geen exemplaar van bewaard gebleven. Een uitzonderlijke variant was de middenpaal met aan weerszijden een wigwag, boven elke rijbaan dus, zoals die er was te Roseburg, Indiana. Ook was er een versie met de schijf hangend in een zeshoekige open metalen "behuizing".
Meestal is de schijf voorzien van een zwart-wit kruis, en dat symbool leeft voort in het bekende ronde gele aankondigingsbord met zwart kruis (RXR) dat bij de meeste overwegen in de Verenigde Staten staat.
Maar een rode schijf komt ook voor. Meestal zijn er geen slagbomen wanneer de wigwag gebruikt wordt. Dat is ook een reden waarom dergelijke systemen geleidelijk vervangen worden, meestal door gewone overweglichten met slagbomen. In enkele gevallen wordt oud en nieuw gecombineerd; een wigwag met twee of vier extra rode lampen dus, maar geen spoorbomen.
Een aparte variant was het Griswold signal. Dat had geen slingerende schijf, maar wel een draaiend stopbord! Plus de gewone rode overweg lichten, en geen slagbomen. Ook deze zijn inmiddels meestal vervangen door gewone lichten zonder stopbord, of het stopbord is er niet meer, of er zijn alleen nog restanten, of de hele spoorlijn is verdwenen. De laatst bekende locatie is Cascade in Montana, maar dat gegeven is uit 2021. Ook daar zijn/waren geen stopborden meer aanwezig.
Historie
De uitvinding wordt toegeschreven aan Albert Hunt, ingenieur bij de Pacific Electric interurban te Californië. Het eerste ontwerp dateert uit 1909, en er zouden vele types volgen.
Met het toenemende aantal auto's nam ook het aantal ongevallen op onbewaakte overwegen toe. Bij bewaakte overwegen was het gebruikelijk dat de overwegwachter of de treinbegeleider, de flagman (vlagman), zwaaide met rode vlag of lantaarn. Met de elektrische wigwag werd dat heen en weer zwaaien nagebootst. De eerste werd geplaatst in 1914, en het was de eerste vorm van automatische overwegbeveiliging. Ze werden geplaatst langs spoorlijnen, interurban lijnen, en tramlijnen. Alleen al de Magnetic Signal Company in Vernon heeft er ruim 7000 gemaakt.
Verdwenen wigwag
Toeval: in Vernon, CA, waar zoveel Wigwags gefabriceerd zijn, was één van de laatste wigwags actief. Deze wigwag moest daar in zijn eentje maar liefst acht sporen beveiligen; in de andere richting staat er alleen een andreaskruis, en kon je dus alleen maar in de verte zien of de schijf slingerde of niet. Het aantal treinen is allicht afgenomen, want de lijn aan de zuidkant wordt niet meer gebruikt en is verderop verdwenen. In 2020 verdween de wigwag; wellicht is deze gestolen. Sindsdien zijn die 8 sporen dus onbeveiligd.
Huidige situatie
Het aantal nog aanwezige wigwags neemt snel af; er zouden in 2023 nog 13 aanwezig zijn op reguliere spoorlijnen in de Verenigde Staten, bijna allemaal in Californië, waarvan sommige niet meer actief zijn. Wel zijn er veel in spoorwegmusea terecht gekomen of worden ze soms ook echt gebruikt bij museumspoor en tramlijnen, en soms alleen statisch of als demonstratiemodel. Op bijvoorbeeld parkspoorwegen, spoorlijnen in dierentuinen, en in pretparken zoals Disneyland zijn ze echter veel in gebruik bij trein en tram, omdat ze goed bij de nostalgische voertuigen passen, en zodoende zullen ze daarom nooit helemaal verdwijnen. Sommige particulieren hebben een verzameling wigwags in hun tuin staan.
In winkelcentrum The Grove te Los Angeles zijn er twee wigwags op de enige wegkruising van een zeer kort heen en weer tramlijntje. Er rijdt een replica-dubbeldeks-tram op batterijen.[2]
De hoogste 'concentraties' bevinden zich in Fresno, Lindsay, en Santa Cruz. Drie per stad. In beide plaatsen waren er minstens 4. In Lindsay waren ze er in ieder geval nog in 2022. In Fresno zijn het drie overwegen bij elkaar in de buurt, en het zijn nog unieke ook, want ze hebben ook de gewone rode lichten. Per kruising één installatie met zes rode lichten. In juni 2024 waren zij er in ieder geval nog. In Santa Cruz zijn er twee straten dichtbij elkaar die er één hebben, en het is een straattrein-traject daar. Er rijden alleen toeristentreinen. Een derde is er verderop richting Watsonville, maar dat deel is buiten gebruik. In Oakdale, CA, is/was er ook nog één (2023). En ook één in Sanger, CA. Met extra lichten. En in Hanford, CA.(2024) Met extra lichten. En één in Pullman, WA. (2022)(Spoorlijn opgeheven).
Locaties waar nog (een) Wigwag(s) aanwezig zou(den) zijn[3]
(allicht is deze lijst incompleet)
- Arlington, TX (Wigwags in Six Flags)(pretpark) Bijzonderheden: Er zijn 2 overwegen met wigwags, zij hebben wel slagbomen; en die zijn zwart-wit; bij één overweg zit de wigwagpaal er aan vast; en er zijn ook gewone overweglichten op beide plaatsen.
- Anaheim, CA (In Disneyland): 3 exemplaren op de Red Trolley route. Tevens stond tot 2021 er een actieve wigwag op de kruising W Santa Ana St. / S Lemon St. Hier rijdt straattrein.
- Fresno, CA: S Cherry Ave (2024), Fulton St. (2024) , S van Ness Ave (2021) (alle drie met extra lichten)
- Hanford, CA: S Philips St. (2024) Met extra lichten.
- Los Angeles, CA (parktreintje) En in The Grove (2 exemplaren)
- Los Gatos, CA (parktreintje)
- Oakdale, CA: East E St. (2023)
- Omaha, NE (dierentuin treintje)
- Perris, CA (Spoorwegmuseum).
- Pullman, WA: NE Kamiaken St. (2022, rails verwijderd)
- Portland, OR: in Oregon Zoo, nabij het beginstation. En ver ten zuiden van de stad, bij S Riverwood Road 11350, is er een op een voormalige spoorlijn die waar nu museumtrams rijden. Dit is de enige wigwag op een spoorlijn in Oregon die over is.
- Richmond, CA: W Richmond Ave. (wigwags behouden door bewoners, maar alleen nog bij gelegenheden actief)(de spoorlijn is wel actief).
- Santa Susanna, CA. Spoorwegmuseum.
- St. Louis museum of transportation.
- Tehachapi Depot Museum.
Buiten Noord-Amerika zijn de wigwags weinig toegepast. In Australië is er nog één aanwezig op een gesloten lijn op Cameron Road bij Mount Barker. In Nederland is er voor zover bekend één in gebruik geweest, maar niet bij de trein; In Leidschendam hing er ooit één aan een portaal van de Blauwe Tram over de Damlaan heen.[4] Getuige enkele foto's waren er ook twee in Chili, maar die overwegen zijn vervangen door viaducten. Een van die overwegen had spoorbomen.[5]Toch blijken er in 2022 minstens nog zes in Chili te zijn, maar het is onduidelijk of ze nog functioneren. Het gaat om één overweg in de gemeente Padre Hurtado[6], één in Panquehue(nabij Condomino San Rodrigo)(bij San Felipe)[7], één in La Cruz, en drie in de gemeente Llaillay. Alleen op de eerste locatie is er ook andere beveiliging. De overige zijn dus de enige "bewaking" van zo'n overweg. Als die defect is, is er dus geen beveiliging. Maar het is in veel landen heel gewoon dat er geen beveiliging aanwezig of actief (niet defect) is, zelfs op drukke wegen, soms met wel 10 rijbanen voor auto's! Àls er een andreaskruis of een stopbord staat is dat vaak al heel wat ("luxe").
In Zwitserland zijn er ook enkele geweest[8], evenals in Italië[9] en in Frankrijk. [10]In Italië zijn of waren er veel ook "alternatieve": geen slingersein, maar een drie-armig ronddraaiend "molentje" (girandole), met erachter een bel.[11]
Populariteit
Hoe populair wigwags ooit waren blijkt wel uit een voorbeeld in Elgin, Illinois, in 1926. Daar werden toen maar liefst 41 wigwags geplaatst, juist ter vervanging van manuele slagbomen. Vanwege de gecompliceerde verkeerssituatie waren deze wigwags niet automatisch. Men vond dit veiliger en beter voor de doorstroming; daarnaast bespaarde het een aantal overwegwachters. Inmiddels is deze lijn schuin door de stad allang opgeheven.[12]
Andere betekenissen
- In het Verenigd Koninkrijk worden de rode knipperlichten van een overweg ook wel wigwag genoemd, omdat het lijkt dat ze heen en weer gaan.
- Locomotieven kunnen hunnen hun brandende koplampen laten wisselen (links - rechts), wat dus ook een wigwag effect heeft.
- Met seinvlaggen is het ook mogelijk.
Bronvermelding
- https://thehenryford.org/collections-and-research/digital-collections/artifact/216887/#side=gs-422772.
- academic-accelerator.com/enyclopedia/wigwag-railroad (geen directe link)
- http://trainweb.org/dansrailpix/WIG_WAG_PAGE2.htm (hier is ook een lijst met locaties waar nog een wigwag zou staan)(maar die is sinds april 2023 niet meer bijgewerkt).
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Wigwags op Wikimedia Commons.
Noten en referenties
- º http://trainweb.org/dansrailpix/WIG_WAG_PAGE16.htm
- º Er is in diezelfde buurt nog een winkelcentrum met een mini-tramlijntje, en daar kan de tram wel rondrijden, maar er is geen wigwag.
- º gebaseerd op Dan's wigwag site, en eigen onderzoek via Streetview.
- º Enkele foto's ervan zijn te zien tussen de ruim 600 foto's van de Damlaan op de website van het Haags gemeentearchief=archief Leidschendam-Voorburg. Het was de enige aan een portaal in de wereld.
- º http://trainweb.org/dansrailpix/WIG_WAG_chile.htm
- º https://flickr.com/photos/ffelipe/4023336271
- º https://trainweb.org/dansrailpix/WIG_WAG_chile.htm
- º http://trainweb.org./dansrailpix/WIG_WAG_switzerland.htm
- º http://trainweb.org/dansrailpix/WIG_WAG_italy.htm
- º http://trainweb.org/dansrailpix/WIG_WAG_france.htm
- º https://www.museomils.it/project/cassa-di-manovra-di-passaggio-a-livelo/
- º Peabody, J.A. (december 1926). C.&N.W. Replaces Highway Crossing Gates With Wig-Wags. Railway Signaling 19 (12): pp. 464-466.
