Blauwe Tram

De Blauwe Tram is de bijnaam voor alle NZH-lijnen, omdat daarop de legendarische blauwe trams reden. Het netwerk strekte zich uit van Scheveningen tot Purmerend en Volendam, maar er zat wel een "gat" in het netwerk; in Amsterdam. Met 2x overstappen kon je geheel per NZH-tram van Scheveningen naar Zandvoort, of tot Amsterdam centrum.

Historie

Met name in en tussen Den Haag en Leiden werden de bijnamen Gele Tram (HTM-lijn I - 2) en Blauwe Tram gebruikt, om onderscheid te maken. Beide reden immers naar Leiden, maar via een andere route, en op de trams was geen lijnummer aanwezig. De NZH gebruikte helemaal geen lijnnummers voor tramlijnen. Het was dan ook heel gewoon om te zeggen "ik ga met de blauwe (tram)(naar Leiden)(bijvoorbeeld). En ook "pas op voor de blauwe tram". De Blauwe Tram was een Nederlandse versie van de Amerikaanse Interurban. Zowel de gele als de blauwe tram gebruikten een luchtfluit om te waarschuwen.

De donkerblauwe kleur werd echter pas vanaf 1924 ingevoerd, toen de Budapesters in dienst kwamen. Daarvoor was de kleur crème (m.u.v. de trams op de lijn Amsterdam - Zandvoort, die oorspronkelijk groen waren).

Vanaf 1924 ging het om de lijnen: Normaalspoor:

• Scheveningen-Voorschoten-Leiden (1924-1961)
• Leiden - Noordwijk aan Zee (1924-1960)
• Leiden - Katwijk aan Zee (1924-1960)
• Leiden - Lisse - Haarlem (1932-1949)
• Leidse stadstram (1 lijn)(1924-1960)

Meterspoor & Normaalspoor:

• Haarlemse stadstrams (1924-1957)

Meterspoor:

• Amsterdam Noord - Purmerend (1924-1949)
• Amsterdam Noord - Volendam (1924-1956)
• Amsterdam Spuistraat - Haarlem - Zandvoort aan Zee (1924-1957)

In Amsterdam sloten de eerste twee metersporige lijnen niet aan op de derde. Om daar te komen diende men de veerpont naar het Centraal Station te nemen, en daar een stadstram naar de Spuistraat. De stadstrams waren overigens ook blauw, maar lichter blauw, niet van de NZH, en hadden niet de bijnaam blauwe tram.

Met name na de oorlog was het wereldwijd de kortzichtige trend om veel tramlijnen door bussen te vervangen, zelfs als het om rendabele en geliefde lijnen ging. Beide was van toepassing op de streeklijnen van de NZH, en dan vooral de luxueuze salonwagens met de bijnaam Budapester (omdat ze daar gebouwd waren). Tegen beter weten in en tegen de wil van de reizigers in werden dus uiteindelijk toch alle lijnen opgeheven, ondanks massaal protest in Amsterdam in 1957, en ondanks dat er al plannen voor nieuwe trams waren. De populariteit verklaart ook waarom de naam nog steeds legendarisch is in deze streken, ondanks dat er heel weinig zichtbare en vooral herkenbare herinneringen zijn. De simpele grijze bussen hadden bij lange niet hetzelfde comfort als de trams, en geen vrije baan. En je moest vaker overstappen. De reizigers lieten de bus massaal links liggen en zochten een ander transportmiddel; vaak een auto, waardoor de bussen vaker in de file staan. De eens zo drukke verbinding Voorburg - Scheveningen werd daardoor onrendabel en de vervangende buslijnen opgeheven.

Er was in die tijd nog weinig historisch besef, en voor particulieren was het kopen (en stallen) van oude trams te kostbaar, dus is er van het materieel heel weinig behouden. Zie verder bij herinneringen.

Leuzen uit die tijd:

• De blauwe tram, een gouden tram!
• Houwe die blauwe!
• Die rotbus wordt nooit zo knus!

En uit de goede oude tijd:

• Per Noord-Zuid er op uit!

Herinneringen

Op straat zijn er voor de leek heel weinig herkenbare herinneringen. Een overzicht vanuit Scheveningen:

• Het ruiterpad door de Nieuwe Scheveningse Bosjes naast de Badhuisweg is de oude trambaan; het Trambaanpad ernaast is dus een duidelijke verwijzing. Aan het einde van het bos staat een roestige paal waar vermoedelijk een waarschuwingsbord aan bevestigd was (één van de films is daar aanleiding voor).
• Na dat bos is er een "parkeerstraat" in het midden: ook dat is de oude trambaan.
• Het Kwekerijpad daarna is ook ongeveer de oude trambaan, al lag die dichter bij het voormalige KLM-hoofdkantoor, en zat er natuurlijk niet zo'n

"dal" in de trambaan. Achter dat gebouw was een tramhalte.

• Aan de Parkweg te Voorburg was een remise: daar zijn nu enkele aandenkens, w.o. een enorme afbeelding van een Budapester op een trappenhuis (aan de Zwartelaan);
• Vlakbij de Parkweg, onder de A12, is bij het busstation een grote zwart-wit afbeelding van de tram te zien.
• In Leidschendam is de Oude Trambaan nu een weg met die naam; buslijn 45 rijdt daar; deze volgt grotendeels de oude tramroute.
• De Parnashofweg te Leidschendam, en het aansluitende fietspad naar Voorschoten is de oude trambaan.
• Onder station De Vink is een afbeelding in kleur geschilderd van een blauwe NZH-stadstram, hoewel er helemaal nooit een tram in deze buurt gereden heeft (er waren alleen polders).
• Vanaf 1938 reed de tram over het Klinkenbergviaduct bij Sassenheim, om daarna onder de N44 door te gaan. Deze helling is er nog, en de ruimte voor het enkelspoor is nog waarneembaar, als je het weet.
• Het fietspad langs het groene kerkje bij Oegstgeest is de oude trambaan.
• Bij Bennebroek is een trambrug gereconstrueerd. Dat is wel een herkenbaar iets.
• De Tramstraat in Katwijk is de enige herinnering in die plaats.
• Aerdenhout - Zandvoort is nu fietspad.
• In Amsterdam is er één aandenken aan de lijn naar Zandvoort: op de Rozengracht bij de Nassaukade ligt er één extra rail tussen het normaalspoor, in beide richtingen, als herinnering dat hier de blauwe tram op smalspoor reed (De stadstram rijdt op normaalspoor).
• De Waterlandse tram had als officieel beginpunt het Noord-Zuid Hollandsch Koffiehuis, voor het Centraal station. Dit bestaat nog, maar de blauwe tram kwam daar niet. Men nam daar de boot naar Noord, en daar stapte men in de tram.
• Het voormalige tramstation van Broek in Waterland bestaat nog (Eilandweg no.3). De Termieterweg en Middenweg zijn op de oude trambaan, en in het dorp heet diezelfde weg Trambaan. Boven het dorp, t.h.v. Verdek no.1, lijkt nog een oud brugje te zijn. Hier is geen weg of pad.
• Monnickendam: over de Pierebaan (sloot) ligt nog een zeer eenvoudig roestig oud trambrugje. Ook hier geen weg of pad. Na Monnickendam is het fietspad naast de N247 de oude trambaan (tot Hoogedijk).
• In Purmerend is er het Tramplein. Hier was het tramstation.
• Er zijn dankzij liefhebbers toch enkele voertuigen bewaard gebleven, in originele staat, of weer in originele staat teruggebracht, of nog in restauratie. Het NZH vervoer museum te Haarlem heeft er enkele, waaronder de enig overgebleven Budapester en de enig overgebleven motorwagen van de lijn Amsterdam - Zandvoort. Er is geen rij mogelijkheid. Doch in Den Haag zijn er ook een paar, en die rijden soms op het Haagse tramnet. Ook rijden zij soms op de Amsterdamse museumtramlijn, of in het Openluchtmuseum te Arnhem. Tenslotte wordt er momenteel een replica gebouwd van een gelede blauwe tram, en die gaat ook in Den Haag rijden.

• Er zijn diverse films op YouTube, ook in kleur.

Hoe legendarisch blijkt wel uit de vele vernoemingen die er zijn of waren:

• Er zijn of waren diverse horecagelegenheden met de naam De blauwe tram; in Voorschoten, Haarlem, en Zandvoort.
• In Leidschendam is er een wijkvereniging naar vernoemd.
• In Leiden is er een Blauwe tramstraat, al kwam de blauwe tram daar nooit.
• In Haarlem is er ook een Blauwe tramstraat. Hier was vroeger een remise.
• Ook in Haarlem is er een fietsenstalling met de naam, in de Tempeliersstraat, waar destijds 4 sporen met diverse wissels lagen.
• Ook in Haarlem is een grafisch bedrijf met de naam, maar daar kwam geen tram.
• Er is zelfs bier met de naam blauwe tram.

Bijzonderheden

• Te Leidschendam Damlaan had de blauwe tram een uniek slingersein aan een portaal over de weg heen om het autoverkeer te waarschuwen. Er zijn enkele foto's van. Waarschijnlijk ging het om een Amerikaanse Wigwag. Die worden en vooral werden in de USA veel gebruikt op spoorlijnen en interurbanlijnen. Maar aan een portaal over de weg kwam daar niet voor, voor zover bekend.

• In Den Haag was er bij de Bezuidenhoutseweg/Schenkstraat een semi-automatisch uitklap-sein dat STOP toonde aan het wegverkeer. De conducteur schakelde het in. Later vervangen door een waarschuwingslicht. Hier bleven het langst 2 restanten van de rails liggen, tot in 1983.

• Bij het begin van de Parkweg in Voorburg, waar de A12 destijds ophield, stonden extra grote waarschuwingslichten ⚠️TRAM.

• Bij de Bosbrug in Den Haag, aan de kant van het Malieveld, kruisten de blauwe en de gele tram elkaar. Het fietspad rechts naast de Koningstunnel is ongeveer de oude trambaan. In die tijd reed de HTM ernaast met stadstrams, en lagen er daardoor vier sporen naast elkaar daar.

Bron

• NZH Railatlas, D.v.d. Spek, uitgeverij Schuyt&Co, 1997.