Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Melchior Hofmann
Melchior Hofmann (Schwäbisch Hall, Duitsland, ca. 1500 – Straatsburg, Elzas, eind 1543) was een vroege reformatorische lekenprediker, later doperse leider; hij was de auteur van apocalyptische traktaten en Bijbelcommentaren.
Leven
Melchior Hoffman uit Schwäbisch Hall, bontwerker van beroep, las de Bijbel, de mystieke werken van Tauler en de geschriften van Luther.
In 1523 – 1526 was hij in Lijfland, waar hij probeerde een antiklerikale reformatie te promoten in de geest van Andreas Karlstadt. Hij verdedigde de geschriften van Luther in Wolmar, maar zijn voorspelling van het einde van de wereld in 1533 leidde tot conflicten met de Duitse Orde. Hij werd opgesloten en uitgewezen uit Wolmar. In Dorpat (het hedendaagse Tarfu, Estland) predikte hij tegen het gebruik van beelden bij de aanbidding, wat op 10 januari 1525 leidde tot een beeldenstorm waarbij de menigte zijn arrestatie verhinderde. Men wenste dat hij een aanbevelingsbrief als predikant zou kunnen voorleggen. De schriftelijke goedkeuring van de lutherse Tegetmeier was niet voldoende. Hij reisde daarom naar Wittenberg, om een aanbeveling van Luther zelf te halen. Vanaf 1527 namen zijn preken in Wittenberg over hoofdstuk 12 van het boek Daniël een apocalyptische wending. Hij slaagde erin Luthers vertrouwen te winnen en verkreeg van hem een schriftelijke aanbeveling. Hiermee keerde hij terug naar Dorpat, maar omdat hij vasthield aan apocalyptische thema’s, verwierpen de lutheranen hem. Door een pamflet van Tegetmeier zag hij zich genoodzaakt, de stad te verlaten. Vervolgens trok hij naar Stockholm, waar hij trouwde en drie boeken schreef om zijn visie uiteen te zetten dat het einde zou komen in 1533. De Zweedse koning Gustav I Wasa gaf in 1526 een verordening uit die het preken voor het gewone volk verbood. Mogelijk was dit een reden waarom Hofmann zich in de winter van 1526/1527 richting Lübeck trok. Ook daar kwam het tot onrusten. Bijgevolg trok Hofmann met vrouw en kind naar Holstein, dat toen een deel was van Denemarken.
De Deense koning Frederik I verwachtte een kerkpolitiek voordeel van Hoffmans agitatie en benoemde hem tot diaken aan de Nikolaikerk in Kiel (1527). Hoffman stichtte de eerste drukkerij in Kiel, waar hij zijn apocalypticisme verdedigde in het dispuut met de lutheraan Nikolaus von Amsdorff en in de strijd tegen de lutherse leer van de werkelijke tegenwoordigheid in het Avondmaal.
Op Luthers aanbeveling werd op 8 april 1529 in een klooster te Sleeswijk (Schleswig) de door de koning bijeengeroepen Flensburgse Disputqie plaats, met kroonprins hertog Christian als voorzitter. Johannes Bugenhagen en Hermann Tast waren vertegenwoordigers van de lutherse zienswijze over de werkelijke aanwezigheid van Christus in het Avondmaal. Hofmann daarentegen ontkende dat Christus hierin letterlijk en lichamelijk aanwezig zou zijn. Hij stelde dat Christus in de symbolen van brood en wijn enkel in geestelijke win aanwezig is. Deze visie werd veroordeeld door Johannes Bugenhagen, waarop de Deense koning Hofmann en zijn volgelingen het land uit wees,
Hoffman trok naar de sacramentariërs in Oost-Friesland, waar hij Karlstadt trof. Vervolgens begaf hij zich in juni 1529 naar Straatsburg en publiceerde er een verslag over de Disputatie van Flensburg. De hervormers in Straatsburg verwierpen zijn apocalyptische en allegorische opvattingen. Hofmann keerde zich daarom af van de ’traditionele’ Reformatie. In deze periode werd hij beïnvloed door de wederdopers onder leiding van Hans Denck en door de ’profeten van Straatsburg’. Onder hun invloed begon hij verheven te spreken over het ’innerlijke woord’, over de vrije wil en over de genade die alle mensen ten deel valt. Hij begon ook onderscheid te maken tussen twee soorten rechtvaardiging: het uitwissen van de erfzonde door de verlossende dood van Christus en de rechtvaardiging door de heilige Geest, waardoor volmaaktheid bereikt kan worden. Hij predikte de visie dat Christus zou weerkomen in het jaar 1533 en dat Straatsburg zou worden ingericht als het Nieuwe Jeruzalem.
In april 1530 spoorde hij de stadsraad aan om de wederdopers dezelfde rechten te geven als de door hen erkende kerk, en hen een kerkgebouw ter beschikking te stellen. Maar de stadsraad vaardigde in plaats daarvan een arrestatiebevel tegen Hofmann uit. Op 23 april 1530 vluchtte hij daarop richting Oost-Friesland. Op zijn reis door de Nederlanden reisde, maakte hij heel wat bekeerlingen. Zij kwamen bekend te staan als melchiorieten. Onder hen verspreidde zich de zienswijze dat Hofmann als de nieuwe Elia was.
In 1533 keerde hij terug naar Straatsburg en kon er enkele weken onopgemerkt wonen. Intussen had Martin Bucer aangedrongen op een grotere geloofseenheid in de stad. Op 20 mei 1533 werd Hofmann gearresteerd. In juni 1533 een synode bijeengeroepen, waarop Hofmann werd als hardnekkige ketter veroordeeld. Het nieuws dat de melchioritische wederdopers in Münster de macht hadden gegrepen wakkerde de angst aan. Straatsburg verklaarde de Confessio Tetrapolitana tot de officiële norm voor het geloof maar legde geen geloofsdwang op, zolang de afzonderlijke gelovigen zich aan de burgerlijke wetten hielden.
Hofmann overleed na tien jaar gevangenisstraf. Hij schreef in deze periode wel 35 geschriften, waarvan meer dan de helft verloren is gegaan.
Hofmann had er een grote invloed op de verspreiding van het anabaptisme in Münster, waar een aantal van zijn Nederlandse volgelingen in 1533 het stadsbestuur in eigen handen nam. Dit leidde er uiteindelijk tot de vernietiging van de wederdopersbeweging in Münster door de plaatselijke markgraaf en bisschop Franz von Waldeck. Na de val van dit kortstondige rijk van de wederdopers en nadat de door hem voorzegde Parousia van Christus uitbleef, begon de groep van zijn aanhangers uiteen te vallen. David Joris en Obbe Philips probeerden op een bijeenkomst in Bocholt in 1536 de resterende groepen te verenigen. Groepjes van melchiorieten bestonden nog een tijdje op het Europese vasteland en in Engeland, tot zij opgingen in de ruimere wederdopersbeweging.
Weblinks
- Willem Izaak Leendertz, Melchior Hofmann, Haarlem, De Erven F. Bohn, 1883, op DBNL: https://www.dbnl.org/tekst/leen018melc01_01/index.php
- Jan Pieter de Bie en Jakob Loosjes, Biographisch woordenboek van protestantsche godgeleerden in Nederland. Deel 4. Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage, 1931. op DBNL
- McClintock and Strong, Biblical Cyclopedia, Hoffman (or Hofmann) Melchior
- Hoffman, Melchior (ca. 1495-1544?) in: Global Anabaptist Mennonite Encyclopedia Online
Q62535 (reasonator)