Maretak

Maretak (Viscum album)

Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade:	Geavanceerde tweezaadlobbigen
Orde:	Santalales
Familie:	Santalaceae (Sandelhoutfamilie)
Geslacht:	Viscum

Soort

Viscum album
L. (1753)

De maretak oftewel vogellijm oftewel mistletoe oftewel mistel oftewel Viscum album is een groenblijvende plant uit de sandelhoutfamilie (Santalaceae). De plant leeft op bomen. Het is een halfparasiet: voor water en zouten is de plant afhankelijk van zijn gastheer. In Nederland is de soort wettelijk beschermd. De maretak wordt thans ook met succes gekweekt.

De maretak komt in geheel Nederland en in het oosten van België voor. De noordelijke grens is niet Zuid-Limburg. In Zuid-Limburg is de soort echter vrij algemeen, wat niet geldt voor de rest van Nederland.In Duitsland komt de maretak ook heel veel voor en dan vooral in de appelbomen. In Noord-Denemarken is de maretak aangetroffen op een ratelpopulier.

Binnen de soort Viscum album worden enkele verschillende ondersoorten onderscheiden, die gewoonlijk op verschillende boomsoorten groeien.

De witte, besachtige vrucht wordt door vogels verspreid. Deze worden genuttigd in de oksel van een boomtak, het zaad blijft liggen en ontkiemt. De wortel groeit in de boom. Zaden worden niet verteerd en hebben een kleverige laag, vandaar ook de naam ’vogellijm’. De zaden zijn giftig.

Bijnamen die aan de wintergroene struik worden gegeven zijn boomkruid, duivelsgras, duivelsnest, hamschel, hamspoen, heksennest, holster, hulster, kersterhout, lijmkruid, mattekruid, mistel, mistletoe, priemst, raamsch, slangentong, viscus en vogellijm.

Culturele betekenis

De maretak staat bekend als heksenkruid.
Met name ten tijde van de jaarwisseling wordt maretak als versiering opgehangen. Het gebruik wil dat iemand die er onder staat ongestraft gekust mag worden.
De maretak wordt aan de balken van stallen gehangen; het diende om de mare (wat heks, spook of nachtmerrie betekent) weg te jagen en zo het vee vruchtbaar te houden.
Een deel van de wetenschappelijke naam van de maretak, Viscum, houdt etymologisch verband met het woord viscositeit, de ’mate van stroperigheid’ van vloeistoffen.
Bij de Kelten en Germanen was de maretak een heilige plant, die in hun magische vruchtbaarheidsrituelen een belangrijke rol speelde. Volgens Plinius de Oudere sneed een in wit geklede druïde in de midwinterceremonie met een gouden sikkel de maretak uit de heilige eik. De afgesneden plant mocht de grond niet raken en werd in witte doeken opgevangen. Daarna slachtte hij de offerdieren en dompelde de maretak in water dat dan als bescherming tegen ziekten en onheil werd gebruikt. De offergaven waren bestemd voor de geesten van de vruchtbaarheid, zoals de godin Freya.
In de Scandinavische/Noordse mythologie wordt Baldr gedood door een pijlpunt gemaakt van een twijg van de maretak, afgeschoten door zijn blinde broer Höðr, die in de val werd gelokt door Loki. De maretak is het enige middel waarmee Baldr verwond kan worden.

Geneeskunde (en volksgeneeskunde)

De maretak stond als geneesmiddel bekend (Hippocrates, Dodoens). In de antroposofische geneeskunde, kruidengeneeeskunde en volksgeneeskunde wordt de maretak nog altijd gebruikt om zijn medicinale eigenschappen.