Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Pluto (dwergplaneet)
Pluto samen met zijn maan Charon. | |
| Eigenschappen | |
|---|---|
| Aantal manen | 3 |
| Diameter | 2330 (±70) km |
| Massa | 1,302×1022kg (excl. manen) 1,457×1022kg (incl. manen) |
| Valversnelling | 0,73 m/s2 |
| Rotatietijd (dag) | 6 d 9 u 17 m 37 s |
| Omlooptijd zon (jaar) | 248 jaar |
| Afstand tot de zon (gem) | 5,9068×109 km 39,4851 AE |
| Atmosfeer | Dun, N2, CH4 en CO |
| Temperatuur (gem) | 44 K (-229°C) |
| Kleur | Lichtroze |
| Kern | Vermoedelijk rots |
(134340) Pluto is een in 1930 ontdekt hemellichaam in ons zonnestelsel dat tot 24 augustus 2006 werd geclassificeerd als planeet en sindsdien als dwergplaneet. Op 13 september 2006 kreeg Pluto ook een nummer in de catalogus van planetoïden; namelijk 134340. De dwergplaneet is vernoemd naar de gelijknamige Romeinse god van de onderwereld, Pluto.
De ontdekking van Pluto
Pluto is op 18 februari 1930 ontdekt door de astronoom Clyde Tombaugh tijdens het vergelijken van fotografische platen op het Lowell Observatory in Arizona. Tombaugh was op zoek naar een onbekende Planeet X in een baan buiten Neptunus, die was voorspeld door Percival Lowell.
De naam Pluto is niet geheel willekeurig gekozen, hij verwijst ook naar de initialen van Percival Lowell, de astronoom die lange tijd heeft gezocht naar Pluto, maar dit hemellichaam nooit heeft kunnen ontdekken. Ook werd het monogram van Lowell's naam gebruikt als het symbool van Pluto.
Baan rond de zon
De baan van Pluto is zo excentrisch dat dit hemellichaam gedurende 20 jaar van zijn 248 jaar durende omlooptijd dichter bij de zon staat dan de planeet Neptunus. De laatste keer dat dit gebeurde was van 7 februari 1979 tot 11 februari 1999. Behalve Pluto en Charon bewegen er andere Kuipergordel-objecten in een vrijwel identieke baan. Enkele bekende objecten in deze klasse zijn (90482) Orcus en (28978) Ixion.
Karakteristieken
Samenstelling
Over de samenstelling van Pluto is vrijwel niets bekend. De gemiddelde dichtheid van de dwergplaneet, ongeveer 2,0 g/cm³, houdt het midden tussen die van (water)ijs (0,9 g/cm³) en steen (ruim 3 g/cm³). De meest gangbare theorieën gaan daarom uit van een rotsachtige kern met daaromheen een mantel van bevroren water.
Atmosfeer
| Samenstelling atmosfeer | |
|---|---|
| Stikstof (N2) | > 90% (?) |
| Methaan (CH4) | ~ 1% (?) |
| Koolstofmonoxide (CO) | < 1% (?) |
In augustus 1988 vond er een sterbedekking van Pluto plaats; hij schoof vanaf de aarde gezien, voor een ster langs. Het licht van die ster bleek niet abrupt achter Pluto te verdwijnen en terug te keren, maar geleidelijk. Dit bewees dat Pluto een ijle atmosfeer heeft. De druk daarvan bedroeg in 1988 ongeveer 1,5 microbar (0,15 Pa); bij een sterbedekking in 2002 bleek dit verdubbeld tot 3 microbar. Misschien is de druk aan het oppervlak nog wat hoger (100 microbar of meer), want de atmosfeer zou dieper kunnen zijn dan werd aangenomen (de dwergplaneet zelf zou dan iets kleiner zijn).
De samenstelling van de atmosfeer is vrijwel gelijk aan die van de Neptunusmaan Triton. Uit het gemeten molecuulgewicht volgt dat het hoofdbestanddeel stikstof is; spectraal zijn verder methaan en koolstofmonoxide aangetoond. Deze atmosfeer ontstaat door sublimatie van bevroren stikstof en andere ijzen aan het oppervlak van de dwergplaneet. Wanneer als gevolg van de excentrische baan Pluto's afstand tot de zon groter wordt, zal de atmosfeer weer vrijwel volledig bevriezen. De geringe aantrekkingskracht van Pluto maakt dat atmosferische gassen vrij makkelijk van de dwergplaneet wegstromen, vooral het lichte methaan; mogelijk belandt een deel bij Charon, die aldus eveneens een heel ijle atmosfeer zou kunnen opbouwen.
Pluto's manen
Charon (134340-I)
Tussen 1978 en 2005 was van Pluto slechts één natuurlijke maan bekend, genaamd Charon en ontdekt door James Christy en Robert Harrington. Charon heeft een middellijn van 1205 km en draait in een vrijwel cirkelvormige baan om Pluto op een afstand van 19.570 km. De massa van Pluto is slechts acht maal zo groot als die van Charon. Het gevolg daarvan is dat het massazwaartepunt bij deze combinatie als enige in ons zonnestelsel ver buiten het oppervlak van de "planeet" ligt. Een ander opmerkelijk fenomeen is dat deze hemellichamen altijd met dezelfde zijde naar elkaar gericht blijven; ze bevinden zich in een zogeheten synchrone of gebonden rotatie. Uit opnamen van de ruimtetelescoop Hubble blijkt dat Charon iets meer blauwig is, waaruit kan worden opgemaakt dat Pluto en Charon een verschillende samenstelling hebben.
Vanaf 13 september 2006 heeft Charon van de Internationale Astronomische Unie (IAU) de aanduiding 134340-I gekregen.
| Naam | Diam. (km) | Massa (1018 kg) | Baanstraal (km) | Omloop- tijd (dagen) |
Inclin. | Exc. | Visuele Magn. | Albedo | Ont- dekt |
Opmerkingen |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Charon | 1205 | 1550 | 19.571 ±4 | 6,387.230 | 96,15° | 0,000 | 17,26 | 37% | 1978 | synchrone rotatie; kleur grijs |
Nix en Hydra (134340-II en III)
Eind oktober 2005 maakten H.A. Weaver en S.A. Stern bekend dat op Hubble-foto’s uit mei 2005 twee nieuwe manen van Pluto waren ontdekt; ze kregen de voorlopige aanduidingen S/2005 P 1 en S/2005 P 2. De Internationale Astronomische Unie (IAU) keurde op 23 juni 2006 officieel de namen Hydra en Nix goed. Gezien hun helderheid bedraagt de diameter van beide maantjes waarschijnlijk tussen de 30 en 160 km. De omlooptijden van de drie manen Charon, Nix en Hydra verhouden zich vrijwel precies als 1 : 4 : 6. Dat heeft tot gevolg dat de onderlinge posities van Pluto en zijn drie manen zich na iedere twaalf Charon-omlopen (12 × 6,38722 = 76,65 dagen) vrijwel precies herhalen. Een dergelijk verschijnsel wordt baanresonantie genoemd; het kan informatie geven over de wijze waarop het stelsel van Pluto en de drie manen ontstaan is. Vanaf 13 september 2006 hebben Nix en Hydra van de Internationale Astronomische Unie (IAU) de aanduidingen 134340-II en 134340-III gekregen.
| Naam | Diam. (km) | Massa (1018 kg) | Baanstraal (km) | Omloop- tijd (dagen) |
Inclin. | Exc. | Visuele Magn. | Albedo | Ont- dekt |
Opmerkingen |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nix (S/2005 P 2) |
40–125 | ~0,1–1 | 48.675 ±120 | 24,856 | 96° | 0,002 | 24,55 ±0,02 | 4–35% | 2005 | baanresonantie met Charon; kleur roodachtig (net als Pluto zelf) |
| Hydra (S/2005 P 1) | 45–135 | ~0,1–1 | 64.780 ±90 | 38,206 | 96° | 0,005 | 24,39 ±0,02 | 4–35% | 2005 | baanresonantie met Charon; kleur grijs |
Status van Pluto
Pluto's geringe omvang (kleiner dan onze maan) en sterk elliptische baan om de zon waren voor sommige astronomen redenen om te betwijfelen of het object wel tot de planeten moet worden gerekend en niet een planetoïde is, zoals die bij honderden in de Kuipergordel gevonden zijn. Vanaf de ontdekking werd Pluto echter algemeen beschouwd als de 'negende planeet'. Deze status bleef onveranderd totdat in 2003 2003 UB313 (tegenwoordig: Eris) werd ontdekt, een object dat een geschatte diameter van 1,5 keer die van Pluto heeft. Naar aanleiding van die ontdekking werden de discussies omtrent het planeet-zijn van Pluto opnieuw aangewakkerd. Er was dringend behoefte aan een sluitende definitie die eens en voor altijd duidelijk zou maken welke objecten de titel planeet mogen dragen en welke niet.
Op 24 augustus 2006 werd in op het 26ste congres van de IAU in Praag beslist dat een planeet een object is dat door zijn eigen zwaartekracht rond is, zich in een baan rond de zon moet bevinden én de omgeving van zijn baan schoongeveegd moet hebben van andere objecten. Pluto voldoet wel aan de eerste twee voorwaarden maar niet aan de laatste. Daardoor verloor Pluto zijn status van planeet, een status die hij 76 jaar lang voerde.
Omdat Pluto wel aan de andere criteria voor planeet voldeed werd een nieuwe categorie in het leven geroepen die Pluto en vergelijkbare hemellichamen moet onderscheiden van de miljoenen andere objecten in ons zonnestelsel; Pluto staat sinds die datum samen met Eris en Ceres te boek als een dwergplaneet[1]. Nadien zijn er nog meer objecten die ook de status van dwergplaneet gekregen hebben, er wordt verwacht dat dit aantal zich nog verder zal uitbreiden.
Waarnemen en verkenning
Pluto heeft ongeveer magnitude 14 en is al met een redelijk grote amateurtelescoop (diameter 20-25 cm) te zien, maar blijft zelfs met grote telescopen niet veel meer dan een onopvallende dwergplaneet.
Pluto met zijn manen is alleen met uiterst geavanceerde telescopen zichtbaar, omdat ze zeer klein zijn en de afstand zeer groot is. Details op Pluto zijn ook met de meest geavanceerde telescopen nauwelijks te zien. Aan het eind van de jaren '80 stonden Pluto en Charon gezien vanaf de aarde afwisselend voor elkaar (occultatie), waardoor uit de wisselende helderheden details over de oppervlakte herleid konden worden. Hieruit werd onder andere duidelijk dat Pluto ijskappen heeft aan de polen en rond de evenaar werden donkere plekken aangetroffen. Met de Hubble ruimtetelescoop zijn foto's gemaakt van Pluto waarop zwakke contouren te onderscheiden zijn.
De eerste onbemande missie naar Pluto werd gelanceerd op 19 januari 2006. De NASA ruimtesonde New Horizons is sinds die datum onderweg om in juli 2015 de dwergplaneet te bereiken. Aan boord is een beetje van de as van de in 1997 overleden ontdekker van Pluto, Clyde Tombaugh. In eerste instantie zullen er gedetailleerde foto's worden gemaakt van Pluto en Charon en wordt er onderzoek verricht naar de atmosfeer. Later - tussen 2016 en 2020 - zal New Horizons andere objecten in de Kuipergordel nader bestuderen.
De voor december 2004 geplande Pluto Kuiper Express werd geannuleerd wegens financiële problemen. Deze missie had oorspronkelijk vrijwel dezelfde doelstellingen als New Horizons.
Zie ook
Externe links
- º David A. Weintraub Is Pluto a Planet? - A Historical Journey through the Solar System, uitg. Princeton University Press, Princeton NJ (2006)
Vrije mediabestanden over Pluto op Wikimedia Commons