Lijst van Groninger kerken

De provincie Groningen is niet rijk bedeeld met historische bouwwerken. Van de middeleeuwse borgen, volgens sommigen ooit meer dan 200, zijn slechts een klein aantal bewaard gebleven. Wat wel bewaard is gebleven zijn de kerken. Met name in de twaalfde en dertiende eeuw werden in Groningen veel kerken gebouwd, waarbij een eigen stijl werd ontwikkeld: de romanogotiek, die de Groninger kerken een geheel eigen karakter geven binnen Nederland. Dezelfde stijl werd ook toegepast direct over de grens in Oost-Friesland, en in mindere mate in de Nederlandse provincie Friesland.

De verwantschap met Oost-Friesland heeft ook een kerkhistorische achtergrond. Het grootste deel van de provincie maakte in de Middeleeuwen deel uit van het bisdom Münster. Samen met Oost-Friesland vormden de Ommelanden het aartsdiakenaat Frisia binnen dat bisdom. Het aartsdiakenaat was onderverdeeld in dekenaten, waarvan er zes in de Ommelanden lagen: Baflo, Oldehove (waartoe ook de Achtkarspelen over de Lauwers behoorden), Leens, Usquert, Loppersum en Farmsum.

De stad Groningen en het Gorecht waren deel van het bisdom Utrecht, Westerwolde en een deel van het Reiderland hoorden bij het bisdom Osnabrück.

Niet alle kerken hebben de tijden doorstaan. Van de kerken die nog resten hebben een flink aantal de eeuwen ook niet onbeschadigd overleefd. Uitbreidingen, natuurrampen en ongelukkige restauraties maken het vaak lastig om de historische kerk te herkennen. Toch zijn vrijwel alle kerken die bewaard zijn gebleven nog steeds het beeldbepalende gezicht van het dorp.

In de lijst wordt alfabetisch per plaats de kerk genoemd met vermelding van bouwperiode en indien bekend, oorspronkelijke patroonheilige. In de lijst zijn ook de verdwenen kerken opgenomen voor zover deze een lemma hebben.

Lijst per plaats

Adorp

• Hervormde kerk, bouw dertiende eeuw

Aduard

• Kloosterkerk, bouw dertiende eeuw, patroon: H. Bernard.
• Kerkje van Harkema, bouw: twintigste eeuw

Appingedam

• Nicolaaskerk, bouw dertiende eeuw (oudste deel), patroon: Onze Lieve Vrouwe en H. Nicolaas

Bad Nieuweschans

• Garnizoenskerk, bouw: achttiende eeuw

Baflo

• Hervormde kerk, bouw: eind elfde, begin twaalfde eeuw. patroon: H. Laurentius.

Bedum

• Walfriduskerk, bouw: elfde eeuw (oudste deel), patroon: H. Walfridus

Beerta

• Hervormde kerk, bouw zestiende eeuw, patroon: H. Bartolomeus

Bellingwolde

• Magnuskerk, bouw: zestiende eeuw, patroon: H. Jacobus

Bierum

• Sebastiaankerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Sebastiaan

Bourtange

• Hervormde kerk, bouw negentiende eeuw.

Breede

• Hervormde kerk, bouw twaalfde eeuw,

Delfzijl

• Hervormde kerk, bouw negentiende eeuw
• Kruiskerk van Delfzijl
• Sint Joseph (Delfzijl)
• Synagoge van Delfzijl

Den Andel

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw,

Den Ham

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Doezum

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon:

Dorkwerd

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw.

Eenrum

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw (oudste deel), patroon: H. Laurentius.

Eenum

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw

Eexta

• Hervormde kerk

Engelbert

• Hervormde kerk

Ezinge

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Farmsum

• Hervormde kerk

Feerwerd

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Jacobus

Finsterwolde

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Foxham

• Sint-Martinuskerk, bouw: negentiende eeuw, patroon: H. Martinus

Foxhol

• Rehoboth, bouw: negentiende eeuw
• Petruskerk, bouw: twintigste eeuw

Fransum

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Garmerwolde

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Garnwerd

• Sint-Ludgerkerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Ludger

Godlinze

• Pancratiuskerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Pancratius

Grijpskerk

• Hervormde kerk, bouw: zestiende eeuw

Groningen

• Der Aa-kerk, bouw dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe en H. Nicolaas.
• Broerkerk, kloosterkerk van het Franciscanerklooster, bouw veertiende eeuw, gesloopt in de negentiende eeuw.
• Sint-Franciscuskerk, bouw twintigste eeuw, patroon: Franciscus van Assisi.
• Sint-Jozefkathedraal, bouw negentiende eeuw, patroon: H. Jozef.
• Lutherse Kerk, bouw zeventiende eeuw.
• Martinikerk, bouw dertiende eeuw (oudste deel), patroon: H. Martinus en wellicht Sint Otger.
• Sint Martinuskerk, bouw negentiende eeuw op de plaats van de voormalige Broerkerk, gesloopt in de twintigste eeuw, patroon: H. Martinus.
• Nieuwe Kerk, bouw: zeventiende eeuw
• Paterskerk, bouw: negentiende eeuw, gesloopt: twintigste eeuw
• Pelstergasthuiskerk
• Remonstrantse kerk, bouw: negentiende eeuw
• San Salvatorkerk, bouw: twintigste eeuw, patroon: Sint Salvator
• Sint-Walburgkerk, bouw: elfde eeuw, gesloopt in de zeventiende eeuw, patroon: H. Walburga
• Synagoge, bouw: vroeg twintigste eeuw

Grootegast

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Haren

• Nicolaaskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas

Harkstede

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Hellum

• Walfriduskerk, bouw: elfde eeuw/dertiende eeuw,

Heveskes

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Holwierde

• Hervormde kerk, bouw: elfde eeuw, patroon: H. Nicolaas

Hoogezand

• Damkerk, bouw: zeventiende eeuw

Hoogkerk

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Hornhuizen

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw (kerk), vijftiende eeuw (toren)

Huizinge

• Janskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Johannes de Doper

Kantens

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Antonius

Kiel-Windeweer

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Klein Wetsinge

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Kloosterburen

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, herbouwd in de negentiende eeuw
• Willibrorduskerk, bouw: negentiende eeuw

Kolham

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Krewerd

• Mariakerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe

Kropswolde

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Leegkerk

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Leek

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Leens

• Petruskerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Petrus

Leermens

• Donatuskerk, bouw: elfde eeuw, patroon: H. Donatus

Lellens

• Hervormde kerk, bouw zeventiende eeuw

Lettelbert

• Hervormde kerk, bouw dertiende eeuw

Loppersum

• Petrus en Pauluskerk, bouw: elfde eeuw/dertiende eeuw, patroon: H. Petrus en H. Paulus

Losdorp

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Lutjegast

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Marsum

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Mauritius

Marum

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw,

Meeden

• Hervormde kerk, bouw: vijftiende eeuw

Meedhuizen

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Mensingeweer

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Middelbert

• Martinuskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Martinus

Middelstum

• Sint-Hippolytuskerk, bouw: vijftiende eeuw,

Midwolda

• Kruiskerk, bouw: twaalfde/dertiende eeuw, gesloopt: achttiende eeuw
• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Midwolde

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw

Niebert

• Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw

Niehove

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Niekerk (De Marne)

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Niekerk (Grootegast)

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Nieuw-Beerta

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Nieuwe Pekela

• Lutherse kerk, bouw: achttiende eeuw

Nieuw-Scheemda

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Nieuwolda

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Niezijl

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Noordbroek

• Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw

Noorddijk

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Stefanus

Noordhorn

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Noordlaren

• Bartholomeüskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Bartolomeus

Noordwijk

• Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw

Noordwolde

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw,

Nuis

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Obergum

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas

Oldehove

• Ludgeruskerk, bouw: dertiende eeuw

Oldenzijl

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas

Ommelanderwijk

• Kerk van Ommelanderwijk

Onderdendam

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Onstwedde

• Nicolaaskerk, bouw: vijftiende eeuw, patroon: H. Nicolaas

Oosteinde

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Oosternieland

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Nicolaas

Oosterwijtwerd

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe

Oostum

• Kerkje van Oostum, bouw: dertiende eeuw

Oostwold

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Opende

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Opwierde

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw,

Oude Pekela

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Oudeschans

• Garnizoenskerk van Oudeschans, bouw: zeventiende eeuw

Overschild

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Pieterburen

• Petruskerk, bouw: vijftiende eeuw, patroon: H. Petrus

Rottum

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Saaksum

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw (kerk), zestiende eeuw (toren), patroon: H. Catharina

Saaxumhuizen

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Sappemeer

• Koepelkerk (Sappemeer), bouw: zeventiende eeuw
• Ontmoetingskerk (Sappemeer), bouw: twintigste eeuw
• Sint-Willibrorduskerk (Sappemeer), bouw: negentiende eeuw, patroon: H. Willibrordus

Scheemda

• Hervormde kerk, bouw: zestiende eeuw

Schildwolde

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Sellingen

• Hervormde kerk, bouw: veertiende eeuw

Siddeburen

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Slochteren

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Solwerd

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Spijk

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Stadskanaal

• Oosterkadekerk, bouw: negentiende eeuw
• Poststraatkerk, bouw: twintigste eeuw
• Semsstraatkerk, bouw: negentiende eeuw

Stedum

• Bartholomeuskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Bartholomeus

Stitswerd

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Georgius

Ten Boer

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Ter Apel

• Kloosterkerk, bouw: vijftiende/zestiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe en het Heilig Kruis

Termunten

• Ursuskerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: H. Ursus

Thesinge

• Kloosterkerk Thesinge, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Felicitas

Tinallinge

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe

Tjamsweer

• Hervormde kerk, bouw: zestiende eeuw

Tolbert

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Uithuizen

• Jacobikerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Jacobus wellicht Sint-Dionysius
• Jacobus de Meerderekerk, bouw: negentiende eeuw, patroon: H. Jacobus

Uithuizermeeden

• Mariakerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe

Uitwierde

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw, toren: dertiende eeuw

Ulrum

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Catharina

Usquert

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Petrus en H. Paulus

Veendam

• Hervormde kerk, bouw: zeventiende eeuw

Vierhuizen

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Visvliet

• Hervormde kerk, bouw: vijftiende eeuw, patroon: H. Gangulfus

Vlagtwedde

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Vriescheloo

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Warffum

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: ws H. Liudger

Warfhuizen

• Onze Lieve Vrouwe van de Besloten Tuin, bouw: dertiende eeuw, Noordelijkste Mariabedevaartplaats van Nederland. Oorspronkelijke Patroon: H. Ludgerus

Wedde

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Wehe-den Hoorn

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Weiwerd

• Kerk van Weiwerd, Bouw: 1877

Westeremden

• Andreaskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Andreas

Westernieland

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Westerwijtwerd

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe

Wildervank

• Margaretha Hardenbergkerk, bouw: zeventiende eeuw
• Lutherse kerk, bouw: achttiende eeuw

Winschoten

• Marktpleinkerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Vitus
• Sint-Vituskerk, bouw: negentiende eeuw

Winsum

• Torenkerk, bouw: twaalfde eeuw

Wirdum

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Wittewierum

• Hervormde kerk, bouw: eind negentiende eeuw

Woldendorp

• Petruskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Petrus

Woltersum

• Hervormde kerk, bouw: achttiende eeuw

Zandeweer

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

't Zandt

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: Onze Lieve Vrouwe

Zeerijp

• Jacobskerk, bouw: veertiende eeuw, patroon: H. Jacobus

Zevenhuizen

• Hervormde kerk, bouw: negentiende eeuw

Zijldijk

• Doopsgezinde vermaning, bouw: achttiende eeuw

Zoutkamp

• Hervormde kerk, bouw: twintigste eeuw

Zuidbroek

• Petruskerk, bouw: dertiende eeuw, patroon: H. Petrus

Zuidhorn

• Hervormde kerk, bouw: twaalfde eeuw, patroon: ws H. Gregorius
• Sint-Jozefkerk, bouw 1844

Zuidwolde

• Hervormde kerk, bouw: elfde eeuw

Zuurdijk

• Hervormde kerk, bouw: dertiende eeuw

Literatuur

• p. karstkarel: "Alle middeleeuwse kerken van Harlingen tot Wilhelmshaven", Groningen, 2007, ISBN 978 90 330 0558 9
• h. plas & w. plas:"Religieus erfgoed in Groningen", Bedum, 2008 ISBN 978 90 5294 411 1
• r. steensma: "Langs de oude Groninger kerken", Baarn, ? ISBN 90 246 4075 X

Zie ook

• Stichting Oude Groninger Kerken
• Lijst van historische kerkhoven zonder kerk in Groningen
• Lijst van Drentse kerken
• Lijst van kerken in Friesland

Externe link

• Oude Groninger kerken in beeld