Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
John Wesley: verschil tussen versies
Geen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 7: | Regel 7: | ||
Op vijfjarige leeftijd werd John op het laatste moment gered uit het brandende huis van zijn ouders, een ervaring die tot op hoge leeftijd levendig in zijn geheugen bleef. | Op vijfjarige leeftijd werd John op het laatste moment gered uit het brandende huis van zijn ouders, een ervaring die tot op hoge leeftijd levendig in zijn geheugen bleef. | ||
Op 11-jarige leeftijd (1714) werd hij naar Godalming naar Charterhouse School gestuurd en op 17-jarige leeftijd naar Oxford naar Christ Church-College. Het lezen van [[Thomas à Kempis]] ''Imitatie van Christus'' en Taylors ''Holy Life and Death'' maakte een sterke indruk op hem. In 1725 werd hij door bisschop Potter tot diaken gewijd en werd hij | Op 11-jarige leeftijd (1714) werd hij naar Godalming naar de Charterhouse School gestuurd en op 17-jarige leeftijd naar Oxford naar Christ Church-College. Het lezen van [[Thomas à Kempis]] ''Imitatie van Christus'' en Taylors ''Holy Life and Death'' maakte een sterke indruk op hem. In 1725 werd hij door bisschop Potter tot diaken gewijd en werd hij <!--vicar-->[[kapelaan]] in Epworth. In Oxford richtten zijn broer Charles en twee medestudenten in 1726 de ’Holy Club’ op, waarin ze samenkwamen om de [[Bijbelstudie|Bijbel te bestuderen]] en hun geestelijk leven te verdiepen. Nadat hij zich bij hen had aangesloten, werd John al snel de leider en organisator van de groep. Ze bestudeerden het Nieuwe Testament drie uur per dag, vastten twee keer per week, bezochten gevangenen, zieken en armen en schonken al het geld dat ze niet per se nodig hadden voor de kost. De groep, die spottend ’methodisten’ werd genoemd vanwege het methodisch geleide gemeenschapsleven, breidde zich uit. In 1735 werd de groep vergezeld door [[George Whitefield]]. | ||
In 1728 werd John tot anglicaanse priester gewijd en werkte hij als docent aan het Lincoln College van de Universiteit van Oxford. | In 1728 werd John tot anglicaanse priester gewijd en werkte hij als docent aan het Lincoln College van de Universiteit van Oxford. | ||
In 1735 ging hij met zijn broer voor twee jaar als zendeling naar | In 1735 ging hij met zijn broer voor twee jaar als zendeling naar de Amerikaanse staat Georgia. Op de oversteek naar Amerika sloot hij zich aan bij een groep [[Moravische Broeders]] (hernhutters/[[Evangelische Broedergemeente]]) rond graaf [[Nikolaus Ludwig von Zinzendorf]] en was onder de indruk toen zij, mannen, vrouwen en kinderen, rustig hun psalmen zongen tijdens een vreselijke zeestorm, terwijl de Engelsen in paniek raakten op het schip. Een hymne van de broeders die door Wesley in het Engels is vertaald is „I Have Now Found the Reason That Holds My Anchor Forever” van Johann Andreas Rothe, een naaste medewerker van Zinzendorf. | ||
De gebroeders Wesley waren streng voor zichzelf en anderen in hun pastoraat in Frederica en Savannah, wat hen uiterst impopulair maakte. Terug in Engeland hadden eerst Charles en een paar weken later John een bekeringservaring die hen in staat stelde om van een onbevredigd kerkelijk-dogmatisch christendom over te stappen naar volledige zekerheid van verlossing. | De gebroeders Wesley waren streng voor zichzelf en anderen in hun pastoraat in Frederica en Savannah, wat hen uiterst impopulair maakte. Terug in Engeland hadden eerst Charles en een paar weken later John een bekeringservaring die hen in staat stelde om van een onbevredigd kerkelijk-dogmatisch christendom over te stappen naar volledige zekerheid van verlossing. Op 24 mei 1738 hoorde John in Londen op een bijeenkomst van de hernhutters voorlezen uit de [[Marten Luther|Luthers]] voorwoord bij de Brief aan de Romeinen. Hij schreef hierover: 'Ik voelde mijn hart vreemd verwarmd'. Een week eerder was hij al sterk onder de indruk geraakt van een preek van John Heylyn. Deze sprak over geveinsd en hypocriet berouw. Na deze preek verklaarde Wesley dat hij twintig jaar lang een hypocriet was geweest. Dit moment zou een keerpunt in zijn leven worden; hierna legde hij in zijn preken sterk de nadruk op de doctrine van persoonlijke redding door geloof en de bevestiging door de Heilige Geest dat men inderdaad een kind van God is. Luthers commentaar op de Brief aan de Romeinen zou John Wesleys latere theologie sterk beïnvloeden. Beide broers gingen ervan uit dat de Heilige Geest bezit had genomen van hun ziel. | ||
In hetzelfde jaar, 1738, reisde hij naar Frankfurt am Main, Marienborn en Herrnhut. Na een bezoek aan Herrnhut ontwikkelde hij een intense evangelisatieactiviteit, beginnend als een openluchtprediker in Kingswood en Bristol, waar hij preekte tot de mijnwerkers voor hun kolenmijnen. Uit zijn minutieus bijgehouden dagboeken blijkt dat hij onvermoeibaar van stad naar stad, van dorp naar dorp reed en vier of vijf preken per dag hield. Dat bleef zo tot aan zijn dood – hij zou in totaal 40.000 preken hebben gehouden, vaak voor duizenden toehoorders. De inhoud was: berouw, vergeving van zonden, zekerheid van verlossing, wedergeboorte met nadruk op Christus' heilsdaad. Beroemd onder zijn tijdgenoten waren zijn preken in de Gwennap Pit niet ver van de stad Gwennap in Cornwall, een natuurlijk amfitheater, waar hij op 6 september 1762 voor het eerst preekte. Hij keerde er 17 keer terug, tot 1789. In 1773 beleefde hij in Gwennap Pit het grootste publiek van zijn leven: 32.000 mijnwerkers en boeren. | In hetzelfde jaar, 1738, reisde hij naar Frankfurt am Main, Marienborn en Herrnhut. Na een bezoek aan Herrnhut ontwikkelde hij een intense evangelisatieactiviteit, beginnend als een openluchtprediker in Kingswood en Bristol, waar hij preekte tot de mijnwerkers voor hun kolenmijnen. Uit zijn minutieus bijgehouden dagboeken blijkt dat hij onvermoeibaar van stad naar stad, van dorp naar dorp reed en vier of vijf preken per dag hield. Dat bleef zo tot aan zijn dood – hij zou in totaal 40.000 preken hebben gehouden, vaak voor duizenden toehoorders. De inhoud was: berouw, vergeving van zonden, zekerheid van verlossing, wedergeboorte met nadruk op Christus' heilsdaad. Beroemd onder zijn tijdgenoten waren zijn preken in de Gwennap Pit niet ver van de stad Gwennap in Cornwall, een natuurlijk amfitheater, waar hij op 6 september 1762 voor het eerst preekte. Hij keerde er 17 keer terug, tot 1789. In 1773 beleefde hij in Gwennap Pit het grootste publiek van zijn leven: 32.000 mijnwerkers en boeren. | ||
John Wesley was niet alleen een predikant en theoloog, maar ook een begenadigd organisator: hij groepeerde de mensen die na zijn preken hun leven wilden veranderen in kleine groepen (klassen) die | John Wesley was niet alleen een predikant en theoloog, maar ook een begenadigd organisator: hij groepeerde de mensen die na zijn preken hun leven wilden veranderen in kleine groepen (klassen) die samen de Bijbel bestudeerden, en met individuele raad aanmoedigden. Hij benoemde lekenpredikers en organiseerde jaarlijkse conferenties om het methodisme in theorie en praktijk te bespreken. | ||
Vanaf het begin had hij ook een uitgesproken neiging tot sociaal-diaconale activiteit. Hij streed voor hervormingen in het gevangeniswezen en voor de afschaffing van de slavernij. Hij richtte openbare bibliotheken op en zamelde geld in om voorbeeldscholen te bouwen. Hij zette leenfondsen op voor zelfhulp. Hij zorgde ook voor de volksgezondheid door een polikliniek en apotheken voor de armen op te richten, boeken te schrijven over [[volksgeneeskunde]] en, geïnspireerd door [[Benjamin Franklin]]s "elektrische behandelingsmachine", elektrotherapie te introduceren door middel van "elektrische schokmachines" om verschillende ziekten te genezen, vooral zenuwaandoeningen. Hij beschouwde elektriciteit als de "ziel van het universum", een soort vuur dat het bloed in het menselijk lichaam opwekt – interessant omdat de directe invloed van de Heilige Geest op de menselijke ziel ook een centraal aspect van zijn leer was. | Vanaf het begin had hij ook een uitgesproken neiging tot sociaal-diaconale activiteit. Hij streed voor hervormingen in het gevangeniswezen en voor de afschaffing van de slavernij. Hij richtte openbare bibliotheken op en zamelde geld in om voorbeeldscholen te bouwen. Hij zette leenfondsen op voor zelfhulp. Hij zorgde ook voor de volksgezondheid door een polikliniek en apotheken voor de armen op te richten, boeken te schrijven over [[volksgeneeskunde]] en, geïnspireerd door [[Benjamin Franklin]]s "elektrische behandelingsmachine", [[elektrotherapie]] te introduceren door middel van "elektrische schokmachines" om verschillende ziekten te genezen, vooral zenuwaandoeningen. Hij beschouwde elektriciteit als de "ziel van het universum", een soort vuur dat het bloed in het menselijk lichaam opwekt – interessant omdat de directe invloed van de Heilige Geest op de menselijke ziel ook een centraal aspect van zijn leer was. | ||
Hoewel hij niet typisch wordt beschouwd als een natuurgeneeskundige, had hij wel interesse in natuurlijke remedies en holistische gezondheid. Wesley schreef een boek genaamd “Primitive Physic: of een gemakkelijke en natuurlijke methode om de meeste ziekten te genezen” dat een verzameling natuurlijke remedies voor verschillende kwalen bevatte.<ref>https://www.nkmethodists.org.uk/lib/the-nk-wellbeing-zone-august-2020-1-F495509.pdf</ref> Hij geloofde in het belang van het verzorgen van het lichaam, de geest en de ziel en zijn theologie is beschreven als een praktische vroomheid die is gegrondvest in een holistische soteriologie die een integratieve geneeskunde ondersteunt.<ref>Hughes, M.D. ''The Holistic Way: John Wesley’s Practical Piety as a Resource for Integrated Healthcare''. J Relig Health 47, 237–252 (2008). {{doi|10.1007/s10943-007-9146-x}}</ref> | |||
Bovendien was hij, net als veel van zijn tijdgenoten, overtuigd van het bestaan van spoken, plaatste ze op hetzelfde niveau als engelen en zag in spoken of geesten het bewijs dat de menselijke ziel onsterfelijk was. In zijn dagboeken vertelt hij over spookachtige verschijningen en wonderen die hij en zijn volgelingen hebben meegemaakt. Zijn onwankelbare geloof in dergelijke verschijningen komt voort uit ervaringen in het huis van zijn vader, waar de poltergeist Old Jeffery naar verluidt kattenkwaad uithaalt. Als twintigjarige schreef hij een brief aan zijn moeder over een huis dat werd achtervolgd door geesten. Een andere geest zou zijn verschenen aan een zekere mevrouw Barnesley in het open veld op het moment dat haar moeder stierf. Met het oog op het puur materialistische wereldbeeld dat zich wijd had verspreid in de Church of England, zag Wesley in dergelijke verschijnselen een belangrijk argument tegen [[deïsme]] en [[atheïsme]]. In deze context zou hij zelfs kunnen schrijven dat het ontkennen van hekserij zou neerkomen op het ontkennen van Bijbelse waarheden: "het opgeven van hekserij is in feite het opgeven van de Bijbel." | |||
In zijn latere, meer volwassen jaren distantieerde Wesley zich echter expliciet van enthousiaste emotionele opvattingen, waarbij hij in het bijzonder naar de Bijbel verwees: | Wesley geloofde heilig in goddelijke leiding. In zijn jonge jaren liet hij het lot beslissen wat te doen bij veel belangrijke beslissingen die moesten worden genomen, volgens het Bijbelse model, om de beslissing aan Gods wil over te laten. Ook sloeg hij aan het begin van zijn preken vaak bij toeval ergens de Bijbel open, omdat hij ervan overtuigd was dat God hem de plaats zou toewijzen om over die dag te preken. Wesley volgde praktijk van de hernhutters om dagelijks door loting een Bijbelvers te kiezen, dat dan als religieuze richtlijn voor die dag werd genomen. | ||
In zijn latere, meer volwassen jaren, distantieerde Wesley zich echter expliciet van enthousiaste emotionele opvattingen, waarbij hij in het bijzonder naar de Bijbel verwees: „Vertrouw niet op visioenen of dromen, op plotselinge ingevingen of sterke emoties van welke aard dan ook! Bedenk dat het niet door zulke dingen is dat je bij bepaalde gelegenheden ’Gods wil’ moet kennen, maar door de duidelijke Bijbelse regel toe te passen door ervaring en rede, en met de voortdurende hulp van de Geest van God!” | |||
Hij financierde zijn sociale werken uit de opbrengst van zijn geschriften, terwijl hij zelf zeer zuinig leefde. | Hij financierde zijn sociale werken uit de opbrengst van zijn geschriften, terwijl hij zelf zeer zuinig leefde. | ||
| Regel 36: | Regel 38: | ||
{{DEFAULTSORT:Wesley, John}} | {{DEFAULTSORT:Wesley, John}} | ||
[[Categorie:Brits evangelist]] | [[Categorie:Brits evangelist]] | ||
[[Categorie:Brits zendeling]] | |||
[[Categorie:Brits predikant]] | [[Categorie:Brits predikant]] | ||
[[Categorie:Methodistisch persoon]] | [[Categorie:Methodistisch persoon]] | ||
[[Categorie:Dagboekschrijver]] | [[Categorie:Dagboekschrijver]] | ||
{{zaadje}} | {{zaadje}} | ||
Versie van 27 aug 2023 20:47
John Benjamin Wesley (Epworth (Engeland), 17 juni 1703 – Londen, 2 maart 1791) was een Brits theoloog en predikant. Hij is de grondlegger van het methodisme. Wesley werd bekend vanwege zijn opwekkingsbijeenkomsten.
Leven
John Wesley werd geboren op 17 juni 1703 in Epworth in Lincolnshire, als vijftiende van negentien kinderen. Zijn vader, Samuel Wesley, die vaak pedant en oorlogszuchtig was, kwam uit een anglicaanse klerikale dynastie. Zijn vader en grootvader werden uit hun parochies gezet vanwege puriteinse neigingen. Zijn moeder, Susanna Wesley geboren Annesley, was de dochter van de prominente puriteinse dominee Samuel Annesley en een ongewoon opgeleide en zeer vrome vrouw voor haar tijd. Op dertienjarige leeftijd raakte ze diep betrokken bij de kerkelijke en dogmatische controverses van haar tijd, besloot zelfstandig lid te worden van de Kerk van Engeland en overtuigde haar vader om daarin bevestigd te worden.
Op vijfjarige leeftijd werd John op het laatste moment gered uit het brandende huis van zijn ouders, een ervaring die tot op hoge leeftijd levendig in zijn geheugen bleef.
Op 11-jarige leeftijd (1714) werd hij naar Godalming naar de Charterhouse School gestuurd en op 17-jarige leeftijd naar Oxford naar Christ Church-College. Het lezen van Thomas à Kempis Imitatie van Christus en Taylors Holy Life and Death maakte een sterke indruk op hem. In 1725 werd hij door bisschop Potter tot diaken gewijd en werd hij kapelaan in Epworth. In Oxford richtten zijn broer Charles en twee medestudenten in 1726 de ’Holy Club’ op, waarin ze samenkwamen om de Bijbel te bestuderen en hun geestelijk leven te verdiepen. Nadat hij zich bij hen had aangesloten, werd John al snel de leider en organisator van de groep. Ze bestudeerden het Nieuwe Testament drie uur per dag, vastten twee keer per week, bezochten gevangenen, zieken en armen en schonken al het geld dat ze niet per se nodig hadden voor de kost. De groep, die spottend ’methodisten’ werd genoemd vanwege het methodisch geleide gemeenschapsleven, breidde zich uit. In 1735 werd de groep vergezeld door George Whitefield.
In 1728 werd John tot anglicaanse priester gewijd en werkte hij als docent aan het Lincoln College van de Universiteit van Oxford.
In 1735 ging hij met zijn broer voor twee jaar als zendeling naar de Amerikaanse staat Georgia. Op de oversteek naar Amerika sloot hij zich aan bij een groep Moravische Broeders (hernhutters/Evangelische Broedergemeente) rond graaf Nikolaus Ludwig von Zinzendorf en was onder de indruk toen zij, mannen, vrouwen en kinderen, rustig hun psalmen zongen tijdens een vreselijke zeestorm, terwijl de Engelsen in paniek raakten op het schip. Een hymne van de broeders die door Wesley in het Engels is vertaald is „I Have Now Found the Reason That Holds My Anchor Forever” van Johann Andreas Rothe, een naaste medewerker van Zinzendorf.
De gebroeders Wesley waren streng voor zichzelf en anderen in hun pastoraat in Frederica en Savannah, wat hen uiterst impopulair maakte. Terug in Engeland hadden eerst Charles en een paar weken later John een bekeringservaring die hen in staat stelde om van een onbevredigd kerkelijk-dogmatisch christendom over te stappen naar volledige zekerheid van verlossing. Op 24 mei 1738 hoorde John in Londen op een bijeenkomst van de hernhutters voorlezen uit de Luthers voorwoord bij de Brief aan de Romeinen. Hij schreef hierover: 'Ik voelde mijn hart vreemd verwarmd'. Een week eerder was hij al sterk onder de indruk geraakt van een preek van John Heylyn. Deze sprak over geveinsd en hypocriet berouw. Na deze preek verklaarde Wesley dat hij twintig jaar lang een hypocriet was geweest. Dit moment zou een keerpunt in zijn leven worden; hierna legde hij in zijn preken sterk de nadruk op de doctrine van persoonlijke redding door geloof en de bevestiging door de Heilige Geest dat men inderdaad een kind van God is. Luthers commentaar op de Brief aan de Romeinen zou John Wesleys latere theologie sterk beïnvloeden. Beide broers gingen ervan uit dat de Heilige Geest bezit had genomen van hun ziel.
In hetzelfde jaar, 1738, reisde hij naar Frankfurt am Main, Marienborn en Herrnhut. Na een bezoek aan Herrnhut ontwikkelde hij een intense evangelisatieactiviteit, beginnend als een openluchtprediker in Kingswood en Bristol, waar hij preekte tot de mijnwerkers voor hun kolenmijnen. Uit zijn minutieus bijgehouden dagboeken blijkt dat hij onvermoeibaar van stad naar stad, van dorp naar dorp reed en vier of vijf preken per dag hield. Dat bleef zo tot aan zijn dood – hij zou in totaal 40.000 preken hebben gehouden, vaak voor duizenden toehoorders. De inhoud was: berouw, vergeving van zonden, zekerheid van verlossing, wedergeboorte met nadruk op Christus' heilsdaad. Beroemd onder zijn tijdgenoten waren zijn preken in de Gwennap Pit niet ver van de stad Gwennap in Cornwall, een natuurlijk amfitheater, waar hij op 6 september 1762 voor het eerst preekte. Hij keerde er 17 keer terug, tot 1789. In 1773 beleefde hij in Gwennap Pit het grootste publiek van zijn leven: 32.000 mijnwerkers en boeren.
John Wesley was niet alleen een predikant en theoloog, maar ook een begenadigd organisator: hij groepeerde de mensen die na zijn preken hun leven wilden veranderen in kleine groepen (klassen) die samen de Bijbel bestudeerden, en met individuele raad aanmoedigden. Hij benoemde lekenpredikers en organiseerde jaarlijkse conferenties om het methodisme in theorie en praktijk te bespreken.
Vanaf het begin had hij ook een uitgesproken neiging tot sociaal-diaconale activiteit. Hij streed voor hervormingen in het gevangeniswezen en voor de afschaffing van de slavernij. Hij richtte openbare bibliotheken op en zamelde geld in om voorbeeldscholen te bouwen. Hij zette leenfondsen op voor zelfhulp. Hij zorgde ook voor de volksgezondheid door een polikliniek en apotheken voor de armen op te richten, boeken te schrijven over volksgeneeskunde en, geïnspireerd door Benjamin Franklins "elektrische behandelingsmachine", elektrotherapie te introduceren door middel van "elektrische schokmachines" om verschillende ziekten te genezen, vooral zenuwaandoeningen. Hij beschouwde elektriciteit als de "ziel van het universum", een soort vuur dat het bloed in het menselijk lichaam opwekt – interessant omdat de directe invloed van de Heilige Geest op de menselijke ziel ook een centraal aspect van zijn leer was.
Hoewel hij niet typisch wordt beschouwd als een natuurgeneeskundige, had hij wel interesse in natuurlijke remedies en holistische gezondheid. Wesley schreef een boek genaamd “Primitive Physic: of een gemakkelijke en natuurlijke methode om de meeste ziekten te genezen” dat een verzameling natuurlijke remedies voor verschillende kwalen bevatte.[1] Hij geloofde in het belang van het verzorgen van het lichaam, de geest en de ziel en zijn theologie is beschreven als een praktische vroomheid die is gegrondvest in een holistische soteriologie die een integratieve geneeskunde ondersteunt.[2]
Bovendien was hij, net als veel van zijn tijdgenoten, overtuigd van het bestaan van spoken, plaatste ze op hetzelfde niveau als engelen en zag in spoken of geesten het bewijs dat de menselijke ziel onsterfelijk was. In zijn dagboeken vertelt hij over spookachtige verschijningen en wonderen die hij en zijn volgelingen hebben meegemaakt. Zijn onwankelbare geloof in dergelijke verschijningen komt voort uit ervaringen in het huis van zijn vader, waar de poltergeist Old Jeffery naar verluidt kattenkwaad uithaalt. Als twintigjarige schreef hij een brief aan zijn moeder over een huis dat werd achtervolgd door geesten. Een andere geest zou zijn verschenen aan een zekere mevrouw Barnesley in het open veld op het moment dat haar moeder stierf. Met het oog op het puur materialistische wereldbeeld dat zich wijd had verspreid in de Church of England, zag Wesley in dergelijke verschijnselen een belangrijk argument tegen deïsme en atheïsme. In deze context zou hij zelfs kunnen schrijven dat het ontkennen van hekserij zou neerkomen op het ontkennen van Bijbelse waarheden: "het opgeven van hekserij is in feite het opgeven van de Bijbel."
Wesley geloofde heilig in goddelijke leiding. In zijn jonge jaren liet hij het lot beslissen wat te doen bij veel belangrijke beslissingen die moesten worden genomen, volgens het Bijbelse model, om de beslissing aan Gods wil over te laten. Ook sloeg hij aan het begin van zijn preken vaak bij toeval ergens de Bijbel open, omdat hij ervan overtuigd was dat God hem de plaats zou toewijzen om over die dag te preken. Wesley volgde praktijk van de hernhutters om dagelijks door loting een Bijbelvers te kiezen, dat dan als religieuze richtlijn voor die dag werd genomen.
In zijn latere, meer volwassen jaren, distantieerde Wesley zich echter expliciet van enthousiaste emotionele opvattingen, waarbij hij in het bijzonder naar de Bijbel verwees: „Vertrouw niet op visioenen of dromen, op plotselinge ingevingen of sterke emoties van welke aard dan ook! Bedenk dat het niet door zulke dingen is dat je bij bepaalde gelegenheden ’Gods wil’ moet kennen, maar door de duidelijke Bijbelse regel toe te passen door ervaring en rede, en met de voortdurende hulp van de Geest van God!”
Hij financierde zijn sociale werken uit de opbrengst van zijn geschriften, terwijl hij zelf zeer zuinig leefde.
Hij overleed in Londen op 2 maart 1791.
Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met John Wesley op Wikimedia Commons.
Hulp genealogie en geschiedenis (Nederland) • Deepl vertaler • Schrijfassistent VRT • ChatGPT (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Claude.ai (Opgepast! Altijd verifiëren!) • Copilot (Opgepast! Altijd verifiëren!) • tekst herschrijven met scribbr.io •
- º https://www.nkmethodists.org.uk/lib/the-nk-wellbeing-zone-august-2020-1-F495509.pdf
- º Hughes, M.D. The Holistic Way: John Wesley’s Practical Piety as a Resource for Integrated Healthcare. J Relig Health 47, 237–252 (2008). doi: 10.1007/s10943-007-9146-x