Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Nobelprijs: verschil tussen versies
(Bron:http://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Nobelprijs&oldid=19131034) |
(Update) |
||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
De ''' Nobelprijs''' ([[Zweeds]]:''Nobelpriset'', [[Noors]]: ''Nobelprisen'') is een jaarlijkse prijs voor wetenschappelijk onderzoekers die een opmerkelijke prestatie hebben geleverd op het gebied van de [[natuurkunde]], [[scheikunde]] en [[fysiologie]] of [[geneeskunde]], aan auteurs die belangrijke bijdragen hebben geleverd aan de [[literatuur]] | [[Bestand:Friedensnobelpreis-1963.jpg|thumb|Uitreiking van de [[Nobelprijs voor de Vrede]] 1963 aan vertegenwoordigers van het [[Rode Kruis]]]] | ||
De ''' Nobelprijs''' ([[Zweeds]]: ''Nobelpriset'', [[Noors]]: ''Nobelprisen'') is een jaarlijkse prijs, enerzijds voor wetenschappelijk onderzoekers die een opmerkelijke prestatie hebben geleverd op het gebied van de [[natuurkunde]], [[scheikunde]] en [[fysiologie]] of [[geneeskunde]], anderzijds aan auteurs die belangrijke bijdragen hebben geleverd aan de [[literatuur]] alsook voor personen en organisaties die belangrijk hebben bijgedragen aan bevordering van de [[vrede]]. De prijs werd ingesteld in [[1895]] in het [[testament (akte)|testament]] van [[Alfred Nobel]], en in 1901 na zijn overlijden voor het eerst uitgereikt. | |||
Daarnaast wordt sinds [[ | Daarnaast wordt sinds [[1969]] jaarlijks de ''[[Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie]], ter nagedachtenis aan [[Alfred Nobel]]'' uitgereikt, die vaak foutief de ''Nobelprijs voor de Economie'' wordt genoemd. | ||
Hoewel het met de prijs verbonden bedrag niet onaanzienlijk is, is het prestige en de erkenning die men door het winnen van een Nobelprijs krijgt voor de meeste winnaars de belangrijkste beloning. | Hoewel het met de prijs verbonden bedrag niet onaanzienlijk is, is het prestige en de erkenning die men door het winnen van een Nobelprijs krijgt voor de meeste winnaars de belangrijkste beloning. | ||
De [[Nobelprijs voor de Vrede|prijs voor de Vrede]] wordt toegekend door een | De [[Nobelprijs voor de Vrede|prijs voor de Vrede]] wordt toegekend door een comité van vijf leden van het Noorse [[Storting (Noorwegen)|parlement]] (het [[Noors Nobelcomité|Nobelcomité]]). De andere prijzen worden toegekend door verschillende Zweedse wetenschappelijke instellingen: | ||
* de [[Zweedse Academie]]: [[Nobelprijs voor | * de [[Zweedse Academie]]: [[Nobelprijs voor Literatuur|Literatuur]] | ||
* het [[Karolinska | * het [[Karolinska-instituut]]: [[Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde|Fysiologie of Geneeskunde]] | ||
* de [[ | * de [[Koninklijke Zweedse Academie voor Wetenschappen|Koninklijke Academie voor Wetenschappen]]: [[Nobelprijs voor Natuurkunde|Natuurkunde]] en [[Nobelprijs voor Scheikunde|Scheikunde]] | ||
De prijs, | De prijs, was tot 2012 gestegen tot 10 miljoen [[Zweedse kroon|Zweedse kronen]] (circa 1 miljoen [[euro]]), maar werd toen door de financiële situatie naar 8 miljoen kronen teruggebracht. De prijs is bedoeld ter ondersteuning van verder onderzoek, zonder dat de prijswinnaar zich met de financiering daarvan hoeft bezig te houden. | ||
== Geschiedenis == | == Geschiedenis == | ||
De prijs | De prijs werd bij testamentaire beschikking ingesteld door de Zweedse industrieel [[Alfred Nobel]]. In het testament werd bepaald dat vrijwel zijn hele [[particulier vermogen|vermogen]] gebruikt moest worden voor de oprichting van een fonds: de [[Nobelstichting]]. Van de opbrengsten van dit fonds dienden de vijf prijzen te worden toegekend. Van de rente van het vermogen van Alfred Nobel worden jaarlijks de Nobelprijzen betaald. | ||
De eerste ceremoniële prijsuitreiking vond plaats in [[1901]], in de Oude Muziekacademie van [[Stockholm]]. Vanaf [[1902]] vindt de uitreiking volgens traditie jaarlijks plaats op [[10 december]], de sterfdag van Nobel, door de [[Lijst van koningen van Zweden|Zweedse]] en de [[Lijst van koningen van Noorwegen|Noorse koning]], respectievelijk in de Concertzaal van [[Stockholm]] (Stockholms Konserthus) en in het [[stadhuis van Oslo]]. In Noorwegen wordt de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt. | |||
[[Bestand:Stockholm Konserthuset 2002.jpg|thumb|220px|Het Stockholms Konserthus waar de Nobelprijzen worden uitgereikt]] | |||
== | == Procedure == | ||
In september, tegen de tijd dat de Nobelprijzen worden bekendgemaakt, start de selectieprocedure voor het volgend jaar. Aan wetenschappers over heel de wereld, zo'n 3000 in totaal, wordt gevraagd kandidaten op hun vakgebied voor te dragen. Daarnaast hebben alle winnaars uit het verleden het recht iemand te nomineren. De hieruit resulterende lijst van kandidaten wordt vanaf maart ter advies voorgelegd aan een aantal gezaghebbende instituten. In september worden dan de keuzes gemaakt en de uitnodigingen voor het volgend jaar verzonden.<ref>Het Parool 4 okt. 2011</ref> | |||
== Lijsten met Nobelprijswinnaars == | == Lijsten met Nobelprijswinnaars == | ||
;Volgens discipline | ;Volgens discipline | ||
* [[Nobelprijs voor | * [[Nobelprijs voor Natuurkunde]] | ||
* [[Nobelprijs voor | * [[Nobelprijs voor Scheikunde]] | ||
* [[Nobelprijs voor | * [[Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde]] | ||
* [[Nobelprijs voor | * [[Nobelprijs voor Literatuur]] | ||
* [[Nobelprijs voor de Vrede]] | * [[Nobelprijs voor de Vrede]] | ||
* [[Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie]] | * [[Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie]] | ||
| Regel 40: | Regel 39: | ||
;Overige lijsten | ;Overige lijsten | ||
* [[Lijst van vrouwelijke Nobelprijswinnaars]] | * [[Lijst van vrouwelijke Nobelprijswinnaars]] | ||
* [[Lijst van Nobelprijzen per Nederlandse en Belgische universiteit]] | |||
== Meerdere Nobelprijzen == | |||
Er zijn zes mensen/organisaties die meerdere Nobelprijzen hebben gewonnen. Het [[Internationaal Comité van het Rode Kruis]] heeft de Nobelprijs voor de Vrede driemaal gewonnen in 1917, 1944 en 1963. Het [[UNHCR]] won de Nobelprijs voor de Vrede tweemaal in 1954 en 1981. [[John Bardeen]] en [[Frederick Sanger]] wonnen de Nobelprijs tweemaal, John Bardeen in de fysica en Frederick Sanger in de chemie. Er zijn twee laureaten die de Nobelprijs tweemaal wonnen die niet in hetzelfde onderzoeksveld lag namelijk, [[Marie Curie]] (fysica en chemie) en [[Linus Pauling]] (chemie en de vrede). | |||
== Echtparen == | == Echtparen == | ||
Viermaal in de geschiedenis is een Nobelprijs toegekend aan een echtpaar: | |||
* [[1903]] - [[Pierre Curie]] en [[Marie Curie|Marie | * [[1903]] - [[Pierre Curie]] en [[Marie Curie|Marie Skłodowska-Curie]], Frankrijk, voor natuurkunde; | ||
* [[1935]] - [[ | * [[1935]] - [[Irène Joliot-Curie]] en [[Frédéric Joliot]], Frankrijk, voor scheikunde, dochter en schoonzoon van vorigen; | ||
* [[1947]] - [[Carl Cori]] en [[Gerty Cori]], Tsjecho-Slowakije, VS, voor geneeskunde. | * [[1947]] - [[Carl Cori]] en [[Gerty Cori|Gerty Cori-Radnitz]], Tsjecho-Slowakije, VS, voor geneeskunde. | ||
* [[2014]] - [[May-Britt Moser]] en [[Edvard Moser]], Noorwegen, voor geneeskunde. | |||
== Externe links == | |||
* {{en}}[https://www.nobelprize.org/ The Nobel Prize] | |||
* [https://web.archive.org/web/20120401115205/http://www.kb.nl/dossiers/nobel/nobel.html Koninklijke Bibliotheek - Dossier Nobelprijzen] | |||
== Zie ook == | == Zie ook == | ||
* [[Goldman Environmental Prize|Groene Nobelprijs]] | * [[Goldman Environmental Prize|Groene Nobelprijs]] | ||
* [[Ig Nobelprijs]] | * [[Ig Nobelprijs]] | ||
{{Appendix|2= | |||
* The politics of excellence, beyond the nobel prize; R. Friedman; 2002 | |||
* Nobel Century: a biographical analysis of physics laureates, in Interdisciplinary Science Reviews, by Claus D. Hillebrand; June 2002; No 2. p.87-93 | |||
---- | |||
{{References}} | |||
}} | |||
{{ | {{Navigatie Nobelprijs}} | ||
[[Categorie:Nobelprijs]] | [[Categorie:Nobelprijs| ]] | ||
[[Categorie:Geschiedenis van Stockholm]] | [[Categorie:Geschiedenis van Stockholm]] | ||
Huidige versie van 2 okt 2018 om 13:42
De Nobelprijs (Zweeds: Nobelpriset, Noors: Nobelprisen) is een jaarlijkse prijs, enerzijds voor wetenschappelijk onderzoekers die een opmerkelijke prestatie hebben geleverd op het gebied van de natuurkunde, scheikunde en fysiologie of geneeskunde, anderzijds aan auteurs die belangrijke bijdragen hebben geleverd aan de literatuur alsook voor personen en organisaties die belangrijk hebben bijgedragen aan bevordering van de vrede. De prijs werd ingesteld in 1895 in het testament van Alfred Nobel, en in 1901 na zijn overlijden voor het eerst uitgereikt.
Daarnaast wordt sinds 1969 jaarlijks de Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie, ter nagedachtenis aan Alfred Nobel uitgereikt, die vaak foutief de Nobelprijs voor de Economie wordt genoemd.
Hoewel het met de prijs verbonden bedrag niet onaanzienlijk is, is het prestige en de erkenning die men door het winnen van een Nobelprijs krijgt voor de meeste winnaars de belangrijkste beloning.
De prijs voor de Vrede wordt toegekend door een comité van vijf leden van het Noorse parlement (het Nobelcomité). De andere prijzen worden toegekend door verschillende Zweedse wetenschappelijke instellingen:
- de Zweedse Academie: Literatuur
- het Karolinska-instituut: Fysiologie of Geneeskunde
- de Koninklijke Academie voor Wetenschappen: Natuurkunde en Scheikunde
De prijs, was tot 2012 gestegen tot 10 miljoen Zweedse kronen (circa 1 miljoen euro), maar werd toen door de financiële situatie naar 8 miljoen kronen teruggebracht. De prijs is bedoeld ter ondersteuning van verder onderzoek, zonder dat de prijswinnaar zich met de financiering daarvan hoeft bezig te houden.
Geschiedenis
De prijs werd bij testamentaire beschikking ingesteld door de Zweedse industrieel Alfred Nobel. In het testament werd bepaald dat vrijwel zijn hele vermogen gebruikt moest worden voor de oprichting van een fonds: de Nobelstichting. Van de opbrengsten van dit fonds dienden de vijf prijzen te worden toegekend. Van de rente van het vermogen van Alfred Nobel worden jaarlijks de Nobelprijzen betaald.
De eerste ceremoniële prijsuitreiking vond plaats in 1901, in de Oude Muziekacademie van Stockholm. Vanaf 1902 vindt de uitreiking volgens traditie jaarlijks plaats op 10 december, de sterfdag van Nobel, door de Zweedse en de Noorse koning, respectievelijk in de Concertzaal van Stockholm (Stockholms Konserthus) en in het stadhuis van Oslo. In Noorwegen wordt de Nobelprijs voor de Vrede uitgereikt.
Procedure
In september, tegen de tijd dat de Nobelprijzen worden bekendgemaakt, start de selectieprocedure voor het volgend jaar. Aan wetenschappers over heel de wereld, zo'n 3000 in totaal, wordt gevraagd kandidaten op hun vakgebied voor te dragen. Daarnaast hebben alle winnaars uit het verleden het recht iemand te nomineren. De hieruit resulterende lijst van kandidaten wordt vanaf maart ter advies voorgelegd aan een aantal gezaghebbende instituten. In september worden dan de keuzes gemaakt en de uitnodigingen voor het volgend jaar verzonden.[1]
Lijsten met Nobelprijswinnaars
- Volgens discipline
- Nobelprijs voor Natuurkunde
- Nobelprijs voor Scheikunde
- Nobelprijs voor Fysiologie of Geneeskunde
- Nobelprijs voor Literatuur
- Nobelprijs voor de Vrede
- Prijs van de Zweedse Rijksbank voor economie
- Volgens land
- Lijst van Belgische Nobelprijswinnaars
- Lijst van Nederlandse Nobelprijswinnaars
- Lijst van Israëlische Nobelprijswinnaars
- Overige lijsten
- Lijst van vrouwelijke Nobelprijswinnaars
- Lijst van Nobelprijzen per Nederlandse en Belgische universiteit
Meerdere Nobelprijzen
Er zijn zes mensen/organisaties die meerdere Nobelprijzen hebben gewonnen. Het Internationaal Comité van het Rode Kruis heeft de Nobelprijs voor de Vrede driemaal gewonnen in 1917, 1944 en 1963. Het UNHCR won de Nobelprijs voor de Vrede tweemaal in 1954 en 1981. John Bardeen en Frederick Sanger wonnen de Nobelprijs tweemaal, John Bardeen in de fysica en Frederick Sanger in de chemie. Er zijn twee laureaten die de Nobelprijs tweemaal wonnen die niet in hetzelfde onderzoeksveld lag namelijk, Marie Curie (fysica en chemie) en Linus Pauling (chemie en de vrede).
Echtparen
Viermaal in de geschiedenis is een Nobelprijs toegekend aan een echtpaar:
- 1903 - Pierre Curie en Marie Skłodowska-Curie, Frankrijk, voor natuurkunde;
- 1935 - Irène Joliot-Curie en Frédéric Joliot, Frankrijk, voor scheikunde, dochter en schoonzoon van vorigen;
- 1947 - Carl Cori en Gerty Cori-Radnitz, Tsjecho-Slowakije, VS, voor geneeskunde.
- 2014 - May-Britt Moser en Edvard Moser, Noorwegen, voor geneeskunde.
Externe links
Zie ook
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Nobelprijs |
|---|