Schiermonnikoog

Schiermonnikoog

Een satelietfoto (Close-up) van Schiermonnikoog,
van/door NASA.

Lokale gegevens
Nederland	Gemeente
Naam	Schiermonnikoog
Locatie	Schiermonnikoog
Provincie	Friesland
Burgemeester	L.K. Swart
Hoofdplaats	Schiermonnikoog (plaats)
Oppervlakte	191,19
Oppervlakte land	39,94
Oppervlakte water	151,26
Inwoners	951
Datum Inwoners	1 Januari 2008
Dichtheid	24
Breedtegraad	53°28
Lengtegraad	6°09
Verkeersader	geen
Netnummer	0519
CBS	0088
Postcode	9166
Website	www.schiermonnikoog.nl
Partijen	Gemeenteraad CGS Ons Belang Schiermonniksoogs Belang
Zetels	9 3 3 3

Schiermonnikoog (Eilanders: Lytje Pole; Fries: Skiermûntseach ) is vanuit het westen gerekend het vijfde bewoonde Nederlandse waddeneiland en behoort tot de provincie Friesland. Het gehele eiland valt onder één gemeente, die dezelfde naam draagt.

Met slechts 88 inwoners (2009, bron: CBS) is Schiermonnikoog de kleinste gemeente van Nederland qua inwoneraantal. De gemeente leeft voornamelijk van toerisme. Het eiland wordt geprezen om zijn rust, die onder andere in stand wordt gehouden doordat bezoekers hun auto op de vaste wal moeten achterlaten.

Kernen

Het gelijknamige dorp Schiermonnikoog is de enige plaats in de gemeente. Plaatselijk wordt dit dorp ook wel Aisterbun oftewel 'Oosterburen' genoemd. Het dorp dateert uit 1719, dat in opdracht van de familie Stachouwer gebouwd werd, omdat het oorspronkelijke dorp Westerburen, langzaam door de zee werd verzwolgen. Het dorp valt tegenwoordig onder de zogenaamde beschermde stads- en dorpsgezichten in Friesland.

Met de ligging van 53°28' NB 6°09' OL is het de noordelijkste plaats van Nederland.

Na de Tweede Wereldoorlog verrees aan de zuidkant van het dorp een nieuwe wijk, die door de bewoners Nieuw-Dokkum wordt genoemd. In deze wijk staat een vmbo-school en een sporthal.

Ter herinnering aan de monniken van Klaarkamp is in 1961 in het dorp een standbeeld van een monnik onthuld, gemaakt door Martin van Waning. Na 1995 is een nieuwe wijk gebouwd aan de oostkant van het dorp.

Van de 3 nog aanwezige kerken heeft de Hervormde Kerk (door eilandbewoners ook wel Got Tjark genoemd) de uitgebreidste en oudste historie. Deze is terug te voeren naar de tijd toen het dorp Westerburen in de golven verdween.

Ligging

Schiermonnikoog grenst ten noorden aan de Noordzee, en ten zuiden aan de Waddenzee. Ten westen ligt Ameland en ten oosten Rottumerplaat en de zandplaat Balg. Rederij Wagenborg onderhoudt een veerdienst tussen Lauwersoog en Schiermonnikoog. De totale lengte is 18 km en de totale lengte van de fietspaden is 30 km.

Op 13 mei 2006 werd Schiermonnikoog in een rechtstreekse televisie-uitzending van de NCRV door het Nederlandse publiek uitverkozen tot "Mooiste plek van Nederland".

Het eiland schuift door afkalving en aanslibbing steeds verder naar het oosten. Anno 2005 lag het oostelijk deel van het eiland op dezelfde locatie als het westen van het vergane eiland Bosch. Een kilometer van het oostelijk punt van het eiland, een gebied dat overigens bij hoogwater onder water staat, was in de provincie Groningen (gemeente Eemsmond) komen te liggen. Per 1 januari 2006 is de grens gecorrigeerd. Deze loopt nu door de geul de Eilanderbalg. De voornaamste reden voor de grenswijziging was het scheppen van duidelijkheid omtrent de verantwoordelijkheid voor rampenbestrijding omdat bovenlangs de Waddeneilanden veel schepen met giftige lading varen.

Geschiedenis

Schiermonnikoog lag lange tijd vast aan de rest van Friesland. Het eiland werd gevormd na de Watersnood van 1287.

Van de geschiedenis van Schiermonnikoog voor de middeleeuwen is niets bekend. In de middeleeuwen was Schiermonnikoog een onderdeel van het Cisterciënzer klooster Claercamp uit Rinsumageest bij Dokkum. De monniken van het klooster, die land indijkten, droegen grijze pijen. Zo ontstond de naam: schier betekent grijs, en oog is etymologisch hetzelfde als ei in eiland. In 1440 wordt de naam Schiermonnikoog voor het eerst in een akte (van Philips van Bourgondië) genoemd. In 1580 werd Friesland protestant. Het klooster verloor alle bezittingen, en Schiermonnikoog werd onderdeel van de provincie Friesland.

De provincie verkocht het eiland wegens geldgebrek, en tussen 1638 en 1945 was Schiermonnikoog daardoor weer particulier eigendom. De familie Stachouwer bezat het eiland van 1640 tot 1859. Catharina Maria Stachouwer was tussen 1741 en 1761 voor twee derde eigenaar van het eiland. Zij liet zich Freule van Schiermonnikoog noemen. Haar eigenzinnige optreden bracht haar in aanvaring met de plaatselijke bevolking, en tot tweemaal toe riep zij bescherming van de Staten van Friesland in.

Van 1859 tot 1892 was het eiland bezit van de Hagenaar John Eric Banck. Deze liet een nieuwe waddendijk aanleggen, en liet de duinen beplanten met helmgras om zandverstuivingen tegen te gaan. De Duitse graaf Hartwig Arthur von Bernstorff-Wehningen kocht het eiland in 1893 voor 200 000 gulden. Hij liet naaldbossen aanleggen voor de houtproductie. Toen hij in 1940 overleed, erfde zijn zoon graaf Bechtold Eugen von Bernstorff het eiland.

Schiermonnikoog werd gedurende de Tweede Wereldoorlog door de Duitsers bezet. Zij bouwden ten noordoosten van het dorp een radarpost ("Schleidorp"), en legden een smalspoorlijn aan voor het transport van per schip aangevoerd bouwmateriaal. Toen in april 1945 de provincie Groningen werd bevrijd door de Canadezen, vluchtte een groep van ongeveer 120 SS'ers naar het eiland waar nog steeds een Duits garnizoen aanwezig was. Op 11 juni werden de laatste 600 man Duitse troepen op Schiermonnikoog door de Canadezen afgevoerd. Eind 1945 werd het eiland door de Nederlandse staat geconfisqueerd, omdat het als vijandelijk vermogen werd beschouwd. Graaf Bechtold Eugen von Bernstorff kon het goed vinden met de eilanders maar kon desondanks niet voorkomen dat het eiland van hem zou worden afgenomen. Na de Tweede Wereldoorlog eiste de Nederlandse regering via een noodwet alle bezittingen op van de Duitsers, NSB'ers en landverraders, en dus ook Schiermonnikoog. Ook in Duitsland werden grote delen van zijn bezit door de Russen afgenomen. In 1964 probeerde de graaf Schiermonnikoog terug te krijgen. Toen dat mislukte eiste hij een schadevergoeding van de Duitse staat. Bijna veertig jaar na de confiscatie kreeg hij in 1983 een schamele vergoeding van slechts 80 000 Duitse Marken. Graaf Bechtold Eugen von Bernstorff overleed in 1987.

Taal

De bevolking spreekt van oorsprong een sterk van het Standaardfries afwijkend dialect, het Eilanders of Schiermonnikoogs. Door toenemende invloeden van buitenaf (onder andere van het toerisme) werd het dialect langzaam verdrongen door het Nederlands. Momenteel zijn er nog slechts zo'n honderd mensen die het dialect kunnen spreken. Zij noemen hun eiland Lytje Pole, letterlijk 'Kleine Pol' (klein stukje grond).

Folklore

Rond Pinksteren wordt Kallemooi gevierd, een feest dat vandaag de dag uitsluitend nog op Schiermonnikoog wordt gevierd. Op en rond 5 december viert men Klozum.

De haven

De jachthaven van Schiermonnikoog, een van de zeventien Waddenhavens, is gesitueerd aan de zuidwestkant van het eiland aan de oude Veerdam. Het biedt van eind april tot half september ruimte en faciliteiten aan 120 schepen. De haven is een echte getijdehaven: de toegang is bevaarbaar vanaf ongeveer twee uren voor hoogwater tot twee uur na hoogwater. Met laagwater staat er in de haveningang slechts ongeveer 10 cm, bij hoogwater 1,50 m. water. De aanvaarroute is aangegeven met prikken die, samen met een recente waterkaart, noodzakelijk zijn om de haven te bereiken.

Charterschepen kunnen afmeren aan de kop van de oude Veerdam en vallen helemaal droog. Droogvallen kan ook op de plaat ten oosten van de haven, bij laagwater is dan de kant bereikbaar.

Schiermonnikoog heeft een continu bemande zeeverkeerspost, te bereiken via VHF-kanaal 5.

Literatuur

• Geschiedenis en beschrijving van het eiland Schiermonnikoog, Antony Winkler Prins Loman & Verster, 1868 volledige tekst

Externe links

• Gemeente Schiermonnikoog
• VVV Schiermonnikoog
• Nationaal Park Schiermonnikoog
• Digitale activiteitenagenda van Schiermonnikoog
• Informatieve website
• Overstromingsrisico Dijkring 1,2,3 en 4 Schiermonnikoog, Ameland, Terschelling en Vlieland Oktober 2014

  Vrije mediabestanden over Schiermonnikoog op Wikimedia Commons

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)