Bijnaam

Een bijnaam is een breed bekende, niet-officiële naam van een persoon, een groep van personen of een zaak. Een bijnaam kan voor de drager zowel een positieve als een negatieve connotatie hebben. Als het negatief is, wordt dit een spotnaam genoemd en wordt dan al snel een scheldwoord of een geuzennaam. Als het positief is, wordt het een koosnaam.

Ontstaan van bijnamen (vooral in dorpen)

In sommige plaatsen waar vroeger meerdere mensen bekend waren onder dezelfde (voor- en achter-) naam was het gebruikelijk onderscheid te maken door gebruik van een bijnaam. Gevolg hiervan is dat in die gemeenschappen sommige mensen meer bekend waren onder hun bijnaam dan onder hun werkelijke naam. Bijnamen komen tegenwoordig veel minder voor dan vroeger, toen nog weinig mensen een telefoon hadden of in een telefoonboek geregistreerd stonden. Vroegere bijnamen ontstonden vaak door het werk of beroep van de man of vrouw, het straatleven, fysieke eigenaardigheden, kwaal, gebrek of afwijking, uitspraken, gedrag en/of kleding.

Dorpen

Soms blijven bijnamen bij een bepaalde familie horen, zoals "de Sait" in Katwijk, meestal mensen met de achternaam Guyt of soms Guijt.

In het Drentse dorp Eelde is door de plaatselijke historische vereniging Ol Eel een omvangrijk boek uitgebracht waarin nagenoeg alle in dat dorp bekende bijnamen worden beschreven. Het is getiteld "Gij kent mij: ik ben de Bulgaar".

Ook in het Zuid-Hollandse Noordwijk is een bijnamenboek uitgebracht, waar nagenoeg alle bekende bijnamen instaan met zeer veel informatie en foto's. De tweede en tevens laatste druk is getiteld " NOORDWIJKERS Van 'Aai Toek(ie) tot Dirk 'de Zoute' ". De auteurs van dit boek zijn Ton Meijer en Cees van der Niet. De eerste druk heet "Noordwijkers bij naam en toenaam". Het boek was een idee van Ton Meijer. Een groot aantal foto's en veel informatie is afkomstig van Cees van der Niet ("de Prikkepoes"). Op verzoek van een aantal mensen zijn sommige bijnamen niet (meer) opgenomen, omdat deze te kwetsend zijn voor de persoon zelf of de nabestaanden van een persoon.

Koosnamen

• Goudkust – bijnaam voor een gegoede buurt
• de Koopgoot – bijnaam voor de Rotterdamse Beurstraverse
• de nachtburgemeester van Rotterdam – bijnaam van Jules Deelder

Namen voor gebouwen

Veel gebouwen hebben in de volksmond een bijnaam, vaak ontleend aan de vorm. Sommige bijnamen zijn zo gewoon dat ze bijna de officiële naam zijn geworden.

• De Puntzak (het nieuwe station Rotterdam Centraal)
• De Mijter (het nieuwe kerkgebouw van de Gereformeerde Gemeente te Gouda)
• Het Ding (kunstwerken bij de Bijenkorf in Rotterdam en op het terrein van de Universiteit Twente)
• Het Cult (Cultureel Centrum "De Zwaan" in Berkenwoude)
• De Hunkerbunker (diverse vrijgezellenflats, onder andere in Katwijk, Leiden en Hilversum, ook veel gebruikt voor de zusterhuizen bij ziekenhuizen en verzorgtehuizen, waar verpleegsters een kamer hadden)
• De Kuip (Stadion Feijenoord)
• De Kolenkit (Opstandingskerk in Amsterdam, naar de vorm van de toren)
• De Locomotief (kantoorgebouw in Hengelo, waarvan het gebogen dak aan een stoomlocomotief doet denken)
• d'Olle Grieze (de Oude Grijze) (de Martinitoren te Groningen)
• Het IJspaleis (het nieuwe stadhuis van Den Haag)
• Sclessin (het voetbalstadion in Luik, Stade Maurice Dufrasne)
• Fenixstadion (het voetbalstadion in Genk, Cristal Arena)
• De Glasbak of Snoepdoos (het gebouw van het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid)
• De Apenrots (Hoofdkantoor Gasunie in Groningen)

Gezagsdragers

Ook veel koningen en keizers hebben een bijnaam:

• Albert I van België, "koning-ridder" of "koning-soldaat"
• Karel de Grote
• Karel II , Karel de Kale
• Lodewijk IV het Kind
• keizer Jozef II, "keizer-koster"
• Ludovico il Moro (Lodewijk de Moor, hertog van Milaan)
• Ivan IV van Rusland, "Ivan de Verschrikkelijke"
• Elizabeth I van Engeland, "The Virgin Queen"
• Lodewijk de Vrome
• Frederik V van de Palts, "de Winterkoning"
• Willem van Oranje, "Willem de Zwijger"

Inwoners

Bijnamen voor inwoners van Nederlandse en Belgische plaatsen en gemeenten:

• Aardbei voor een inwoner van Beverwijk
• Ajuin voor een inwoner van Aalst
• Anneroele voor een inwoner van Annen
• Apeluier voor een inwoner van IJsselstein
• Asbakken voor een inwoner uit Sassenheim
• Berenschieter voor een inwoner van Benschop
• Bergenees voor een geboren en getogen inwoner van Bergen (Noord-Holland); Bergenaar voor een 'import'-inwoner.
• Bink voor een inwoner van Sint-Truiden
• Blauwdotter voor een inwoner van Noordwijk (Zuid-Holland)
• Blauwkaaier voor een inwoner van Ridderkerk
• Blauwvinger voor een inwoner van Zwolle
• Blauwe reiger voor een inwoner van Hoogkarspel
• Bliek voor een inwoner van Gorinchem
• Brandstichter voor een inwoner van Enschede
• Erwtenpeller voor een inwoner van Papendrecht (Zuid-Holland)
• Ezel voor een inwoner van Heemskerk
• Flessentrekker voor een inwoner van Vlissingen
• Gaapstokken voor een inwoner van Lisse
• Gaper voor een inwoner van Anzegem
• Greppeltjespissers voor een inwoner van Westwoud (Noord-Holland)
• Haeringkop (haringkop) of ha(e)ring voor een inwoner van Katwijk (Zuid-Holland)
• Jutter voor een inwoner van Den Helder
• Kaaskop voor een inwoner van Alkmaar
• Kattenmepper voor een inwoner van Helmond
• Keientrekker voor een inwoner van Amersfoort
• Keut voor een inwoner van Onderdijk (Noord-Holland)
• Kiekenfretter voor een inwoner van Brussel
• Klokkendief voor een inwoner van Scherpenzeel
• Klooriaan voor een inwoner van Kloosterzande
• Konijnenfretters voor een inwoner van Dilbeek
• Keienslöppers (Keislepers), voor een inwoner van Lichtenvoorde
• Kopvleesfretter voor een inwoner van Dendermonde
• Kraai voor een inwoner van Renswoude
• Kraai voor een inwoner van Rijsoord
• Krabben voor inwoners van Bergen op Zoom
• Kroosduiker voor een inwoner van Westzaan
• Kruikezeiker voor een inwoner van Tilburg
• Maneblusser voor een inwoner van Mechelen en ook voor Middelburg
• Messenvechter voor een inwoner van Tremelo
• Molleboon voor een inwoner van Groningen
• Mug voor een inwoner van Haarlem
• Peenbuiker voor een inwoner van Loosduinen
• Peirdenfretter voor een inwoner van Vilvoorde
• P(i)eterman voor een inwoner van Leuven
• Piepmuis voor een inwoner van Ammerstol
• Schapekop voor een inwoner van Lier
• Schapenkop voor een inwoner van Dordrecht
• Schiptrekker voor een inwoner van Denderleeuw
• Schollekop voor een inwoner van Scheveningen
• Sinjoor voor een inwoner van Antwerpen
• Sjeng voor een inwoner van Maastricht
• Stadjer voor een inwoner van Groningen
• Straatwroeter voor een inwoner van Bergambacht
• Stroppendragers voor inwoners van Gent
• Tukker voor een inwoner van Twente
• Ui voor een inwoner van Rijnsburg (gemeente Katwijk)
• Veender voor een inwoner van Roelofarendsveen
• Vissekop voor een inwoner van IJmuiden (Gemeente Velsen) en ook voor Arnemuiden
• Tovenaar voor een inwoner van Iddergem (deelgemeente van Denderleeuw)
• Wortel voor Ninove (Oost-Vlaanderen)
• Zeelt voor een inwoner van Berkenwoude
• Zot voor een inwoner van Brugge

Plaatsen

• Lichtstad voor Parijs en Eindhoven
• Mokum voor Amsterdam
• Rotjeknor voor Rotterdam
• De Zilverstad voor Schoonhoven
• De Koekestad voor Antwerpen
• Stad voor Groningen
• Parkstad voor Veendam
• " Parel van Holland" voor Edam

Provincies

• Brabo voor een inwoner van of geborene in Noord-Brabant
• Limbo of limlander voor een inwoner van of geborene in Limburg (Nederland)

Arresten

Onder juristen is het gebruik om opmerkelijke arresten een bijnaam te geven, zoals het open deurtjes-arrest, het Bosman-arrest of het spaghetti-arrest.

Zie ook

• Lijst van bijnamen van steden en dorpen
• Lijst van bijnamen in de sport
• Lijst van bijnamen van politici
• Pseudoniem
• Lijst van bijnamen van bekende personen (die geen sportfiguur of politicus zijn)

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen