Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Gotisch (taal): verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gotisch_(taal)&oldid=52764296) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 14: | Regel 14: | ||
| 639-3 = got | | 639-3 = got | ||
}} | }} | ||
Het '''Gotisch''' is een uitgestorven [[Oost-Germaanse talen|Oost-Germaanse taal]], de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De [[4e eeuw|vierde-eeuwse]] [[Gotische Bijbel]]vertaling van bisschop [[Wulfila]] is het eerste overgeleverde literaire werk in een [[Germaanse talen|Germaanse taal]] en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf [[naamval]]len, een [[dualis]] en een [[synthetische taal|synthetische]] [[lijdende vorm]] vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken. | Het '''Gotisch''' is een uitgestorven [[Oost-Germaanse talen|Oost-Germaanse taal]], de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De [[4e eeuw|vierde-eeuwse]] [[Gotische Bijbel]]vertaling van bisschop [[Wulfila]] is het eerste overgeleverde literaire werk in een [[Germaanse talen|Germaanse taal]] en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf [[naamval]]len, een [[dualis]] en een [[synthetische taal|synthetische]] [[lijdende vorm]] vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken. | ||
Het Gotisch werd gesproken door het volk der [[Goten]] en verspreidde zich na de [[3e eeuw|derde eeuw]] vanuit het gebied ten noorden van de [[Zwarte Zee]] naar het huidige [[Italië]], [[Frankrijk]] en [[Spanje]], maar stierf na de val van de Gotenrijken in de [[8e eeuw|achtste eeuw]] in West-Europa uit. Op de [[Krim]] bleef een variant van het Gotisch, het [[Krim-Gotisch]], in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.<ref name= | Het Gotisch werd gesproken door het volk der [[Goten]] en verspreidde zich na de [[3e eeuw|derde eeuw]] vanuit het gebied ten noorden van de [[Zwarte Zee]] naar het huidige [[Italië]], [[Frankrijk]] en [[Spanje]], maar stierf na de val van de Gotenrijken in de [[8e eeuw|achtste eeuw]] in West-Europa uit. Op de [[Krim]] bleef een variant van het Gotisch, het [[Krim-Gotisch]], in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.<ref name=NRC>{{Citeer web|url=http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/05/06/late-gotische-graffiti-gevonden-op-de-krim-1618578|titel=Late Gotische graffiti gevonden op de Krim|bezochtdatum=2016-05-06|werk=nrc.nl}}{{Dode link|datum=oktober 2018}}</ref> | ||
== Bronnen == | == Bronnen == | ||
Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is [[Wulfila]] | Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is [[Wulfila]]’s Bijbelvertaling. Hiervan is het grootste gedeelte verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn meer dan de helft van de [[evangelie|evangeliën]], in de [[Codex Argenteus]], de [[brieven van Paulus]] en een deel van [[Nehemia (boek)|Nehemia]]. Het enige andere belangrijke Gotische document is de [[Skeireins]], een commentaar op [[evangelie volgens Johannes|Johannes]]. Er zijn daarnaast een tiental andere fragmenten bekend. In 2016 vonden Russische onderzoekers een korte Gotische tekst ingekrast op brokstukken van een middeleeuwse kerk.<ref name=NRC/> Het bleken twee tekstregels uit {{Bijbel|Psalm|77}} te zijn, met een hulpverzoek ’Heer help uw dienaar’ (in het Gotisch ''Frauja hilp skalkis einis''). | ||
== Alfabet == | == Alfabet == | ||
| Regel 347: | Regel 346: | ||
[[Categorie:Gotisch| ]] | [[Categorie:Gotisch| ]] | ||
[[Categorie: | [[Categorie:Uitgestorven taal]] | ||
[[Categorie:Taal uit de oudheid]] | [[Categorie:Taal uit de oudheid]] | ||
Versie van 7 jul 2023 01:22
| Gotisch (*gutisko razda) | ||
| Gesproken in | Grote delen van Europa | |
| Sprekers | geen | |
| Uitgestorven in | 8e eeuw, Krim-Gotisch 16e(?) eeuw | |
| Taalfamilie |
| |
| Dialecten | ||
| Alfabet | Gotisch alfabet | |
| Taalcodes | ||
| ISO 639-2(B) | got | |
| ISO 639-3 | got | |
Het Gotisch is een uitgestorven Oost-Germaanse taal, de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De vierde-eeuwse Gotische Bijbelvertaling van bisschop Wulfila is het eerste overgeleverde literaire werk in een Germaanse taal en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf naamvallen, een dualis en een synthetische lijdende vorm vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken.
Het Gotisch werd gesproken door het volk der Goten en verspreidde zich na de derde eeuw vanuit het gebied ten noorden van de Zwarte Zee naar het huidige Italië, Frankrijk en Spanje, maar stierf na de val van de Gotenrijken in de achtste eeuw in West-Europa uit. Op de Krim bleef een variant van het Gotisch, het Krim-Gotisch, in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.[1]
Bronnen
Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is Wulfila’s Bijbelvertaling. Hiervan is het grootste gedeelte verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn meer dan de helft van de evangeliën, in de Codex Argenteus, de brieven van Paulus en een deel van Nehemia. Het enige andere belangrijke Gotische document is de Skeireins, een commentaar op Johannes. Er zijn daarnaast een tiental andere fragmenten bekend. In 2016 vonden Russische onderzoekers een korte Gotische tekst ingekrast op brokstukken van een middeleeuwse kerk.[1] Het bleken twee tekstregels uit Psalm 77 te zijn, met een hulpverzoek ’Heer help uw dienaar’ (in het Gotisch Frauja hilp skalkis einis).
Alfabet
 Zie Gotisch alfabet voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Wulfila ontwierp voor zijn bijbel zelf een op het Griekse alfabet gebaseerd schrift. Voorheen schreven de Goten in runen. Men mag aannemen dat het alfabet grotendeels fonematisch is, met waarschijnlijk de volgende op de uitspraak van het Grieks gebaseerde uitzonderingen: <ei> = [iː]?, <au> = [ɔ]?, <ai> = [ɛ]? en <gg> = [ŋ]?. In de wetenschap wordt vrijwel uitsluitend met de transliteratie naar het Latijnse alfabet gewerkt.
| Letter | Bestand:Gothic a.png | Bestand:Gothic b.png | Bestand:Gothic g.png | Bestand:Gothic d.png | Bestand:Gothic e.png | Bestand:Gothic q.png | Bestand:Gothic z.png | Bestand:Gothic h.png | Bestand:Gothic th.png | Bestand:Gothic i.png | Bestand:Gothic k.png | Bestand:Gothic l.png | Bestand:Gothic m.png | Bestand:Gothic n.png |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Transliteratie | a | b | g | d | e | q | z | h | þ | i | k | l | m | n |
| Getalswaarde | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9´ | 10 | 20 | 30 | 40 | 50 |
| Uitspraak | [a, aː]? | [b]? | [g]? | [d, ð]? | [e, eː]? | [kʷ]? | [z]? | [h]? | [θ]? | [i, iː]? | [k]? | [l]? | [m]? | [n]? |
| Letter | Bestand:Gothic j.png | Bestand:Gothic u.png | Bestand:Gothic p.png | Bestand:Gothic 90.png | Bestand:Gothic r.png | Bestand:Gothic s.png | Bestand:Gothic t.png | Bestand:Gothic w.png | Bestand:Gothic f.png | Bestand:Gothic x.png | Bestand:Gothic hw.png | Bestand:Gothic o.png | Bestand:Gothic 900.png | |
| Transliteratie | j | u | p | — | r | s | t | w | f | x | ƕ | o | — | |
| Getalswaarde | 60 | 70 | 80 | 90 | 100 | 200 | 300 | 400 | 500 | 600 | 700 | 800 | 900 | |
| Uitspraak | [j]? | [u, uː]? | [p]? | [r]? | [s]? | [t]? | [w, y]? | [f]? | [kʰ]? | [ʍ]? | [o, oː]? | |||
Klanken
Klinkers
| Monoftongen Bestand:Gothic vowel chart.png |
Diftongen Bestand:Gothic diphthong chart.png |
Medeklinkers
| Labialen | Dentalen | Alveolaren | Palatalen | Velaren | Labiovelaren | Laryngalen | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosieven | [p]? | [b]? | [t]? | [d]? | [ɟː]? | [k]? | [g]? | [kʷ]? | [gʷ]? | ||||
| Fricatieven | [ɸ, f]? | [β]? | [θ]? | [ð]? | [s]? | [z]? | [x]? | [ɣ]? | [ʍ]? | [h]? | |||
| Approximanten | [j]? | [w]? | |||||||||||
| Nasalen | [m]? | [n]? | [ŋ]? | ||||||||||
| Lateralen | [l]? | ||||||||||||
| Trillen | [r]? | ||||||||||||
Morfologie
Het Gotisch vertoont een relatief complexe morfologie met veel archaïsche Indo-Europese kenmerken die in de huidige Germaanse talen zijn verdwenen.
Verbuiging
Naamwoorden worden in het Gotisch verbogen naar naamval, getal en geslacht.
Het Gotisch kent vier of vijf naamvallen: nominatief, genitief, datief, accusatief en vocatief, waarbij de laatste in vorm altijd gelijk is aan de nominatief of accusatief. Bovendien zijn er resten van een instrumentalis.
Er zijn drie getallen, enkelvoud, meervoud en tweevoud (dualis). De dualis komt echter alleen in het persoonlijk voornaamwoord (en in het werkwoord) van de eerste en tweede persoon tot uitdrukking.
Vervoeging
Het Gotische werkwoord wordt vervoegd naar:
- tijd: verleden en niet-verleden;
- wijs: indicatief, conjunctief (optatief), imperatief en infinitief;
- actief/passief;
- persoon: eerste, tweede en derde;
- getal: enkelvoud, meervoud en dualis.
Een bijzonderheid is dat het Gotisch nog een synthetisch, dus niet omschreven, passief kent.
Specimen
Het bekendste Gotische fragment is het Onzevader (Matt. 6:9-13):
| Wulfila | Letterlijk | NBV |
|---|---|---|
|
|
|
Bronnen, noten en/of referenties
|
Literatuur
- W. H. Bennett, An Introduction to the Gothic Language, New York, 1980
- W. Braune - E. Ebbinghaus, Gotische Grammatik, 1966, Tübingen
- Fausto Cercignani, The Reduplicating Syllable and Internal Open Juncture in Gothic, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 93/1, 1979, 126-132
- Fausto Cercignani, The Development of the Gothic Short/Lax Subsystem, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 93/2, 1979, 272-278
- Fausto Cercignani, Alleged Gothic Umlauts, Indogermanische Forschungen, 85, 1980, 207-213
- Fausto Cercignani, The Enfants Terribles of Gothic Breaking: hiri, aiþþau, etc., The Journal of Indo-European Studies, 12/3-4, 1984, 315-344
- Fausto Cercignani, The Development of the Gothic Vocalic System, Bela Brogyanyi i Thomas Krömmelbein, Germanic Dialects: Linguistic and Philological Investigations, Amsterdam/Philadelphia, Benjamins, 1986, 121-151.
- Fausto Cercignani, The Elaboration of the Gothic Alphabet and Orthography’’, «Indogermanische Forschungen», 93, 1988, 168-185.
- W. Krause, Handbuch des Gotischen, 1968, München.
- F. Mossé, Manuel de la langue gotique, Aubier Éditions Montaigne, 1942
- Walter William Skeat, A Moeso-Gothic glossary, London, 1868
- Irmengard Rauch, Gothic Language: Grammar, Genetic Provenance and Typology. Readings, Peter Lang Publishing Inc., 2011
- Wilhelm Streitberg, Die gotische Bibel , 1965, Heidelberg
- Joseph Wright, Grammar of the Gothic language, Oxford, 1981
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Germaanse talen > |
|---|
* = Uitgestorven taal |
| Bestand:Wikipedia-logo-v2.svg | Zie de Gotischetalige uitgave van Wikipedia. |
