Patroniem

Een patroniem of vadersnaam is een naam, al dan niet officieel, die aangeeft hoe de vader van de naamdrager heet. Nederlandse familienamen als Jans(s)en, Willemsen (Willemszoon) en Hendriks waren oorspronkelijk patroniemen.

Europa

Griekenland

In het Grieks is -ides een soortgelijke uitgang als -ing of -ink in Oost-Nederland. De e in deze uitgang is een èta, die in het Nieuwgrieks als i uitgesproken wordt. Veel Griekse achternamen eindigen hierop. In de 17e en 18e eeuw werd deze uitgang ook wel door Nederlanders, die wilden laten zien dat ze hun klassieken kenden, dus hadden kunnen studeren en daarmee tot de betere kringen behoorden, aan hun achternaam toegevoegd: Jansonides.

Nederland

In Noord-Nederland geven de uitgangen als -ma of -sma dit aan (voorbeeld Jansma, Broersma en Gjaltema). Dit zou oorspronkelijk een verkorting van het woord man kunnen zijn. In bepaalde gedeeltes van Zuid-Nederland was het gebruikelijk om zowel een patroniem als een familienaam te gebruiken, bijvoorbeeld "Jan Jans van Galder". Soms werden daarbij meer generaties vermeld: Gerrit Peter Wouters Jans van der Schuur (Gerrit, zoon van Peter, zoon van Wouter, zoon van Jan).

In ruimere zin kunnen ook de in Groningen, Drenthe , Overijssel en Gelderland voorkomende familienamen op -ing of -ink tot de patroniemen worden gerekend: Wiebing = afstammeling van Wiebe; Wesselink = afstammeling van Wessel. Maar omdat het achtervoegsel -ing, -inga in de Nedersaksische streektalen een ruimere betekenis "behorende bij" heeft, wordt het in achternamen ook wel aan andere woorden gehecht: Banning, Veltink, Waterink. Het algemeen Germaanse suffix -ing is overigens zeer oud. De afstammelingen van Karel Martel worden de Karolingen genoemd; zie ook de naam Vikingen.

In Friesland zijn patroniemen hier en daar nog in officieus gebruik. De naam van de vader met de genitiefuitgang -s wordt daarbij soms gevolgd door de achternaam, zoals in Pieter Jelles (Troelstra). In het Noord-Brabantse Liessel sprak men tot voor kort nog van Tijsse Toontjes Grardje als men Grard Janssen (1878-1951), zoon van Toon Janssen en kleinzoon van Tijs Janssen, bedoelde. In het Nederlands kwam -dochter ook soms voor.

Tot de 20ste eeuw gingen achternamen bij de doop of geboorte inschrijving wel verloren en werd de patroniem achternaam. Bij meisjes had dit minder gevolgen, maar bij jongens ging een familie tak met een patroniem als achternaam verder.

Roemenië

In het Roemeens werden -escu en -eanu gebruikt, zoals in Petrescu (zoon van Petre).

Scandinavië

In Scandinavische talen werd het patroniem gevormd door -son (later -sen in het Deens en Noors), "zoon van" en -dotter (of in het IJslands -dóttir), dochter van". In het Nederlands kwam -dochter ook soms voor. Op het Scandinavische vasteland is de patronymische naamgeving, net als in Nederland, vervangen door een officieel systeem van familienamen, maar op IJsland is het de officiële manier van naamgeving (zie: IJslandse namen).

Slavisch gebied

In Oost-Slavisch taalgebied maakt de zogenoemde отчество (ottsjestvo, vrij vertaald: vadersnaam) nog steeds deel uit van de officiële naam, samen met voor- en achternaam. In Rusland wordt de vadersnaam in alle officiële documenten (zoals paspoort) vermeld, maar niet in de reispas en andere documenten die voor het gebruik in het buitenland bestemd zijn. In het Russisch wordt Ivan, zoon van Nikolaj, Ivan Nikolajevitsj (-jevitsj of -ovitsj is "zoon van", -jevna of -ovna is "dochter van"). Vadersnamen helpen om de verschillende personen, die diezelfde voor- en achternaam hebben, niet met elkaar te verwarren (het geven van meer voornamen gebeurt in Rusland niet).

Langzaam raken de vadersnamen in Rusland in onbruik , hoewel het aanspreken met vervolgens voor- en vadersnaam (bijvoorbeeld Vitali Sergejevitsj) de meest beleefde en officiële aanspreekvorm blijft. Het aanspreken met vadersnaam alleen daarentegen wordt als minachtend beoordeeld, hoewel het ook sympathie kan uitdrukken bij familiair gebruik, bijvoorbeeld in het gesprek tussen een café-uitbater en een (vaste) klant.

Midden-Oosten

In het Arabisch is "ibn", (ook wel "bin"), in het Hebreeuws "ben" (beide woorden betekenen "zoon") gebruikelijk om in een persoonsnaam de vader aan te geven: Mohammed ibn Joessoef, Baruch ben Samuel.

Zie ook

Tegenhanger van patroniem is metroniem, de voornaam van moeder is de basis voor de achternaam.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties:

Burgerlijke stand

Bron Burgerlijke stand - Huwelijk
Archieflocatie Drents Archief
Algemeen Toegangnr: 0166.029
Inventarisnr: 1822
Gemeente: Vries
Soort akte: Huwelijksakte
Aktenummer: 9
Datum: 13-07-1822
Bruidegom Jan Hendriks Mulder
Geboorteplaats: Diever
Bruid Hinderkien Lamberts Jakobs
Geboorteplaats: Zeyen (Vries)
Vader bruidegom Hendrik Jans Mulder
Moeder bruidegom Egbertien Geerts
Vader bruid Lambert Jakobs
Moeder bruid Jantien Roelofs
Nadere informatie bruidegom: 27 jaar.; bruid: 26 jaar.

Bron Burgerlijke stand - Geboorte
Archieflocatie Drents Archief
Algemeen Toegangnr: 0165.011
Inventarisnr: 1828
Gemeente: Gasselte
Soort akte: geboorte
Aktenummer: 4
Aangiftedatum: 17-03-1828
Kind Egbertje Mulder
Geslacht: V
Geboortedatum: 15-03-1828
Geboorteplaats: Gasselte
Vader Jan Hendriks Mulder
Moeder Henderkien Lambers
Nadere informatie beroep vader: mulder; leeftijd vader: 33; leeftijd moeder: 32

Bron Burgerlijke stand - Geboorte
Archieflocatie Drents Archief
Algemeen Toegangnr: 0165.011
Inventarisnr: 1831
Gemeente: Gasselte
Soort akte: geboorte
Aktenummer: 22
Aangiftedatum: 30-07-1831
Kind Hendrik Hendriks
Geslacht: M
Geboortedatum: 28-07-1831
Geboorteplaats: Gasselte
Vader Jan Hendriks
Moeder Hinderkien Lambers
Nadere informatie beroep vader: molenaar; leeftijd vader: 36; leeftijd moeder: 35

Namen