Pop art

Pop-artparodie

Pop-art is een kunststroming die tegelijkertijd, maar los van elkaar, is ontstaan in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten van Amerika in het midden van de jaren 50 en haar hoogtijdagen beleefde in de jaren zestig van de 20e eeuw.

Een kunstmobiel met/voor 'pop-art'.

Geschiedenis

Pop-art is een stroming in de moderne kunst. De naam is een afkorting van de Britse criticus Lawrence Alloway, die hem in 1945 gebruikte als afkorting van het begrip ‘popular culture’ dit is alles wat tot geïndustrialiseerde massacultuur behoort. Het kunstwerk van de Engelsman Richard Hamilton "Just What Is It That Makes Today's Homes So Different, So Appealing?", een collage uit 1956, wordt algemeen beschouwd als het begin van de pop-art. In die collage zijn alle elementen aanwezig waarvan de pop-art gebruik zal maken.

Pop-art was een kunststroming die voortkwam uit een bepaalde tijdgeest, namelijk die van de vrijheid, seksuele revolutie en vrouwenemancipatie. De pop-art zette zich gedeeltelijk af tegen het Amerikaanse abstract expressionisme. Het hyperserieuze en -conceptuele karakter van deze kunststroming was de ideale voedingsbodem voor een reactionaire beweging als de pop-art. Omdat kunstenaars van het abstract expressionisme het museum zagen als de ideale elitaire plek voor hun kunstwerken was de logische reactie dat de pop-art de kunst naar de mensen wilde brengen (tot op straat - zie verder over happenings). Veel pop-artwerken zijn op de eerste plaats decoratief en hebben nauwelijks een diepere boodschap: dit zou te moeilijk zijn voor de toeschouwer. Alledaagse gebruiksvoorwerpen uit de consumptiemaatschappij, massaal vervaardigde serieproducten, alle mogelijke reproduceerbare objecten worden voortaan als motieven aanvaard in de kunst. Daarmee stond de pop-artbeweging dichter bij het leven en was het veel platter dan de werken die daarvoor werden gemaakt. Bij meerdere pop-artkunstenaars speelde de ironie een grote rol in hun werk. In overeenstemming met het politieke klimaat de jaren zestig hield de pop-art zich toch ook wel bezig met politieke thema's. Tot de belangrijke verschijnselen die verband houden met deze kunststroming behoren de happenings. Aan de hand van performances op straat drukten kunstenaars op expressieve wijze hun vrijheid uit.

De thema's van de pop-art zijn ontleend aan stripverhalen, reclame, televisie, kranten en tijdschriften. Pop-art is het in beeld brengen en de verheerlijking van de consumptiemaatschappij met behulp van alledaagse afbeeldingen en triviale voorwerpen. Afbeeldingen van algemeen bekende beroemdheden als Elvis Presley, Marilyn Monroe en Mao, en ook soepblikken, spaghettiverpakkingen, Coca Colaflessen en andere supermarktproducten konden in de kunstwerken als onderwerp uitgebeeld worden.

Binnen de pop-art bestaan vele verschillende werkwijzen. Andy Warhol reproduceerde zijn werk in series door middel van zeefdruk. Roy Lichtenstein specialiseerde zich in het weergeven van zijn onderwerpen als plaatjes uit stripverhalen met handgeschilderde rasterpunten. Tom Wesselmann koos ervoor het vrouwenbeeld uit de hoogglanstijdschriften te idealiseren. Robert Rauschenberg maakte grote geschilderde beeldcollages. Verschillende materialen werden samen verwerkt: foto's, verf maar ook reële objecten, die als reliëf in de schilderijen werden opgenomen.

De naam 'pop-art' is afgeleid van popular art en werd begin jaren zestig overgenomen uit Amerika en Engeland. Het merendeel van de pop-art bestaat uit schilderijen met grote tot zeer grote afmetingen maar pop-art bestaat ook uit sculpturen, collages en assemblages. Zoals blijkt uit de bovenstaande beschrijving is het, afgezien van de voorkeur voor populaire onderwerpen, moeilijk om één algemene stijl aan te duiden waaraan alle kunstenaars van de pop-art voldoen.

Pop-art kunstenaars

Verenigde Staten

In de Verenigde Staten heeft pop-art zijn oorsprong in onder andere de readymades van Marcel Duchamp en het was een reactie op het abstracte expressionisme. Jasper Johns, Robert Rauschenberg, en Larry Rivers worden beschouwd als de grondleggers van de nieuwe Amerikaanse Pop art in het midden van de jaren 1950. Hun artistieke creaties waren het gevolg van een reactie op het als steriel beschouwde Abstract Expressionisme. Zij realiseerden zich dat, om nog iets toe te voegen aan het al gerealiseerde, men de abstractie moest verlaten. Johns, Rauschenberg en Rivers zijn typische voorbeelden waarbij de Abstract Expressionistische penseeltoets behouden blijft, maar waarbij figurative elementen aan de compositie worden toegevoegd. In het begin van de jaren 1960 dreven kunstenaars als Andy Warhol, George Segal, Roy Lichtenstein, Jim Dine, Claes Oldenburg, Tom Wesselmann en James Rosenquist deze figuratie door en maken zij in feite een bocht van negentig graden ten opzichte van de poging van de Abstract Expressionisten en introduceerden zij op de meest extreme manier de alledaagse objecten in hun schilderijen. In Californië ontstond een eigen vorm van Pop Art, waartoe Mel Ramos, Wayne Thiebaud en Ed Ruscha.

Groot-Brittannië

In het Verenigd Koninkrijk is Eduardo Paolozzi de voorman van de beweging, terwijl David Hockney, Allen Jones, Peter Blake en Richard Hamilton enkele van de belangrijkste pop-artkunstenaars worden.

België

In België hebben zijn er kunstenaars als Paul Van Hoeydonck, van wie een beeldje door astronauten naar de maan werd meegenomen en daar achtergelaten. Maar ook grote namen zoals Marcel Broodthaers ("êtes vous pop?") en Panamarenko zijn schatplichtig aan de pop-art. Voor Broodthaers was George Segal het grote voorbeeld. Aan het einde van de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig verdwijnt de pop-artverwijzing uit hun werken door een kritische houding tegenover Amerika vanwege de steeds gruwelijker wordende Vietnam-oorlog. Panamarenko echter, heeft ook nu nog, de ironie ontleend aan deze tumultueuze jaren '60. Roger Raveel monteerde een echte vogelkooi met een levende duif aan een van zijn schilderijen.

Nederland

Ook in Nederland lieten kunstenaars zich inspireren door het streven alledaagse thema's in de kunst te kunnen verwerken. Reinier Lucassen schilderde Donald Duck en maakte platte kleurrijke doeken met alledaagse voorwerpen, Woody van Amen nam reële voorwerpen op in zijn ruimtelijke beelden en maakte beeldcollages die afbeeldingen uit de massacultuur citeerden. Wim T. Schippers maakte een ondefinieerbare bruine bal en stelde die tentoon als "the Lump". Dit werk deed aan de uitvergrotingen van een pop-artkunstenaar als Claes Oldenburg denken maar Schippers' werk heeft ook veel verwantschap met de gelijktijdig opkomende beweging van de Fluxus, die de grenzen tussen de verschillende kunstvormen zoals beeldende kunst en muziek wilde opheffen.

Duitsland

In Düsseldorf werd in 1963 de happening "Leben mit Pop – Eine Demonstration für den Kapitalistischen Realismus" georganiseerd door de jonge kunstenaars Gerhard Richter, Sigmar Polke en Konrad Lueg. Hun werk werd bekend als kapitalistisch realisme, de Duitse variant van de pop-art. Wolf Vostell richtte zich ook op het ironisch idealiseren van de consumptiemaatschappij, door bijvoorbeeld auto's in zijn beelden te verwerken. Een andere kunstenaar die afbeeldingen uit tijdschriften in zijn werk gebruikt is Werner Berges; ook hij wordt gezien als een belangrijk vertegenwoordiger van de pop-art in Duitsland.

Kenmerken en kunstenaars pop-art

• Speels gebruik van de identiteit en de symbolen van de Westerse consumptiecultuur. (Kunstenaars: Jasper Johns, Andy Warhol).
• Gebruik van commerciële materialen en voorwerpen; producten uit het leven van alledag: plastic voorwerpen, kitsch, advertenties, affiches, (Kunstenaars: Robert Rauschenberg, Gustave Asselbergs) pin-ups (Kunstenaars: Tom Wesselmann, Allen Jones, Woody van Amen) film- en popsterren (Andy Warhol).
• Gebruik van strips. (Roy Lichtenstein).
• Glamourachtige kleuren ontleend aan reclame-afbeeldingen op straat. (Andy Warhol, James Rosenquist, Rik van Bentum). Geen persoonlijk handschrift van de kunstenaar. Veel werk wordt door anderen uitgevoerd. De kunstenaar gebruikt vaak 'ready mades': kant-en-klare, bestaande voorwerpen. (Tom Wesselmann, Robert Rauschenberg, Woody van Amen).
• Vervreemding door vergroting of herhaling, of door gebruik van ongebruikelijke materialen. (Claes Oldenburg).

Zero

Zie Zero (kunst) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Zero is een beweging in de moderne kunst die enerzijds aansluit bij de op-art en anderzijds bij de pop-art.

Kenmerken van Zero zijn licht, beweging en monochrome schilderkunst. Om met licht en schaduw te spelen maken de kunstenaars vaak gebruik van spijkers, reliëf en geribbelde oppervlakten.

Belangrijke kunstenaars van Zero zijn Otto Piene, Heinz Mack, Oskar Holweck, Gunther Uecker en Jef Verheyen. Zero gold volgens Anny de Decker als een mogelijke voortzetting van de geometrisch abstracte kunst.

Neo Pop-art

In de jaren 80 van de twintigste eeuw sprak men van Neo Pop-art als kunstvorm afgeleid van de pop-art.

Verwante designstromingen en kunstrichtingen

Pop-art design is familie van onder andere de volgende designstromingen en -stijlen:

• Art deco
• Art nouveau
• Dadaïsme
• Futurisme
• Modernisme
• Op-art
• Space age
• Surrealisme

Externe link

• Pop-art in België

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Pop art op Wikimedia Commons.