Trein op straat (hoofdartikel)

Trein op straat (hoofdartikel)
De Columbus & Chattahoochee goederentrein rijdt tegen het verkeer in door 9th Street, Columbus (GA), VS.
Periode	vanaf 19e eeuw
Beschikbaarheid	openbaar vervoer en goederenvervoer
Infrastructuur	spoor op de openbare weg
Doelgroep	personenvervoer, goederenvervoer

Een trein op straat of trein op de weg (Engels: street running train) is een trein die op een eigen spoor op straten en wegen rijdt. Dit zogenoemde straatspoor is voornamelijk normaalspoor (1435 mm), maar de kleinste 'straatspoorwijdte' die voorkomt is 500 mm, en de grootste is 1676 mm; tevens is dat de breedste spoorwijdte in de wereld die nog in gebruik is. Het spoor ligt in of op een weg of tussen twee rijbanen, zoals bij een tram. De treinen rijden op of dicht naast de straat of weg, en vaak zonder vrije baan, afscherming of beveiliging.

In de meeste landen is een trein op straat een zeldzaamheid, of komt niet (meer) voor, maar met alle locaties in alle landen bij elkaar is het toch niet zo zeldzaam. Het fenomeen komt verreweg het meest voor in het land van oorsprong, de Verenigde Staten, op grote afstand gevolgd door Duitsland en daarna Zwitserland. In het eerste land gaat het bijna uitsluitend om lange goederentreinen; in Duitsland gaat het ook vooral om goederentreinen, maar in Zwitserland gaat het juist bijna alleen om reizigerstreinen.

Beschrijving

Een officiële definitie van een trein-op-straat-traject ìs er niet; er zijn géén standaard-eisen, wat niet verwonderlijk is, want iedere locatie is (heel) anders. Dus àlle vormen van straten en bestrating tellen mee, zoals een straat of weg op niet-openbaar terrein, en rails die op een vrije baan door de straat gaan.

Ondanks dat er in Amerika zoveel locaties zijn, vermeld de verantwoordelijke overheidsinstantie Federal Railroad Administration helemaal nièts over street (running) trains, dùs óók géén (inrichtings)eisen.Het spoor kan net als tramrails in het asfalt liggen, maar er zijn ook locaties waar de bielzen, het spoor, en het grind midden op de weg liggen. Dit is de goedkoopste methode. Omdat er dan soms geen randen zijn om het grind tegen te houden, kan de weg moeilijk berijdbaar zijn.

Het gaat meestal om asfaltwegen, maar bestrating met klinkers, keien, grind, beton of hout komt ook voor. Soms heeft een straat wel een naam, maar is er alleen een treinbaan. Het spoor kan in het midden van de weg liggen, maar ook links en/of rechts, en de ligging kan ook nog van straat tot straat veranderen. Zelfs een slingerend spoor komt voor. Het gaat meestal om doorgaande lijnen voor goederen, en voormalige reizigerstreinen, maar ook om lijnen die uitsluitend voor goederenvervoer aangelegd zijn; vooral in haven- en industriegebieden. Daar zijn of waren vaak ook veel zijsporen op straat. Oude kaarten van grote steden, vooral in de VS, tonen een enorme wirwar aan straatsporen in de havens. Het kwam voor dat passagierstreinen over straat tot aan de veerboot reden. In Weymouth (VK) kwam deze praktijk tot in 1999 voor.

Snelheid

Hoewel de snelheid van een trein op straat om veiligheidsredenen veel lager ligt dan die van een trein op de vrije baan buiten de stad, rijden ze toch niet altijd stapvoets, en kan de snelheid oplopen, afhankelijk van de situatie en beveiliging. Slechts van enkele steden is bekend wat de maximumsnelheid van de trein mag zijn. Het staat bij de desbetreffende stad vermeld; zie daarvoor het artikel Trein op straat (locaties-lijst wereldwijd).

Beveiliging

Voor een trein op straat lijken uitgebreide veiligheidsmaatregelen logisch en noodzakelijk, maar in werkelijkheid zijn er meestal weinig of geen. Zo komt beveiliging van een straat-traject met rode of oranje lichten en bellen in de meeste landen weinig voor en zijn slagbomen en seinlichten nog zeldzamer. De hoorn of bel van de trein is vaak de enige vorm van beveiliging. Buiten de VS is het echter ongebruikelijk om bulderende hoorns of luide bel te gebruiken. Uitzonderingen zijn bijvoorbeeld de stoomtreinen in Duitsland, die op straat continu bellen, net als de dieseltreinen in de VS. In Zwitserland wordt soms een fluit gebruikt, en soms zijn er rode lichten of waarschuwingslichten. Locomotieven in de Verenigde Staten hebben één tot vijf hoorns op het dak. De bel is meestal niet zichtbaar.

Vooral vroeger liep op sommige plaatsen een treinbeambte met rode vlag voor de trein uit. In het donker worden soms spoorwegfakkels gebruikt. In sommige plaatsen gaan de verkeerslichten knipperen bij een naderende trein, of blijven juist op groen voor de trein, terwijl in andere plaatsen de trein de rode lichten negeert terwijl hij luid toeterend doorrijdt.

Trajecten gelden in dit artikel als onbeveiligd wanneer er geen lichten, bellen en slagbomen zijn op het desbetreffende straattraject. Als minstens één kruising wel beveiliging heeft, wordt het hele traject als beveiligd beschouwd. Er zijn géén standaardeisen bekend waar een weg, straatspoor of trein aan moet voldoen. Dat kan ook moeilijk , omdat iedere locatie anders is. Hierdoor zijn er zéér uitlopende verkeerssituaties; op de ene plaats is er meer ruimte dan op de andere plaats; Er zijn ruim 30 vormen van Street running trains. Bijvoorbeeld met vrije baan, zonder vrije baan, enkelspoor, dubbelspoor, enzovoorts.

Treinen kùnnen een opvallende kleur hebben, bijvoorbeeld geel of oranje, maar ook onopvallende kleuren zoals lichtgrijs of zwart. Er zijn dus geen verplichte kleuren. Schrikstrepen komen ook voor, maar zijn dus ook niet verplicht. Ook de verlichting is niet standaard/verplicht; zo laat de machinist de koplampen soms afwisselen als waarschuwing, maar soms ook niet. Enkele locomotieven zijn voorzien van oranje flits- of zwaailichten. Ook dat is dus geen vereiste, en overdag zijn deze lichten amper zichtbaar; ze zijn te klein en de knipper frequentie is te laag. De nieuwste locomotieven van Amtrak hebben echter betere witte flitslichten. Toeteren is ook niet overal verplicht; soms is het zelfs verboden (behalve in noodgevallen). Er komen meerdere spoorwijdtes voor, dus dat is ook niet standaard.

Het lijkt logisch dat de weinige beveiliging van deze treinen tot meer ongevallen leiden dan bij normale spoorbanen, maar er zijn geen berichten die dat bevestigen. Er zijn weliswaar enkele aanrijdingen bekend, maar ze worden niet apart vermeld in algemene rapporten. Er gebeuren véél méér ongevallen op beveiligde en onbeveiligde overwegen. Deze treinen zijn dus niet berucht vanwege vele ongevallen.

Historie

Het fenomeen is in de Verenigde Staten ontstaan toen daar vanaf 1827 de eerste spoorwegen aangelegd werden. Er waren meerdere redenen voor het ontstaan van de straattrein:

• Veel steden of dorpen wilden graag de trein door hun dorp of stad, voor eenvoudig centraal in- en uitstappen en laden en lossen. Bovendien werd in die tijd alles per trein aangevoerd; de inwoners waren afhankelijk van de trein. Dat er geen perron was, was voor goederen geen probleem, omdat de karren waarop goederen werden overgeladen ongeveer dezelfde hoogte als de wagons hadden. En voor winkels dichtbij was niet eens een kar nodig. Voor de reizigers waren er losse opstapjes om de hoge in/uitstap te vergemakkelijken. Amtrak gebruikt voor reizigerstreinen nog steeds losse opstapjes op lage perrons. Daarnaast hadden diverse stations ook 'straatspoor', omdat er geheel geen perrons waren.
• Soms wilde een landeigenaar naast een dorp zijn land niet of slechts voor een absurd hoge prijs verkopen, en werd het spoor daarom door het dorp gelegd.
• Hoewel Amerika toentertijd veel minder bebouwd was, was er niet overal genoeg ruimte. Zo zijn er krappe dalen, net als in Zwitserland. Oude binnensteden hadden vaak krappe straten die niet berekend waren op het toenemende verkeer, laat staan dat er ruimte was voor een vrije baan. Zelfs midden in New York reden treinen door steegjes en midden op straat.
• Het gebeurde dat er naast spoorlijnen eerst geen bebouwing was, maar er geleidelijk steeds meer gebouwen kwamen, en er uiteindelijk een dorp of stad met trein op straat ontstond. Onwetenden vragen zich nu vaak verbijsterd af wie (of welke idioot) er op het 'idiote' idee kwam om een trein door een (smalle) straat te laten rijden, maar vaak is het dus andersom: de trein was er éérst
• Soms werd de aanleg zonder officiële toestemming uitgevoerd; en wanneer het spoor eenmaal aangelegd was bleek het vaak niet zo makkelijk te verwijderen.

Een voorbeeld hiervan is Erie, Pennsylvania, waar een spoorwegmaatschappij door de 19e straat wilde gaan rijden. Ze wisten dat dat ongewenst was, maar ook dat de rechtbank in het weekend gesloten was, en dat ze daarom op die dagen vrij spel hadden. Want dan was er geen legale manier om hen tegen te houden. Dus legden ze de rails op een zondag in 1882 in de straat. In tegenstelling tot bij de Erie Gauge/Railroad War van 1853/54 brak de bevolking de rails niet op. Ze protesteerden wel decennia lang, met de burgemeester voorop. Maar deze was inmiddels tien jaar overleden toen de lijn uiteindelijk in 2001 verlegd werd.

In Skagway, Alaska, was ten tijde van de treinaanleg in 1898 geen officieel bestuur. De officieuze gemeenteraad, waarin ook een crimineel zitting had, liet de spoorlijn midden op Broadway aanleggen. Pas in 1947 werd de lijn uit de straat gehaald en verlegd. Dit is met een spoor van 914 mm breed overigens een van weinige smalspoor-lijnen in Amerika die nog bestaat.

Omdat er lange tijd nog amper ander verkeer was, vond men een trein door de straat niet zo bezwaarlijk, ondanks de rook, lawaai en trillingen. Toen later massaal elektrische interurbans aangelegd werden, de buurtspoorwegen van Amerika, volgde men dan ook het voorbeeld van de trein en gingen die dus ook vaak op straat rijden. Veel plaatsen hadden vroeger weinig straten, dus de keus voor in welke straat de lijn aangelegd moest worden was dan niet zo moeilijk. Toch betekende dat niet altijd dat de trein door Main Street of 1st Street zou rijden. Maar toen er steeds meer verkeer kwam, ontstond er een probleem; want naarmate er meer gebouwen kwamen, werd het steeds moeilijker een alternatieve route aan te leggen; niemand wil verhuizen om ruimte te maken, terwijl een tunnel of viaduct vaak onbetaalbaar wordt gevonden.

Daar komt nog bij dat een gemeentebestuur in de Verenigde Staten vaak geen jurisdictie heeft over een spoorlijn, want dat valt onder de Federal Railroad Administration.Zij kunnen een spoorlijn dus niet zelf verplaatsen, en ook niet de tijden of de lengte van de treinen bepalen. Alleen als een spoorwegmaatschappij wil meewerken is een alternatief mogelijk. De vaak moeizame onderhandelingen met een maatschappij en de eigenaars van de benodigde grond slepen vaak decennia lang voort, hoewel er in de grote steden eerder geld is voor bijvoorbeeld verplaatsing of ondertunneling. Want het spoorbedrijf wil niet voor de kosten opdraaien, en het bepaalt zelf wat er gebeurt. Voorbeelden hiervan staan bij diverse plaatsen in het locatie overzicht.

Toen het aantal reizigerstreinen verminderde en steeds meer lijnen voor reizigers gesloten werden, nam de behoefte af om door het centrum te rijden; dat maakte verplaatsen makkelijker. Als een lijn helemaal opgeheven werd was het probleem natuurlijk ook weg, maar dikwijls bleven er wel goederentreinen rijden. Sterker nog: diverse interurban lijnen werden overgenomen door een spoorbedrijf, en die ging daar met goederentreinen rijden. Die lijnen bestaan ook niet meer allemaal, maar er denderen nog steeds zware en lange goederentreinen door straten met huizen. Overdag en s'nachts, met luide bel of bulderende hoorn. De bewoners hebben geen wekker nodig, als er vroeg in de ochtend een trein komt! Het is heel gewoon dat er kinderen op straat spelen, en ook scholieren steken de rails over. Hoewel veel lijnen verdwenen zijn, zijn er nog steeds afgelegen dorpjes met spoorlijn, soms ook op straat.

In films

Enkele speelfilms waarin een trein op straat voorkomt:

• Voor zover bekend de oudste speelfilm met een stoomtrein op straat is The Show (1922), een slapstick van Larry Semon. Semon stunt hier vlak voor en op een rijdende trein.Het is opgenomen in Glendale, California. Er rijden daar nu nog wel treinen, maar niet meer op straat.
• Buster Keaton liet voor zijn film Our Hospitality uit 1923 een primitieve stoomtrein als in 1830 reconstrueren, en die rijdt in het film-dorp op straatspoor dat met bielzen op de onverharde straat ligt, zoals toen gewoon was. Buiten het dorp rijdt de trein op "onmogelijke" rails, maar ontspoort toch niet. Later raken ze letterlijk het spoor bijster en rijdt de trein op de weg.
• In de "Our Gang" film "The Sundown Limited" (1924) bouwen de kinderen zelf een zogenaamde stoomtrein, en ook die raakt het spoor bijster, en veroorzaakt chaos in het drukke verkeer.
• In The Titfield Thunderbolt (1953) rijdt er een namaak stoomlocomotief van hout op straat.
• In The Polar Express (2004), naar het gelijknamige boek, stapt de hoofdpersoon in een trein op straat, al is het wegdek niet te zien door de sneeuw. Aan het einde wordt hij ook weer per trein teruggebracht en in zijn straat afgezet.
• Voor de film Inception (2010) werd een typisch Amerikaanse dieselloc nagebouwd, van staal, maar zonder ijzeren wielen of de normale motor. Hij rijdt in de film wel op straat, met wagons, maar niet op rails.

Voor de lijst met locaties, zie het artikel Trein op straat (locaties-lijst wereldwijd).

Treinen