Gotisch (taal)

Gotisch (*gutisko razda)
Gesproken in	Grote delen van Europa
Sprekers	geen
Uitgestorven in	8e eeuw, Krim-Gotisch 16e(?) eeuw
Taalfamilie	Indo-Europese talen Germaanse talen Oost-Germaanse talen Gotisch
Dialecten	Krim-Gotisch
Alfabet	Gotisch alfabet
Taalcodes
ISO 639-2(B)	got
ISO 639-3	got

Het Gotisch is een uitgestorven Oost-Germaanse taal, de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De vierde-eeuwse Gotische Bijbelvertaling van bisschop Wulfila is het eerste overgeleverde literaire werk in een Germaanse taal en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf naamvallen, een dualis en een synthetische lijdende vorm vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken.

Het Gotisch werd gesproken door het volk der Goten en verspreidde zich na de derde eeuw vanuit het gebied ten noorden van de Zwarte Zee naar het huidige Italië, Frankrijk en Spanje, maar stierf na de val van de Gotenrijken in de achtste eeuw in West-Europa uit. Op de Krim bleef een variant van het Gotisch, het Krim-Gotisch, in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.

Bronnen

Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is Wulfila’s Bijbelvertaling. Hiervan is het grootste gedeelte verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn meer dan de helft van de evangeliën, in de Codex Argenteus, de brieven van Paulus en een deel van Nehemia. Het enige andere belangrijke Gotische document is de Skeireins, een commentaar op Johannes. Er zijn daarnaast een tiental andere fragmenten bekend. In 2016 vonden Russische onderzoekers een korte Gotische tekst ingekrast op brokstukken van een middeleeuwse kerk. Het bleken twee tekstregels uit Psalm 77 te zijn, met een hulpverzoek ’Heer help uw dienaar’ (in het Gotisch Frauja hilp skalkis einis).

Alfabet

Zie Gotisch alfabet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Wulfila ontwierp voor zijn bijbel zelf een op het Griekse alfabet gebaseerd schrift. Voorheen schreven de Goten in runen. Men mag aannemen dat het alfabet grotendeels fonematisch is, met waarschijnlijk de volgende op de uitspraak van het Grieks gebaseerde uitzonderingen: <ei> = [iː]^?, <au> = [ɔ]^?, <ai> = [ɛ]^? en <gg> = [ŋ]^?. In de wetenschap wordt vrijwel uitsluitend met de transliteratie naar het Latijnse alfabet gewerkt.

Letter	Bestand:Gothic a.png	Bestand:Gothic b.png	Bestand:Gothic g.png	Bestand:Gothic d.png	Bestand:Gothic e.png	Bestand:Gothic q.png	Bestand:Gothic z.png	Bestand:Gothic h.png	Bestand:Gothic th.png	Bestand:Gothic i.png	Bestand:Gothic k.png	Bestand:Gothic l.png	Bestand:Gothic m.png	Bestand:Gothic n.png
Transliteratie	a	b	g	d	e	q	z	h	þ	i	k	l	m	n
Getalswaarde	1	2	3	4	5	6	7	8	9´	10	20	30	40	50
Uitspraak	[a, aː]?	[b]?	[g]?	[d, ð]?	[e, eː]?	[kʷ]?	[z]?	[h]?	[θ]?	[i, iː]?	[k]?	[l]?	[m]?	[n]?
Letter	Bestand:Gothic j.png	Bestand:Gothic u.png	Bestand:Gothic p.png	Bestand:Gothic 90.png	Bestand:Gothic r.png	Bestand:Gothic s.png	Bestand:Gothic t.png	Bestand:Gothic w.png	Bestand:Gothic f.png	Bestand:Gothic x.png	Bestand:Gothic hw.png	Bestand:Gothic o.png	Bestand:Gothic 900.png
Transliteratie	j	u	p	—	r	s	t	w	f	x	ƕ	o	—
Getalswaarde	60	70	80	90	100	200	300	400	500	600	700	800	900
Uitspraak	[j]?	[u, uː]?	[p]?		[r]?	[s]?	[t]?	[w, y]?	[f]?	[kʰ]?	[ʍ]?	[o, oː]?

Bestand:Wulfila bibel.jpg

Een pagina uit de Codex Argenteus

Klanken

Klinkers

Monoftongen Bestand:Gothic vowel chart.png

Diftongen Bestand:Gothic diphthong chart.png

Medeklinkers

	Labialen		Dentalen		Alveolaren		Palatalen		Velaren		Labiovelaren		Laryngalen
Plosieven	[p]?	[b]?			[t]?	[d]?		[ɟː]?	[k]?	[g]?	[kʷ]?	[gʷ]?
Fricatieven	[ɸ, f]?	[β]?	[θ]?	[ð]?	[s]?	[z]?			[x]?	[ɣ]?	[ʍ]?		[h]?
Approximanten								[j]?				[w]?
Nasalen		[m]?				[n]?				[ŋ]?
Lateralen						[l]?
Trillen						[r]?

Morfologie

Het Gotisch vertoont een relatief complexe morfologie met veel archaïsche Indo-Europese kenmerken die in de huidige Germaanse talen zijn verdwenen.

Verbuiging

Naamwoorden worden in het Gotisch verbogen naar naamval, getal en geslacht.

Het Gotisch kent vier of vijf naamvallen: nominatief, genitief, datief, accusatief en vocatief, waarbij de laatste in vorm altijd gelijk is aan de nominatief of accusatief. Bovendien zijn er resten van een instrumentalis.

Er zijn drie getallen, enkelvoud, meervoud en tweevoud (dualis). De dualis komt echter alleen in het persoonlijk voornaamwoord (en in het werkwoord) van de eerste en tweede persoon tot uitdrukking.

Vervoeging

Het Gotische werkwoord wordt vervoegd naar:

• tijd: verleden en niet-verleden;
• wijs: indicatief, conjunctief (optatief), imperatief en infinitief;
• actief/passief;
• persoon: eerste, tweede en derde;
• getal: enkelvoud, meervoud en dualis.

Een bijzonderheid is dat het Gotisch nog een synthetisch, dus niet omschreven, passief kent.

Specimen

Het bekendste Gotische fragment is het Onzevader (Mattheüs 6:9-13):

Wulfila {Gotisch schrift}	Wulfila {transcriptie}	Letterlijk	NBV
𐌰𐍄𐍄𐌰 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂, 𐌸𐌿 𐌹𐌽 𐌷𐌹𐌼𐌹𐌽𐌰𐌼, 𐍅𐌴𐌹𐌷𐌽𐌰𐌹 𐌽𐌰𐌼𐍉 𐌸𐌴𐌹𐌽, 𐌵𐌹𐌼𐌰𐌹 𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐌽𐌰𐍃𐍃𐌿𐍃 𐌸𐌴𐌹𐌽𐍃, 𐍅𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰𐌹 𐍅𐌹𐌻𐌾𐌰 𐌸𐌴𐌹𐌽𐍃, 𐍃𐍅𐌴 𐌹𐌽 𐌷𐌹𐌼𐌹𐌽𐌰 𐌾𐌰𐌷 𐌰𐌽𐌰 𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰𐌹. 𐌷𐌻𐌰𐌹𐍆 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂𐌰𐌽𐌰 𐌸𐌰𐌽𐌰 𐍃𐌹𐌽𐍄𐌴𐌹𐌽𐌰𐌽 𐌲𐌹𐍆 𐌿𐌽𐍃 𐌷𐌹𐌼𐌼𐌰 𐌳𐌰𐌲𐌰, 𐌾𐌰𐌷 𐌰𐍆𐌻𐌴𐍄 𐌿𐌽𐍃 𐌸𐌰𐍄𐌴𐌹 𐍃𐌺𐌿𐌻𐌰𐌽𐍃 𐍃𐌹𐌾𐌰𐌹𐌼𐌰, 𐍃𐍅𐌰𐍃𐍅𐌴 𐌾𐌰𐌷 𐍅𐌴𐌹𐍃 𐌰𐍆𐌻𐌴𐍄𐌰𐌼 𐌸𐌰𐌹𐌼 𐍃𐌺𐌿𐌻𐌰𐌼 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂𐌰𐌹𐌼, 𐌾𐌰𐌷 𐌽𐌹 𐌱𐍂𐌹𐌲𐌲𐌰𐌹𐍃 𐌿𐌽𐍃 𐌹𐌽 𐍆𐍂𐌰𐌹𐍃𐍄𐌿𐌱𐌽𐌾𐌰𐌹, 𐌰𐌺 𐌻𐌰𐌿𐍃𐌴𐌹 𐌿𐌽𐍃 𐌰𐍆 𐌸𐌰𐌼𐌼𐌰 𐌿𐌱𐌹𐌻𐌹𐌽;	Atta unsar þu in himinam, weihnai namo þein. qimai þiudinassus þeins. wairþai wilja þeins, swe in himina jah ana airþai. hlaif unsarana þana sinteinan gif uns himma daga. jah aflet uns þatei skulans sijaima, swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim. jah ni briggais uns in fraistubnjai, ak lausei uns af þamma ubilin.	Vader onze u in hemelen, geheiligd worde naam uw. kome koninkrijk uw. worde wil uw, zoals in hemel ook op aarde. brood ons het dagelijkse geef ons deze dag. en vergeef ons dat schuldenaren wij zijn, zoals ook wij vergeven de schuldenaren onze. en niet moge u brengen ons in verzoeking, maar verlos ons van het boze.	Onze Vader in de hemel, laat uw naam geheiligd worden, laat uw koninkrijk komen en uw wil gedaan worden op aarde zoals in de hemel. Geef ons vandaag het brood dat wij nodig hebben. Vergeef ons onze schulden, zoals ook wij hebben vergeven wie ons iets schuldig was. En breng ons niet in beproeving, maar red ons uit de greep van het kwaad.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur

• W. H. Bennett, An Introduction to the Gothic Language, New York, 1980
• W. Braune - E. Ebbinghaus, Gotische Grammatik, 1966, Tübingen
• Fausto Cercignani, The Reduplicating Syllable and Internal Open Juncture in Gothic, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 93/1, 1979, 126-132
• Fausto Cercignani, The Development of the Gothic Short/Lax Subsystem, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 93/2, 1979, 272-278
• Fausto Cercignani, Alleged Gothic Umlauts, Indogermanische Forschungen, 85, 1980, 207-213
• Fausto Cercignani, The Enfants Terribles of Gothic Breaking: hiri, aiþþau, etc., The Journal of Indo-European Studies, 12/3-4, 1984, 315-344
• Fausto Cercignani, The Development of the Gothic Vocalic System, Bela Brogyanyi i Thomas Krömmelbein, Germanic Dialects: Linguistic and Philological Investigations, Amsterdam/Philadelphia, Benjamins, 1986, 121-151.
• Fausto Cercignani, The Elaboration of the Gothic Alphabet and Orthography’’, «Indogermanische Forschungen», 93, 1988, 168-185.
• W. Krause, Handbuch des Gotischen, 1968, München.
• F. Mossé, Manuel de la langue gotique, Aubier Éditions Montaigne, 1942
• Walter William Skeat, A Moeso-Gothic glossary, London, 1868
• Irmengard Rauch, Gothic Language: Grammar, Genetic Provenance and Typology. Readings, Peter Lang Publishing Inc., 2011
• Wilhelm Streitberg, Die gotische Bibel , 1965, Heidelberg
• Joseph Wright, Grammar of the Gothic language, Oxford, 1981

Indo-Europese talen > Kentum-talen > Germaanse talen >

Noord-Germaanse talen: West-Germaanse talen: Oost-Germaanse talen: Deens · Faeröers · IJslands · Noors · Norn* · Zweeds Afrikaans · Duits · Engels · Fries · Jiddisch · Luxemburgs · Nederlands · Nedersaksisch · Schots Bourgondisch* · Gotisch* · Vandaals* · Krim-Gotisch* * = Uitgestorven taal

  Wikibooks: Cursus Gotisch

Bestand:Wikipedia-logo-v2.svg

Zie de Gotischetalige uitgave van Wikipedia.