Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Reto-Romaans: verschil tussen versies
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Reto-Romaans&oldid=50428678) |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| (Een tussenliggende versie door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 31: | Regel 31: | ||
== Sprekers == | == Sprekers == | ||
Het Reto-Romaans (ter plaatse meestal kortweg: ''Rumantsch'') heeft ruim 36.000 sprekers <ref>[https://web.archive.org/web/20090920064413/http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/infothek/lexikon/bienvenue___login/blank/zugang_lexikon.Document.62669.xls Zwitsers federale census 2000 (.xls)]</ref> en heeft in het drietalige kanton [[Graubünden]] de status van officiële taal. Elders in Zwitserland en op federaal niveau is dat niet zo: de landelijke wetten worden in drie talen opgesteld, en niet in het Reto-Romaans. (N.B. Sinds een paar jaar wordt alles ook in het Rumantsch Grischun gepubliceerd en geldt dat als vierde landstaal). | Het Reto-Romaans (ter plaatse meestal kortweg: ''Rumantsch'') heeft ruim 36.000 sprekers<ref>[https://web.archive.org/web/20090920064413/http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/infothek/lexikon/bienvenue___login/blank/zugang_lexikon.Document.62669.xls Zwitsers federale census 2000 (.xls)]</ref> en is de officiële vierde landstaal in Zwitserland. Als ambtelijke taal wordt het enkel gebruikt voor de Reto-Romaanssprekende bevolking.<!---was: ----- heeft in het drietalige kanton [[Graubünden]] de status van officiële taal. Elders in Zwitserland en op federaal niveau is dat niet zo: de landelijke wetten worden in drie talen opgesteld, en niet in het Reto-Romaans. (N.B. Sinds een paar jaar wordt alles ook in het Rumantsch Grischun gepubliceerd en geldt dat als vierde landstaal).---> | ||
Een probleem voor de erkenning als officiële taal was de heterogeniteit van de taal: er zijn vijf hoofddialecten, waarvan de uitersten onderling moeilijk verstaanbaar zijn en de overgangsdialecten leggen te weinig gewicht in de schaal om als compromis te kunnen dienen. De meeste sprekers telt het [[Surselvisch]], de westelijkste variant, gevolgd door het [[Vallader]], de oostelijkste. Sinds [[1982]] bestaat het Rumantsch Grischun, een kunstmatige standaardtaal die berust op de drie grootste dialecten en nu in het onderwijs wordt gebruikt, maar die niemands moedertaal is en die onder de Reto-Romaanstaligen weinig sympathie geniet. | |||
Sinds 1992 gebeurt de briefwisseling op kantonnaal niveau met bewoners die Rumantsch spreken uitsluitend in het Rumantsch Grischun. Dit wordt ondersteund door artikel 3 van de bonden uit 2006. | |||
== Dialecten == | == Dialecten == | ||
| Regel 57: | Regel 59: | ||
== Media == | == Media == | ||
[[Radiotelevisiun Svizra Rumantscha]] is de publieke omroep voor sprekers van het Reto-Romaans, die radio- en televisie-uitzendingen maakt. Alle radio-uitzendingen worden uitgezonden op [[Radio Rumantsch]], de televisie-uitzendingen worden uitgezonden op de televisiezenders van het Duitstalige [[SRF]] en het Italiaanstalige [[Radiotelevisione svizzera|RSI]], daar de hoeveelheid televisie-uitzendingen (90 minuten per week) geen eigen zender toelaat. | [[Radiotelevisiun Svizra Rumantscha]] is de publieke omroep voor sprekers van het Reto-Romaans, die radio- en televisie-uitzendingen maakt. Alle radio-uitzendingen worden uitgezonden op [[Radio Rumantsch]], de televisie-uitzendingen worden uitgezonden op de televisiezenders van het Duitstalige [[SRF]] en het Italiaanstalige [[Radiotelevisione svizzera|RSI]], daar de hoeveelheid televisie-uitzendingen (90 minuten per week) geen eigen zender toelaat. | ||
<!---- | |||
== Afbeeldingen == | == Afbeeldingen == | ||
<gallery> | <gallery> | ||
Languages and dialects of Grisons.png|Talen en dialecten in Graubünden | Languages and dialects of Grisons.png|Talen en dialecten in Graubünden | ||
| Regel 65: | Regel 66: | ||
Casa a Vuorz.jpg|Huis met opschrift in [[Waltensburg/Vuorz]] | Casa a Vuorz.jpg|Huis met opschrift in [[Waltensburg/Vuorz]] | ||
</gallery> | </gallery> | ||
----> | |||
== Externe links == | == Externe links == | ||
* [http://www.liarumantscha.ch/ Lia Rumantscha] | * [http://www.liarumantscha.ch/ Lia Rumantscha] | ||
| Regel 73: | Regel 74: | ||
{{Appendix}} | {{Appendix}} | ||
{{Navigatie Italische en Romaanse talen}} | {{Navigatie Italische en Romaanse talen}} | ||
{{authority control|TYPE=t|Wikidata=Q13199}} | |||
[[Categorie:Reto-Romaans| ]] | [[Categorie:Reto-Romaans| ]] | ||
[[Categorie:Bedreigde taal]] | [[Categorie:Bedreigde taal]] | ||
[[Categorie:Taal in Zwitserland]] | [[Categorie:Taal in Zwitserland]] | ||
Huidige versie van 5 jul 2023 om 23:09
| Reto-Romaans (Rumantsch) | ||
| Gesproken in | Graubünden (Zwitserland) | |
| Sprekers | 35.000 sprekers | |
| Taalfamilie |
Indo-Europees | |
| Dialecten |
| |
| Alfabet | Latijns | |
| Officiële status | ||
| Officieel in | .png){kind=small} Zwitserland
| |
| Taalcodes | ||
| ISO 639-1 | rm | |
| ISO 639-2(B) | roh | |
| ISO 639-3 | roh | |
Het Reto-Romaans (Reto-Romaans: Rumantsch, Rumauntsch of Romontsch), ook wel gespeld als Rheto-Romaans, of Alpenromaans, is een taal of variëteit in de Zwitserse Alpen die behoort tot de Reto-Romaanse talen, binnen de grotere groep van de Romaanse talen. Het is de enige in Zwitserland gesproken taal die buiten dat land nergens officieel is.[1]
Sprekers
Het Reto-Romaans (ter plaatse meestal kortweg: Rumantsch) heeft ruim 36.000 sprekers[2] en is de officiële vierde landstaal in Zwitserland. Als ambtelijke taal wordt het enkel gebruikt voor de Reto-Romaanssprekende bevolking.
Een probleem voor de erkenning als officiële taal was de heterogeniteit van de taal: er zijn vijf hoofddialecten, waarvan de uitersten onderling moeilijk verstaanbaar zijn en de overgangsdialecten leggen te weinig gewicht in de schaal om als compromis te kunnen dienen. De meeste sprekers telt het Surselvisch, de westelijkste variant, gevolgd door het Vallader, de oostelijkste. Sinds 1982 bestaat het Rumantsch Grischun, een kunstmatige standaardtaal die berust op de drie grootste dialecten en nu in het onderwijs wordt gebruikt, maar die niemands moedertaal is en die onder de Reto-Romaanstaligen weinig sympathie geniet.
Sinds 1992 gebeurt de briefwisseling op kantonnaal niveau met bewoners die Rumantsch spreken uitsluitend in het Rumantsch Grischun. Dit wordt ondersteund door artikel 3 van de bonden uit 2006.
Dialecten
Het Reto-Romaans omvat de volgende vijf dialecten:
- Het Surselvisch in het dal van de Voor-Rijn en elders in het Bündner Oberland,
- Het Sutselvisch in het Schamsertal en het Surmeirisch in Oberhalbstein en het Albulatal, samen het Mittelbündnerisch,
- Het Vallader en het Puter, respectievelijk in het Unter-Engadin en het Ober-Engadin (het dal van de Inn) die samen Engadinisch of Ladinisch worden genoemd (de laatste term niet te verwarren met het Ladinisch van de Dolomieten). Deze beide varianten lijken wat meer op het Italiaans.
Veel sprekers van het Reto-Romaans wonen inmiddels buiten Graubünden, bijvoorbeeld in Zürich of Genève.
Classificatie
De taal kan als volgt geclassificeerd worden:
Media
Radiotelevisiun Svizra Rumantscha is de publieke omroep voor sprekers van het Reto-Romaans, die radio- en televisie-uitzendingen maakt. Alle radio-uitzendingen worden uitgezonden op Radio Rumantsch, de televisie-uitzendingen worden uitgezonden op de televisiezenders van het Duitstalige SRF en het Italiaanstalige RSI, daar de hoeveelheid televisie-uitzendingen (90 minuten per week) geen eigen zender toelaat.
Externe links
| Bestand:Wikipedia-logo-v2.svg | Zie de Reto-Romaansetalige uitgave van Wikipedia. |
Bronnen, noten en/of referenties
|
| Indo-Europese talen > Kentum-talen > Italische en Romaanse talen > |
|---|
|
