Menselijk ras

Het begrip menselijk ras vooronderstelt dat een groep mensen te onderscheiden is op basis van uiterlijke en genetische kenmerken. De moderne wetenschappelijke ontdekkingen laten echter zien dat de verschillen tussen deze zogenaamde "rassen" kleiner zijn dan de verschillen binnen deze groepen. Het begrip "menselijk ras" is en wordt echter veelvuldig politiek misbruikt en dit heeft reeds meermaals tot genocide geleid.

In de antropologie sprak men ooit, met name in navolging van het werk van Johann Friedrich Blumenbach (1752-1840), over "menselijke rassen". Blumenbach vond ook de indertijd gebruikelijke namen uit, waaronder de termen Kaukasisch, Mongoloïde, Amerikaans en Ethiopisch, feitelijk op geografische in plaats van op genetische eigenschappen gebaseerd. De moderne genetische inzichten stellen daarentegen aan de hand van DNA-onderzoek zelfs de vraag aan de orde of niet ook de chimpansee tot het mensengeslacht behoort.

Relativiteit van het begrip menselijk ras

Er bestaan gegronde bezwaren tegen de onderverdeling van mensen in rassen. Een ervan is dat de indeling niet nauwkeurig is. Niet alleen wordt dan het concept "gemengd bloed" gehanteerd, ook zijn er hele bevolkingsgroepen waarbij het volstrekt onduidelijk is waartoe ze gerekend zouden moeten worden. Een tweede probleem is dat wanneer naar andere dan uiterlijke eigenschappen gekeken wordt, de grenzen tussen de vermeende rassen soms heel anders komen te liggen. In het bijzonder heeft de wetenschap aangetoond dat bijvoorbeeld zwarte mensen een grotere diversiteit vertonen.

Een volgende tegenwerping van wetenschappers is dat er veel te weinig genetische variatie tussen de vermeende rassen is om effectief de term te kunnen hanteren. (De diversiteit bij mensen is namelijk erg laag in vergelijking met bijvoorbeeld honden of koeien)

Een sociale reden om het onderscheid vooral niet te maken is dat in de geschiedenis gebleken is dat men meestal niet objectief, laat staan wetenschappelijk omgaat met het begrip "menselijk ras". Het is een begrip dat in de geschiedenis veel is misbruikt voor diverse, met name politieke, doeleinden. Desondanks worden rassen door sommigen als werkelijk bestaande entiteiten gezien.

Wel wordt vaak aangeraden om afhankelijk van het doeleinde een bruikbaar synoniem te gebruiken om de enorme beladenheid van het woord ras te vermijden. (Bijvoorbeeld, genetische stam/belastheid, (lands of geografische naam +) volk/bevolking, of van ... afstamming)

Beladen term

Het begrip "menselijk ras" is sinds de opkomst van Nazi-Duitsland wanneer het op mensen slaat uiterst beladen. Het idee van raciale superioriteit is niet door de nazi's uitgevonden; het was zowel in tsaristisch Rusland als in de westerse koloniale mogendheden in de loop van de 19e eeuw gemeengoed geworden. Een dergelijke beoordeling van mensen op basis van hun ras wordt tegenwoordig in de westerse wereld algemeen veroordeeld als racisme. Een verwant begrip is rassendiscriminatie, waarbij iemands ras of etnische achtergrond beïnvloedt welke rechten hij of zij had. In de twintigste eeuw kwam rassendiscriminatie, gesanctioneerd en gestimuleerd door de overheid, in diverse samenlevingen voor, zoals Zuid-Afrika, Duitsland en de Verenigde Staten. In ongeorganiseerde vorm bestaat het nog steeds.

De beladenheid van het begrip ras is grotendeels toe te schrijven aan de extreme consequenties die er in Nazi-Duitsland uit getrokken werden, nl. dat bepaalde minderwaardige rassen wel tot slaven gemaakt konden worden of zelfs uitgeroeid mochten worden. Het trauma van de Holocaust speelt buiten de westerse wereld echter veel minder; in de islamitische wereld is de ontkenning van de Holocaust niet eens taboe, evenmin als generaliserende uitspraken over allerlei etnische/raciale groeperingen. In India is het in huwelijksadvertenties niet ongebruikelijk reclame te maken met een lichte huidskleur; Ian Buruma constateerde rond 1991 dat Japanners nog steeds volop denken in raciale termen over internationale en historische kwesties. De arabist Marcel Kurpershoek kwam er tijdens zijn veldwerk onder nomaden in Saoedi-Arabië achter dat hij als schoonzoon goed zou scoren met zijn erfelijk bepaalde inbreng.

Verschil in rasbegrip ten opzichte van mens en dier

Het verschil met het begrip ras zoals het bij dieren gebruikt wordt is essentieel: bij een menselijk ras is geen sprake van bewuste selectie om de raskenmerken te bewaren of te bewerken. Binnen een soort, in dit geval Homo sapiens, bestaan populaties die zich onderscheiden en die over de generaties als zodanig herkenbaar zijn.

Het kan in een aantal contexten wel degelijk zinvol zijn om aan te geven wat de etnische achtergrond van een persoon is:

• Medicijnen werken soms verschillend bij mensen van verschillende herkomst.
• Vele ziekten hebben een verschillende kans om voor te komen bij mensen van verschillende herkomst. (De resistentieontwikkeling bij mensen is een evolutionair proces waarbij aanraking met een ziekte, en dus de geografische locaties van de voorouders een grote rol spelen. Een goed voorbeeld in de geschiedenis is bijvoorbeeld de teloorgang van het Incarijk veelal door toedoen van epidemieën van ziekten die door Europeanen naar Zuid-Amerika werden gebracht.)
• Sommige erfelijke eigenschappen komen in de ene groep (NB: een groep kan een zeer variabele grootte hebben, van een geïsoleerde gemeenschap in Noord-Zweden tot heel het Incarijk) vaker voor dan in een andere.
• De culturele identiteit wordt vaak ook door een persoon zelf ontleend aan de etnische achtergrond.
• De vraag naar cosmetische producten hangt sterk af van huidskleur en haartype.

Zie ook

• Etniciteit
• Enkele-oorspronghypothese
• Multiregionale model
• Biologische antropologie
• Polygenese
• Menselijke rassen volgens Meyers

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: