Seefbier

Seefbier
Gisting	Bovengisting
Alcoholpercentage	Vroeger 1 tot 3%; de „dubbele seef” bevatte 6,5%. De „nieuwe” seef komt wat alcoholgehalte betreft meer overeen met de oude „dubbele seef”.
Graan	gerstemout, tarwe, haver, boekweit
Hop	Belgische hop uit Poperinge
Afwerking	nagisting op fles
Oorsprong	Antwerpen
Brouwer	vroeger: plaatselijke brouwers; nu Brouwerij Roman in opdracht van de Antwerpse Brouw Compagnie
Type	Troebel blond
Kleur	goudblond
Smaak	zacht kruidig en granig

Seef of Seefbier is de naam van een in de 19e eeuw erg populair Antwerps bier. Het werd verkocht tot in de jaren dertig van de vorige eeuw. De Antwerpse Brouw Compagnie heeft het op 9 maart 2012 opnieuw op de markt gebracht; een troebel blond bier met een kruidige smaak. Het bier wordt nu gebrouwen bij Brouwerij Roman te Oudenaarde.

Geschiedenis

In de negentiende eeuw gebruikten veel Kempense brouwers in het „Département des Deux-Nèthes” veel tarwe voor het bierbrouwen. Dit bier noemden zij bier ’seve’.

„In het begin van de twintigste eeuw leefde de Antwerpenaar in een rijkelijke stad. In het stadscentrum werden langs de boulevards luxueuze warenhuizen en brasseries opgetrokken. Toch hadden de meeste Antwerpenaren geen boodschap aan deze rijkdom. Ze woonden in vervallen wijken in de binnenstad: de zogenaamde faubourgs, of zoals Antwerpenaren het zeggen het faboert. Ook in de wijk Seefhoek waren de meeste bewoners voornamelijk arm. Seef was de naam van een licht, schuimend troebel bier dat in de Antwerpse regio gebrouwen werd.”

Het bier was zodanig populair dat de wijknaam Seefhoek, waar veel Seef gedronken werd, er naar vernoemd zou zijn. Amand De Lattin beschreef in „Sinjorenstad” (ca. 1915) het Antwerpen van de jaren 1880 tot 1900. Hij legde uit: „een populaire buitenherberg, in een stadsgedeelte dat zich pas begon te ontwikkelen, was de Seefhoek, genaamd bij Trien uit de Pothoek en vooral geroemd voor zijn seef.”

Deze herberg zou zich op de hoek van de Lange Beeldekensstraat en de Pesthofstraat hebben bevonden. Ook dokters en personeel van het Stuivenbergziekenhuis (gasthuis) kwamen er hun seefbier drinken.

In de Eerste Wereldoorlog was er een verbod op het gebruik van tarwe en haver om bier te brouwen en een gebrek aan andere grondstoffen. De productie werd onderbroken. Na de oorlog werd het bier nooit meer zo populair als voorheen. In de jaren dertig van de 20e eeuw stierf het Seefbier een stille dood gestorven door de opkomst van het uit Tsjechië afkomstige pilsbier.

Op 9 september 2010 werd het te Bokrijk op „de Dag van het Eetbaar Landschap” nagebrouwen door Wijn- en Biergilde Demerdal Vliermaalroot vzw.

Het Seefbier herleeft

Nadat Johan Van Dyck, de marketing directeur van de brouwerij Duvel-Moortgat het verhaal van het Seefbier op het spoor kwam, ging hij op zoek naar het recept.

Na een zoektocht van bijna drie jaar, in verschillende familiearchieven, het stadsarchief, de heemkundige kringen en bij oude brouwersfamilies, vond hij de receptuur terug in het archief van een familiebrouwer. Op het document van drie velletjes, dat dateert van einde 19de eeuw, stond een beschrijving van het hele recept en het brouwproces uit die tijd. Met de hulp van Dr. Ir. Filip Delvaux, van biercentrum Delvaux, werden tien proefbrouwsels gemaakt in een testbrouwerij gevestigd op de K.U. Leuven.

Van Dyck zei zijn job op om zich toe te leggen op het seefbier. Hij richtte de Antwerpse Brouw Compagnie op om verdwenen bieren nieuw leven in te blazen. Seefbier is het eerste product dat het bedrijf op de markt brengt.

Op 9 maart 2012 werd het bier officieel voorgesteld op het stadhuis. Burgemeester Patrick Janssens was degene die de eerste slok mocht nemen, en doopte het prompt tot tweede stadsbier van Antwerpen.

Bestanddelen

Rond de receptuur van Seefbier heeft er altijd geheimzinnigheid bestaan. Hendrik Verlinden, een chemicus gespecialiseerd in gisting, die onder andere de bieren van de Trappisten van Westmalle op punt stelde, noemde het Seefbier in 1916 ’het Bier van de Toekomst’, maar vermeldde ook dat de receptuur geheim gehouden werd: . . .

„Over de bereidingswijzen van het Antwerpse Troebelbier of Seef is er bij mijn weten nergens iets te lezen; brouwers hebben er altijd een geheim van gemaakt, iets wat achterlijk en onzinnig is. Op zulke wijze kan een product niet verbeterd worden’.

De geneeskundige en brouwer Wouter van Lis schreef in zijn boek „Den Volmaeckten Bierbrouwer”, uitgegeven te Brussel in 1793, dat men voor de bereiding van seef koriander, kaneel en kruidnagel zou hebben gebruikt. Dat waren geen ongewone ingrediënten voor bier.

Toen de kleinere speciaalbierbrouwers uit Antwerpen verdwenen onder druk van de opkomst van het pilsbier, de opkomst van de grote industriële brouwerijen en de beide wereldoorlogen, werd de receptuur verloren gewaand.

Na de herontdekking van het recept werd een beroep gedaan op de uitgebreide ’gistcollectie’ van Filip Delvaux, die onder andere een heel archief oude Belgische brouwersgisten bevat. Op basis van smaak- en aromabeschrijvingen en gistingsvereisten werden een aantal oude giststammen geselecteerd waarmee het bier proefgebrouwen werd.

Seefbier is een bier van hoge gisting, met hergisting op de fles. De ingrediënten van het bier worden nauwgezet gevolgd. Het bier is uniek, onder andere door de rijke mix van granen: naast gerst en tarwe bevat het bier haver en boekweit. Vooral deze twee laatste geven het bier een uniek profiel. Boekweit was een typisch ingrediënt voor de Antwerpse brouwers. Het geeft het bier een frisse smaak. Het bier wordt gebrouwen met Belgische hop uit Poperinge.

Historisch gezien bestond er Seef en dubbele Seef. Het eerste aftreksel van het brouwproces, rijk aan suikers en smaak-aroma’s, werd duurder verkocht als dubbele Seef: het was voller van smaak en had een hoger alcoholpercentage (6-7%). Na dit eerste aftreksel werd het brouwsel verder ’uitgewassen’: een proces waarbij het ’wort’ verder werd aangelengd met water. Het bekomen resultaat heeft een lagere suikerconcentratie, waaruit na het brouwen een lichter, lager alcoholgehalte (2-3%) werd verkregen. Waar dubbele Seef voor speciale gelegenheden en meer gedegusteerd werd, was Seef een meer dagdagelijkse drank. Het Seefbier dat nu gebrouwen wordt door de Antwerpse Brouw Compagnie, is de oorspronkelijke dubbele Seef van 6,5%.

Erkenningen

Nauwelijks twee maanden nadat het seefbier in 2012 opnieuw verkrijgbaar was, verkreeg het een goudmedaille op de prestigieuze tweejaarlijkse World Beer Cup te San Diego, California, in de categorie ’bieren die zich niet in de klassieke categorieën laten onderbrengen’.

Oorsprong van het woord

Het woord seef zou afgeleid zijn van het Latijnse woord sapa. In het Frans wordt dat sève. Een plantensap dat levenskracht en veerkracht verwekt. Seef is dus een „voedende” drank getrokken uit wortels en stengels van verschillende planten. Afgeleid van dit Franse woord, betekende het woord seve gewestelijk „aroma, smaak, geur.” Het werd gebrouwen met 50% gerst en tarwemout en had slechts 1% alcoholgehalte. Het was een lichtkleurig, zoet, troebel en sterk schuimend bier.

Een andere mogelijkheid is dat de naam van het seefbier afgeleid zou zijn van de naam van de brouwer. Zo was er de brouwerij Saveniers & Van Riel (1915-1932) in Wijnegem, waar men diverse bieren brouwde: Blond, Bock, Export, Flora, Munich, Tripel, maar ook tafelbier en Seef. Men zou zich om die reden kunnen afvragen of de benaming Seef misschien uit de familienaam Saveniers afgeleid zou zijn. Vergelijkbaar in dit verband is brouwer J. H. Severans, die (volgens J. B. Stockmans) in 1827 vergunning kreeg voor een bierbrouwerij in het nabije Borgerhout.

Het blijft wat onduidelijk waar en door wie het Seefbier oorspronkelijk werd gebrouwen en of het zijn naam gaf aan de Seefhoek of omgekeerd.

Sommigen vroegen zich af of er een verband is met salie. Het woord seef of selve zou namelijk Oudnederlands zijn voor deze plant. De Latijnse naam (Salvia officinalis) komt van het Latijnse woord salvare en betekent redden, verlossen of heilbrengen. Het Engelse woord voor salie, sage, betekent ook wijs of wijze. Naast de klankovereenkomst is een verband met het seefbier eerder onwaarschijnlijk.

In de literatuur

Van enkele Vlaamse schrijvers is bekend dat zij het seefbier van vroeger hebben gedronken. Domien Sleeckx vermeldde: „Een der gehuchten, welke wij op dergelijke wandelingen het liefst bezochten, was het Eksterlaar. . . . Men tapte er een wit bier, dubbelde seef geheeten, dat schuimde als Champagne, naar ’t hoofd liep als Porto, en tien cents den liter kostte.”

Lode Baekelmans schreef: „in het naar huis gaan hadden zij een stoop seef leeggedronken, die fel schuimde en den neus prikkelde. Dat is de champagne der arme luizen, de champagne van de vijfde wijk”; „Willen wij naar de Pothoek seef gaan drinken en een stukske eten”. In ’Zangers’ laat Baekelmans de Seef rijkelijk vloeien en onder andere Pieter Paul Rubens doet er zich aan te goed: „Bij voorkeur zat hij in den Pothoek, bij Trientje met haar antieke bloemenmuts. Hij hinderde niemand en zijn gezang was de klanten eigen geworden. De lichtgele seef schuimde kralend in zijn glas en hij kon zich goedkoop een roes drinken. Veel had hij daarbij niet noodig, want hij was spoedig onder zeil.”

Ook Hendrik Conscience vermeldde het seefbier: „Zondag, na het Lof gaan wij te zamen naar de Steenenbrug eene flesch dubbele seef drinken en een uurken op de ton spelen.”

Karel van de Woestijne kloeg dat de Seef niet meer te vinden was: „Want het dient gezeid: De Duitsche bieren zijn zóo in den Belgischen smaak gaan vallen, dat zij langzamerhand onze eigen oude soorten aan ’t uitroeien zijn. Wijs mij de plaats – gelijk Multatuli zou zeggen – waar nog Liersche kavesse of Antwerpsche Seef getapt wordt.”

In lied en gedicht

Het bier viel blijkbaar in de smaak, want het werd zowel door gelegenheidsdichters als door raspoëten bezongen:

O goede seef, o heerlijk bier

De seef, de seef, het Leuvens en het garsten

Ziedaer, ziedaer, de wijn die ons verheugt!

De seef! De seef!

het Leuvens en het garsten!

Ziedaar! Ziedaar! De bronnen onzer vreugd!

Een ander gelegenheidsgedicht, „Over ’t Seefbier”:

Sinjoren en Sinjorinnen

Die het vermaak beminnen

Vermaak en lekker seef:

Nu kunt g’een kansken wagen

Met alle drij de dagen;

Een lekker potken vragen,

Een beentjen uitgeslagen,

Maar —gaat niet buiten de schreef . . .!

In andere regio’s

Ook buiten Antwerpen werd Seefbier gebrouwen in onder andere Achterbroek, Burcht en Herentals. Sommige bronnen en auteurs veronderstellen een gelijknamig bier in andere regio’s (bv. Gent). Hoewel het woord seef in andere context weliswaar gebruikt wordt (o.a. „Gentsche Seef” als naam van een kroeg) schijnt er alleen in Antwerpen historisch bewijs te zijn voor het bestaan van dit bier. De Geschiedkundige Heruitgeverij vzw vermeldt in 1905 een Gentse seef (bier) in De Gentsche Herbergen en Hunne Uithangborden. Het boek vermeldt: „Gentsche herbergen zijn café’s, estaminets, cantines, waar men Gentsch bier, de echte Gentsche seef, verkoopt.”

Weblinks

• Officiële website Seefbier

  Seefbier op Facebook

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: