Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed
Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Semi-metro: verschil tussen versies
Naar navigatie springen
Naar zoeken springen
(→Kenmerken: aanpassing.) |
|||
| (4 tussenliggende versies door dezelfde gebruiker niet weergegeven) | |||
| Regel 1: | Regel 1: | ||
{{Infobox vervoermiddel | {{Infobox vervoermiddel | ||
| naam = | | naam = Semi-metro | ||
| afbeelding= K-stadtbahn-rudolfpl.jpg | | afbeelding= K-stadtbahn-rudolfpl.jpg | ||
| onderschrift = Stadtbahntram in Keulen | | onderschrift = Stadtbahntram in Keulen | ||
| Regel 8: | Regel 8: | ||
| beschikbaarheid = [[openbaar vervoer]] | | beschikbaarheid = [[openbaar vervoer]] | ||
| infrastructuur = [[spoorweg|rails]] | | infrastructuur = [[spoorweg|rails]] | ||
| doelgroep = stedelijk vervoer | | doelgroep = (inter)stedelijk vervoer | ||
}} | }} | ||
[[Bestand:Stadtbahn Bochum U35 6005 Oskar-Hoffmann-Straße 1909101453.jpg|miniatuur|Stadtbahn-B tram in Bochum]] | [[Bestand:Stadtbahn Bochum U35 6005 Oskar-Hoffmann-Straße 1909101453.jpg|miniatuur|Stadtbahn-B tram in Bochum]] | ||
''' | '''Semi-metro''' (soms ook '''metrotram''',<ref>[https://www.bibliotheek.nl/catalogus/titel.407480005.html/metrotrams/ Metrotrams], geraadpleegd op 23-08-28.</ref><ref>{{de}}[https://www.research-collection.ethz.ch/handle/20.500.11850/48527 Metrotram Eine Perspektive für Zürich] {{pdf}}, geraadpleegd op 23-08-28.</ref><ref>[https://nl.dreamstime.com/metrotram-ondergrondse-tram-op-lenin-square-het-blad-forbes-heeft-de-van-volgograd-opgenomen-lijst-meest-voorkomende-rusland-image220711710 Metrotram of ondergrondse tram op Lenin square.], geraadpleegd op 23-08-28.</ref> in de Verenigde Staten ook '''Subway-Surface Line''') is een vorm van [[openbaar vervoer|openbaar]] [[spoorlijn|spoor]]vervoer waarbij [[trammaterieel|tram]]s gedeeltelijk op een conflictvrije baan rijden, door gebruik te maken van [[tunnel]]s of [[viaduct]]en.<ref>{{Citeer encyclopedie | encyclopedie = [[Winkler Prins Encyclopedie|Winkler Prins]] Technische Encyclopedie | titel = Tramweg | taal = | editie = 1978 | isbn = 9010013561 | citaat = Ook voert men tramwegen wel door tunnels waardoor de zgn. semi-metro (Brussel, Keulen) ontstaat.}}</ref> Deze conflictvrije baan is zo ingericht dat een traject ontstaat op bijna het niveau van metro-exploitatie.<ref>{{en}}{{Citeer boek |achternaam=Organisation for Economic Co-operation and Development, Environment Committee |voornaam= |medeauteurs= |titel=The Automobile and the Environment |url=https://books.google.nl/books?id=QLMkAQAAMAAJ&q=%22Semi-metro%22&dq=%22Semi-metro%22&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwj5xsDnnoj9AhVSPuwKHSiABsg4MhDoAXoECAIQAg |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1973 |pagina=10 |isbn= |taal= |bezochtdatum=2023-02-09 |citaat=descending into tunnels in the style of conventional underground mass transit }}</ref> | ||
De term | De term semi-metro valt onder de parapluterm [[lightrail]],<ref name="WorldBank">{{Citeer boek |achternaam= | ||
Armstrong-Wright |voornaam=Alan |medeauteurs= |titel=Urban transit systems: guidelines for examining options |url=https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/122121468762577620/urban-transit-systems-guidelines-for-examining-options |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1986 |pagina=1 |isbn= |taal=en |bezochtdatum=2024-03-19}}</ref> waaronder allerlei vormen van modern tramvervoer worden gerekend. | Armstrong-Wright |voornaam=Alan |medeauteurs= |titel=Urban transit systems: guidelines for examining options |url=https://documents.worldbank.org/en/publication/documents-reports/documentdetail/122121468762577620/urban-transit-systems-guidelines-for-examining-options |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1986 |pagina=1 |isbn= |taal=en |bezochtdatum=2024-03-19}}</ref> waaronder allerlei vormen van modern tramvervoer worden gerekend. Semi-metro is zelf een containerbegrip waarbinnen ''[[premetro]]'' en ''[[Stadtbahn (lightrail)|Stadtbahn]]'' vallen. Beide termen zijn specifieker en populairder, maar de Belgische Federale overheid gebruikt de term semi-metro in officiële documenten.<ref>[https://etaamb.openjustice.be/nl/arrest_n2023042625.html Arrest nr. 78/2023 van 17 mei 2023 Rolnummer 7703], geraadpleegd op 2024-05-12.</ref> Na verschillende kortere tunnels met slechts een of enkele stations, verschenen de eerste grootschalige semi-metrotrajecten in Europa in [[Brusselse premetro|Brussel]], [[Stadtbahn van Keulen|Keulen]] en [[Metro van Frankfurt am Main|Frankfurt]]. | ||
== Kenmerken == | == Kenmerken == | ||
Kenmerkend verschil met een metro is dat | Kenmerkend verschil met een metro is dat semi-metrolijnen slechts gedeeltelijk in tunnels<ref>{{en}}{{Citeer boek |achternaam=White |voornaam=Peter R. |medeauteurs= |titel=Public Transport: Its Planning, Management and Operation |url=https://www.google.nl/books/edition/Public_Transport/tWuuDQAAQBAJ |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=2016 |pagina= |isbn=9781317383178 |taal= |bezochtdatum=2024-02-21 |citaat=("semi-metro"), for example in Stuttgart }}</ref> of op viaducten rijden, met buiten die tracés wel gelijkvloerse kruisingen, en dus kans op conflicten met andere weggebruikers, vooral als er geen beveiliging is. Een [[metro (vervoermiddel)|metrolijn]], daarentegen, heeft meestal een geheel conflictvrije baan (ongelijkvloerse kruisingen). | ||
Semi-metrolijnen rijden met [[trammaterieel]] omdat ze doorgaans ontwikkeld zijn vanuit een bestaand [[tramnet]].<ref>{{Citeer web |url =https://www.ensie.nl/oosthoek/semi-metro |titel = | |||
Oosthoek Encyclopedie |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =2022-01-31}}</ref><ref>{{Citeer boek |achternaam=Norley |voornaam=Kym |medeauteurs= |titel=Light rail: The semi-metro concept |url=https://www.researchgate.net/publication/265616849_Light_rail_The_semi-metro_concept |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=2010-01-01 |pagina=4 |isbn= |taal=en |bezochtdatum=2022-12-08}}</ref><ref>{{fr}}{{Citeer web |url =https://vitrinelinguistique.oqlf.gouv.qc.ca/fiche-gdt/fiche/8410348/semi-metro |titel =RÉGIE AUTONOME DES TRANSPORTS PARISIENS. (R.A.T.P.) Glossaire |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =1988}}</ref><ref>{{en}}{{Citeer web |url =https://vitrinelinguistique.oqlf.gouv.qc.ca/fiche-gdt/fiche/8410348/semi-metro |titel =Transportation Research Board Special Report 179 |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =1978}}</ref><ref>{{Citeer boek |achternaam= |voornaam= |medeauteurs= |titel=Implementation of Transportation Controls: Hearing, Ninety-third Congress, Deel 3 |url=https://books.google.nl/books?id=clHQAAAAMAAJ&pg=PA492 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1974 |pagina=492 |isbn= |taal=en |bezochtdatum=2022-12-08}}</ref><ref name="www2.ruter.no">{{Citeer boek |achternaam= |voornaam= |medeauteurs= |titel=Kollektivtrafikkbetjening av Fornebu, Ruterrapport 2011:5 |url=https://docplayer.me/1458360-Kollektivtrafikkbetjening-av-fornebu.html |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=2011 |pagina=p. 10 & 22 |isbn= |taal=no |bezochtdatum=2022-12-23}}</ref> | Oosthoek Encyclopedie |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =2022-01-31}}</ref><ref>{{Citeer boek |achternaam=Norley |voornaam=Kym |medeauteurs= |titel=Light rail: The semi-metro concept |url=https://www.researchgate.net/publication/265616849_Light_rail_The_semi-metro_concept |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=2010-01-01 |pagina=4 |isbn= |taal=en |bezochtdatum=2022-12-08}}</ref><ref>{{fr}}{{Citeer web |url =https://vitrinelinguistique.oqlf.gouv.qc.ca/fiche-gdt/fiche/8410348/semi-metro |titel =RÉGIE AUTONOME DES TRANSPORTS PARISIENS. (R.A.T.P.) Glossaire |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =1988}}</ref><ref>{{en}}{{Citeer web |url =https://vitrinelinguistique.oqlf.gouv.qc.ca/fiche-gdt/fiche/8410348/semi-metro |titel =Transportation Research Board Special Report 179 |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =1978}}</ref><ref>{{Citeer boek |achternaam= |voornaam= |medeauteurs= |titel=Implementation of Transportation Controls: Hearing, Ninety-third Congress, Deel 3 |url=https://books.google.nl/books?id=clHQAAAAMAAJ&pg=PA492 |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=1974 |pagina=492 |isbn= |taal=en |bezochtdatum=2022-12-08}}</ref><ref name="www2.ruter.no">{{Citeer boek |achternaam= |voornaam= |medeauteurs= |titel=Kollektivtrafikkbetjening av Fornebu, Ruterrapport 2011:5 |url=https://docplayer.me/1458360-Kollektivtrafikkbetjening-av-fornebu.html |hoofdstuk= |uitgever= |plaats= |datum=2011 |pagina=p. 10 & 22 |isbn= |taal=no |bezochtdatum=2022-12-23}}</ref> Semi-metro-trajecten worden bereden door reguliere stadstrams (al dan niet met [[lagevloertram|lage vloer]]) of met speciaal ontwikkelde sneltrams, zoals de [[Stadtbahnwagen|Stadtbahnwagen type B]] en Randstadrail. Deze sneltrams kunnen (deels) ook op bestaande metronetten ingezet worden,<ref>{{Citeer web |url =https://rigolett.home.xs4all.nl/Archief-geluid/index.html |titel =Het BGS treedt begin 1987 in werking |bezochtdatum =2024-05-17 |auteur= |auteurlink = |datum =1987}}</ref> zoals in Rotterdam en tot 2019 in Amsterdam. Men spreekt dan over metro (in tunnels; met 3e rail) en over sneltram (op [[maaiveld]]; met bovenleiding). Maar een lijn met beide kenmerken wordt toch vaak (ook officieel) metro genoemd, zoals in Rotterdam (Alexanderpolder), en in Charleroi. Zelfs als er toch overwegen zijn, zoals op RET-lijn A, B en E, en in Charleroi/Anderlues. | ||
Bij | Bij semi-metronetten worden de voertuigen altijd via bovenleiding van elektriciteit voorzien, ook in tunnels. | ||
Hoewel goedkoper dan een metrolijn, was de aanleg van infrastructuur voor | Hoewel goedkoper dan een metrolijn, was de aanleg van infrastructuur voor semi-metro trajecten vaak toch nog te duur, ofwel was men niet bereid er voldoende geld voor uit te geven. Daarom werden grote delen vaak niet aangelegd (onder meer in Charleroi) of in fases gerealiseerd. De verstrengeling met het bestaande tramnet is een voordeel ten opzichte van een afzonderlijke ([[lichte metro|lichte]]) metrolijn.<ref>[https://www.verkeerskunde.nl/artikel/geluidloos-zoeven-door-rennes Geluidloos zoeven door Rennes], geraadpleegd op 2023-01-02.</ref><ref>{{Citeer boek |achternaam=Hupkes |voornaam=G. |medeauteurs= |titel=Transport in de toekomst : koorddansen tussen wens en werkelijkheid |url=https://books.google.nl/books?id=QcAeAQAAMAAJ&q=%22Semi-metro%22&dq=%22Semi-metro%22&hl=nl&sa=X&ved=2ahUKEwj5xsDnnoj9AhVSPuwKHSiABsg4MhDoAXoECAMQAg |hoofdstuk= |uitgever=Wetenschappelijke uitgeverij |plaats=Amsterdam |datum= |pagina=112 |isbn=9789021425283 |taal= |bezochtdatum=2023-02-09 }}</ref><ref>[http://vervoerswetenschap.nl/category/1967/nummer-2-1967/ Openbaar vervoer in de Belgische steden] {{pdf}} pagina 158, geraadpleegd op 2023-03-23.</ref> | ||
==Geschiedenis== | ==Geschiedenis== | ||
[[Bestand:Marseille - Métro & Tramway - Noailles (7537835626).jpg|miniatuur|links|rechtop=0.7|Tramtunnel in Marseille gezien vanuit station ''Noailles''.]] | [[Bestand:Marseille - Métro & Tramway - Noailles (7537835626).jpg|miniatuur|links|rechtop=0.7|Tramtunnel in Marseille gezien vanuit station ''Noailles''.]] | ||
[[Bestand:Huntington Avenue streetcar at Park Street station, 1897.jpg|miniatuur|Tremont Street subway in 1897.]] | [[Bestand:Huntington Avenue streetcar at Park Street station, 1897.jpg|miniatuur|Tremont Street subway in 1897.]] | ||
Enkele voorlopers van semi-metro: | |||
De [[Murray Hill Tunnel]] in [[New York (stad)|New York]], opgeleverd in 1850,<ref>{{en}}[https://forgotten-ny.com/2012/12/park-avenue-tunnel/ Park Avenue Tunnel], geraadpleegd op 2024-05-10.</ref> kreeg in 1870 een tramstation.<ref>{{en}}[https://columbia.edu/~brennan/abandoned/38st.html 38 St], geraadpleegd op 2024-05-10.</ref> Trams bleven rijden tot 1935 en de tunnel werd in 1937 na een verbouwing heropend als verkeerstunnel. Een andere vroege tramtunnel met een station (''Noailles'') voor passagiers opende in 1893 in [[Tram van Marseille|Marseille]], welke nog in gebruik is voor lijn T1.<ref>{{en}}[https://structurae.net/en/structures/noailles-tunnel Noailles Tunnel], geraadpleegd op 08-05-2024.</ref> Het volgende tunneltraject opende in [[Green Line (Boston)|Boston]] in 1897. Deze ''[[Tremont Street subway]]'' is sindsdien sterk uitgebreid en vormt de kern van het vier lijnen tellende tramnet van Boston. Ook Londen kende een tramtunnel, met in tegenstelling tot New York en Marseille, niet een maar twee ondergrondse stations. Deze ''[[Kingsway tramway subway]]'' was van 1906 tot 1952 voor trams in gebruik. Eveneens in 1906 werd het eerste deel van een lange tramtunnel in Philadelphia geopend. Deze is is nog in gebruik voor de [[Subway–Surface Trolley Lines (Philadelphia)|tramlijnen T1 tot en met T5]] en telt 10 stations. | De [[Murray Hill Tunnel]] in [[New York (stad)|New York]], opgeleverd in 1850,<ref>{{en}}[https://forgotten-ny.com/2012/12/park-avenue-tunnel/ Park Avenue Tunnel], geraadpleegd op 2024-05-10.</ref> kreeg in 1870 een tramstation.<ref>{{en}}[https://columbia.edu/~brennan/abandoned/38st.html 38 St], geraadpleegd op 2024-05-10.</ref> Trams bleven rijden tot 1935 en de tunnel werd in 1937 na een verbouwing heropend als verkeerstunnel. Een andere vroege tramtunnel met een station (''Noailles'') voor passagiers opende in 1893 in [[Tram van Marseille|Marseille]], welke nog in gebruik is voor lijn T1.<ref>{{en}}[https://structurae.net/en/structures/noailles-tunnel Noailles Tunnel], geraadpleegd op 08-05-2024.</ref> Het volgende tunneltraject opende in [[Green Line (Boston)|Boston]] in 1897. Deze ''[[Tremont Street subway]]'' is sindsdien sterk uitgebreid en vormt de kern van het vier lijnen tellende tramnet van Boston. Ook Londen kende een tramtunnel, met in tegenstelling tot New York en Marseille, niet een maar twee ondergrondse stations. Deze ''[[Kingsway tramway subway]]'' was van 1906 tot 1952 voor trams in gebruik. Eveneens in 1906 werd het eerste deel van een lange tramtunnel in Philadelphia geopend. Deze is is nog in gebruik voor de [[Subway–Surface Trolley Lines (Philadelphia)|tramlijnen T1 tot en met T5]] en telt 10 stations. | ||
[[Bestand:The 1949 tram extension - geograph.org.uk - 1325417.jpg|miniatuur|Tram van Leeds op eigen baan.]] | [[Bestand:The 1949 tram extension - geograph.org.uk - 1325417.jpg|miniatuur|Tram van Leeds op eigen baan.]] | ||
=== Vanaf de Tweede Wereldoorlog === | === Vanaf de Tweede Wereldoorlog === | ||
Nadat lokale kranten van [[Washington D.C.]] in de jaren 1930 al plannen hadden gepresenteerd voor een uitgebreid net van tramtunnels door het centrum, werd er door de overheid in 1944 een officieel plan opgesteld.<ref>{{en}}[https://books.google.nl/books?id=pcPUEAAAQBAJ&pg=PA232 The Lost Subways of North America], pagina 232, geraadpleegd op 2024-07-24.</ref> De plannen zijn niet uitgevoerd, wel zijn in 1942 en 1949 twee andere korte tunnels in gebruik genomen. Na studiereizen in Zweden en Boston introduceerde W. Vane Morland het | Nadat lokale kranten van [[Washington D.C.]] in de jaren 1930 al plannen hadden gepresenteerd voor een uitgebreid net van tramtunnels door het centrum, werd er door de overheid in 1944 een officieel plan opgesteld.<ref>{{en}}[https://books.google.nl/books?id=pcPUEAAAQBAJ&pg=PA232 The Lost Subways of North America], pagina 232, geraadpleegd op 2024-07-24.</ref> De plannen zijn niet uitgevoerd, wel zijn in 1942 en 1949 twee andere korte tunnels in gebruik genomen. Na studiereizen in Zweden en Boston introduceerde W. Vane Morland het semi-metro-concept in 1944 in [[Leeds]], dat toen nog een tramnet had. Zo werden snelle tramlijnen naar het zuiden en oosten gerealiseerd en plannen gemaakt om deze aan te sluiten op tramtunnels in de binnenstad. In 1948 deed Eric Fitzpayne hetzelfde in [[Glasgow]] en reeds in 1949 kwam een snelle tramlijn naar [[Blairdardie]] gereed. Beide steden hebben de plannen echter niet willen ronden en zelfs hun tramnetten opgeheven, door een gebrek aan politieke wil.<ref>{{Citeer boek |achternaam=Skelsey |voornaam=Geoffrey |medeauteurs= |titel= Brussels Metro to Grow As Pre-metro Shrinks |url= |hoofdstuk= |uitgever=London Underground Railway Society |plaats= |datum=2018 |pagina=3 |isbn= |taal=en }}</ref> In Glasgow kwam het idee voor een semi-metro in 1973 weer op tafel, ditmaal als uitbreiding van de [[Metro van Glasgow|metro]] die er klein van stuk is. Bijzonder was om een netwerk te creëren die de bestaande metro-ring verbond met oude [[Lokaalspoorweg|''Light Railway'' lijnen]].<ref>{{en}}[https://books.google.nl/books?id=mItAAAAAIBAJ&pg=PA9&dq=glasgow+semi-metro Call for big extension to underground], geraadpleegd op 2024-05-12.</ref> | ||
==Soorten== | ==Soorten== | ||
Semi-metronetwerken zijn weer uit te splitsen in twee vormen. Bij beide termen gaat het om tramnetten waarbij tramvoertuigen over viaducten of door tunnels onder stadscentra rijden, met kleine nuanceverschillen: | |||
[[Bestand:Wien-wvb-der-gt6-e-898462.jpg|thumb|Tram in het voormallige [[U-Bahn-Station Museumsquartier|premetrostation Mariahilfer Straße]] in Wenen]] | [[Bestand:Wien-wvb-der-gt6-e-898462.jpg|thumb|Tram in het voormallige [[U-Bahn-Station Museumsquartier|premetrostation Mariahilfer Straße]] in Wenen]] | ||
* [[Premetro]] is in de basis gelijk aan | * [[Premetro]] is in de basis gelijk aan semi-metro: een vorm van openbaar vervoer waarbij trams gedeeltelijk op een conflictvrije baan rijden, door gebruik te maken van [[tunnel]]s of [[viaduct]]en. Er wordt doorgaans ook ontwikkeld vanuit een bestaand klassiek [[tramnet]]. Er is echter één duidelijke onderscheidende factor: bij premetro is de [[Kunstwerk (bouwkundig)|infrastructuur]] expliciet aangelegd met de ambitie om die in de toekomst aan te passen voor [[metro (vervoermiddel)|metrotreinen]].<ref>[https://www.bruzz.be/samenleving/smob-fijnmaziger-vervoersnet-nodig-2009-10-28 Smob: 'Fijnmaziger vervoersnet nodig'], geraadpleegd op 2022-12-28.</ref><ref>{{en}}[https://polishrail.wordpress.com/tag/cracow-metro/ Two new metro stations in Poland!], geraadpleegd op 2022-12-28.</ref><ref>{{en}}{{fr}}[https://www.btb.termiumplus.gc.ca/tpv2alpha/alpha-eng.html?lang=eng&srchtxt=PREMETRO&i=1&index=ent premetro], geraadpleegd op 2023-01-01.</ref><ref>{{en}}[https://www.semanticscholar.org/paper/LIGHT-RAIL-TRANSIT:-LESS-CAN-MEAN-MORE-Straus/6153b38a94d8c0d9c3dc11ae2d62969f9ef7dcac Building blocks: pre-metro and semi-metro]{{pdf}}, geraadpleegd op 2023-09-27.</ref> Een goed voorbeeld daarvan is de [[Brusselse premetro]], waar de meeste premetrolijnen ondertussen effectief tot volwaardige metrolijn omgebouwd zijn of zullen worden. Een ander voorbeeld is de [[Antwerpse premetro]], waar echter al vroeg bij de bouw besloten is af te zien van een ombouw tot metro. Sindsdien werd nieuwe infrastructuur met kortere perrons aangelegd, al zijn de tunnels technisch nog steeds voorzien op een ombouw met langere en bredere voertuigen. | ||
[[Bestand:Stadtbahn Bielefeld 4 5007 Jahnplatz 1902191247.jpg|miniatuur|Tram in Bielefeld, station Jahnplatz]] | [[Bestand:Stadtbahn Bielefeld 4 5007 Jahnplatz 1902191247.jpg|miniatuur|Tram in Bielefeld, station Jahnplatz]] | ||
* De [[Stadtbahn (lightrail)|Stadtbahn]] is een openbaarvervoermiddel, een tussenvorm tussen metro en stadstram. De oorsprong ligt in Duitsland, daar gaat het om tramnetten waar speciaal ontwikkelde snelle trams in de stadscentra ondergronds in tunnels rijden. Stadbahn-lijnen zijn weer onder te verdelen naar [[trammaterieel|materieel]]. | * De [[Stadtbahn (lightrail)|Stadtbahn]] is een openbaarvervoermiddel, een tussenvorm tussen metro en stadstram. De oorsprong ligt in Duitsland, daar gaat het om tramnetten waar speciaal ontwikkelde snelle trams in de stadscentra ondergronds in tunnels rijden. Stadbahn-lijnen zijn weer onder te verdelen naar [[trammaterieel|materieel]]. | ||
| Regel 59: | Regel 60: | ||
| [[Métro Léger de Charleroi]] || {{BE}} || [[Charleroi]] || 1976 || 35,3 km | | [[Métro Léger de Charleroi]] || {{BE}} || [[Charleroi]] || 1976 || 35,3 km | ||
|- | |- | ||
| [[Haagse | | [[Haagse semi-metro]] || {{NL}} || [[Den Haag]] || 1976 || 3 km'''*''' | ||
|} | |} | ||
<small>*Lengte van het deel in tunnels en op viaducten.</small> | <small>*Lengte van het deel in tunnels en op viaducten.</small> | ||
| Regel 68: | Regel 69: | ||
Netkous in 2008 1.jpg|Lagevloertram in het Haagse [[Beatrixkwartier (sneltramhalte)|Beatrixkwartier]] | Netkous in 2008 1.jpg|Lagevloertram in het Haagse [[Beatrixkwartier (sneltramhalte)|Beatrixkwartier]] | ||
</gallery> | </gallery> | ||
[[RandstadRail]] is een lightrail-project waar de lagevloersneltrams gebruiken maken van de [[Haagse | [[RandstadRail]] is een lightrail-project waar de lagevloersneltrams gebruiken maken van de [[Haagse semi-metro]]baan en van het [[interurban]]-achtige spoortracé de [[Spoorlijn Leidschendam aansluiting - Zoetermeer|'Krakeling' in Zoetermeer]] en daarnaast van enkele lijnen van het [[Haagse tram]]net. In 1965 was voor het eerst een plan voor een semi-metro in Amsterdam. Dit zogenoemde AMTRO-plan kreeg weinig bijval van Publieke Werken, die de ontwikkeling van de metro op zich had genomen.<ref>[https://www.researchgate.net/publication/320719212_Sporen_in_de_stad_De_metro_en_de_strijd_om_de_ruimtelijke_orde_in_Amsterdam Sporen in de stad. De metro en de strijd om de ruimtelijke orde in Amsterdam.], geraadpleegd op 2023-10-28.</ref> In 1974 kwam ook de 'Werkgroep OV' met plannen om het [[Amsterdamse tram|tramnet van Amsterdam]] deels op te waarderen to semi-metro.<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010840010:mpeg21:p017 'sneltrams door de tunnel van de metro'] Het Parool via Delpher, geraadpleegd op 2023-08-03.</ref> Voor de [[Metrolijn 52|Noord-Zuidlijn]] adviseerde de TU Delft in 1988 om voor een semi-metro te kiezen. Dus deed Amsterdam dat niet.<ref>[https://resolver.kb.nl/resolve?urn=ABCDDD:010856446:mpeg21:p007 Noord-zuid metrolijn in Amsterdam bepleit.] De Volkskrant via Delpher, geraadpleegd op 2023-08-03.</ref> Ook bij de [[Gentse tram]] was er het idee deze te moderniseren tot semi-metro, maar ging het niet door.<ref>[https://openjournals.ugent.be/gt/article/id/67833/ Metro or not Metro?], geraadpleegd op 2023-03-22.</ref> | ||
[[Bestand:Coming in on the priority track (4283902657).jpg|miniatuur|Twee gekoppelde lagevloertrams in Seattle]] | [[Bestand:Coming in on the priority track (4283902657).jpg|miniatuur|Twee gekoppelde lagevloertrams in Seattle]] | ||
=== Andere landen === | === Andere landen === | ||
Er zijn veel landen met een of meerdere vormen van lightrail, maar slechts weinig waar lightrail gebruik maakt van tunnels en viaducten. Goede voorbeelden in Spanje zijn de [[Metro Ligero|Metro Ligero van Madrid]] en [[metro van Málaga|die van Málaga]], daarnaast heeft Porto een [[Metro van Porto|uitgebreid systeem]]. In de Verenigde Staten zijn de tramnetten van [[Green Line (Boston)|Boston]] en [[Muni Metro|San Francisco]] hierom bekend, verder worden ook de netten van Buffalo en Seattle tot | Er zijn veel landen met een of meerdere vormen van lightrail, maar slechts weinig waar lightrail gebruik maakt van tunnels en viaducten. Goede voorbeelden in Spanje zijn de [[Metro Ligero|Metro Ligero van Madrid]] en [[metro van Málaga|die van Málaga]], daarnaast heeft Porto een [[Metro van Porto|uitgebreid systeem]]. In de Verenigde Staten zijn de tramnetten van [[Green Line (Boston)|Boston]] en [[Muni Metro|San Francisco]] hierom bekend, verder worden ook de netten van Buffalo en Seattle tot semi-metro gerekend.<ref>{{en}}{{Citeer web |url = https://www.lightrailnow.org/success1.htm |titel =Electric Light Rail Transit (LRT) (Interurban & Streetcar) |bezochtdatum =2022-12-08 |auteur= |auteurlink = |datum =2011}}</ref> | ||
{{Zie ook|Zie ook [[Lijst van semimetrosystemen]]}} | {{Zie ook|Zie ook [[Lijst van semimetrosystemen]]}} | ||
| Regel 85: | Regel 86: | ||
{{Appendix}} | {{Appendix}} | ||
{{Woordenboek| | {{Woordenboek|semi-metro}} | ||
{{Navigatie trams}} | {{Navigatie trams}} | ||
Huidige versie van 14 aug 2024 om 05:24
| Semi-metro | ||
| Stadtbahntram in Keulen | ||
| Stadtbahntram in Keulen | ||
| Aandrijving | elektromotor | |
| Periode | in opkomst sinds circa 1960 | |
| Snelheid | tot ca. 100 km/h | |
| Beschikbaarheid | openbaar vervoer | |
| Infrastructuur | rails | |
| Doelgroep | (inter)stedelijk vervoer | |
Semi-metro (soms ook metrotram,[1][2][3] in de Verenigde Staten ook Subway-Surface Line) is een vorm van openbaar spoorvervoer waarbij trams gedeeltelijk op een conflictvrije baan rijden, door gebruik te maken van tunnels of viaducten.[4] Deze conflictvrije baan is zo ingericht dat een traject ontstaat op bijna het niveau van metro-exploitatie.[5]
De term semi-metro valt onder de parapluterm lightrail,[6] waaronder allerlei vormen van modern tramvervoer worden gerekend. Semi-metro is zelf een containerbegrip waarbinnen premetro en Stadtbahn vallen. Beide termen zijn specifieker en populairder, maar de Belgische Federale overheid gebruikt de term semi-metro in officiële documenten.[7] Na verschillende kortere tunnels met slechts een of enkele stations, verschenen de eerste grootschalige semi-metrotrajecten in Europa in Brussel, Keulen en Frankfurt.
Kenmerken
Kenmerkend verschil met een metro is dat semi-metrolijnen slechts gedeeltelijk in tunnels[8] of op viaducten rijden, met buiten die tracés wel gelijkvloerse kruisingen, en dus kans op conflicten met andere weggebruikers, vooral als er geen beveiliging is. Een metrolijn, daarentegen, heeft meestal een geheel conflictvrije baan (ongelijkvloerse kruisingen).
Semi-metrolijnen rijden met trammaterieel omdat ze doorgaans ontwikkeld zijn vanuit een bestaand tramnet.[9][10][11][12][13][14] Semi-metro-trajecten worden bereden door reguliere stadstrams (al dan niet met lage vloer) of met speciaal ontwikkelde sneltrams, zoals de Stadtbahnwagen type B en Randstadrail. Deze sneltrams kunnen (deels) ook op bestaande metronetten ingezet worden,[15] zoals in Rotterdam en tot 2019 in Amsterdam. Men spreekt dan over metro (in tunnels; met 3e rail) en over sneltram (op maaiveld; met bovenleiding). Maar een lijn met beide kenmerken wordt toch vaak (ook officieel) metro genoemd, zoals in Rotterdam (Alexanderpolder), en in Charleroi. Zelfs als er toch overwegen zijn, zoals op RET-lijn A, B en E, en in Charleroi/Anderlues. Bij semi-metronetten worden de voertuigen altijd via bovenleiding van elektriciteit voorzien, ook in tunnels.
Hoewel goedkoper dan een metrolijn, was de aanleg van infrastructuur voor semi-metro trajecten vaak toch nog te duur, ofwel was men niet bereid er voldoende geld voor uit te geven. Daarom werden grote delen vaak niet aangelegd (onder meer in Charleroi) of in fases gerealiseerd. De verstrengeling met het bestaande tramnet is een voordeel ten opzichte van een afzonderlijke (lichte) metrolijn.[16][17][18]
Geschiedenis
Enkele voorlopers van semi-metro: De Murray Hill Tunnel in New York, opgeleverd in 1850,[19] kreeg in 1870 een tramstation.[20] Trams bleven rijden tot 1935 en de tunnel werd in 1937 na een verbouwing heropend als verkeerstunnel. Een andere vroege tramtunnel met een station (Noailles) voor passagiers opende in 1893 in Marseille, welke nog in gebruik is voor lijn T1.[21] Het volgende tunneltraject opende in Boston in 1897. Deze Tremont Street subway is sindsdien sterk uitgebreid en vormt de kern van het vier lijnen tellende tramnet van Boston. Ook Londen kende een tramtunnel, met in tegenstelling tot New York en Marseille, niet een maar twee ondergrondse stations. Deze Kingsway tramway subway was van 1906 tot 1952 voor trams in gebruik. Eveneens in 1906 werd het eerste deel van een lange tramtunnel in Philadelphia geopend. Deze is is nog in gebruik voor de tramlijnen T1 tot en met T5 en telt 10 stations.
Vanaf de Tweede Wereldoorlog
Nadat lokale kranten van Washington D.C. in de jaren 1930 al plannen hadden gepresenteerd voor een uitgebreid net van tramtunnels door het centrum, werd er door de overheid in 1944 een officieel plan opgesteld.[22] De plannen zijn niet uitgevoerd, wel zijn in 1942 en 1949 twee andere korte tunnels in gebruik genomen. Na studiereizen in Zweden en Boston introduceerde W. Vane Morland het semi-metro-concept in 1944 in Leeds, dat toen nog een tramnet had. Zo werden snelle tramlijnen naar het zuiden en oosten gerealiseerd en plannen gemaakt om deze aan te sluiten op tramtunnels in de binnenstad. In 1948 deed Eric Fitzpayne hetzelfde in Glasgow en reeds in 1949 kwam een snelle tramlijn naar Blairdardie gereed. Beide steden hebben de plannen echter niet willen ronden en zelfs hun tramnetten opgeheven, door een gebrek aan politieke wil.[23] In Glasgow kwam het idee voor een semi-metro in 1973 weer op tafel, ditmaal als uitbreiding van de metro die er klein van stuk is. Bijzonder was om een netwerk te creëren die de bestaande metro-ring verbond met oude Light Railway lijnen.[24]
Soorten
Semi-metronetwerken zijn weer uit te splitsen in twee vormen. Bij beide termen gaat het om tramnetten waarbij tramvoertuigen over viaducten of door tunnels onder stadscentra rijden, met kleine nuanceverschillen:
- Premetro is in de basis gelijk aan semi-metro: een vorm van openbaar vervoer waarbij trams gedeeltelijk op een conflictvrije baan rijden, door gebruik te maken van tunnels of viaducten. Er wordt doorgaans ook ontwikkeld vanuit een bestaand klassiek tramnet. Er is echter één duidelijke onderscheidende factor: bij premetro is de infrastructuur expliciet aangelegd met de ambitie om die in de toekomst aan te passen voor metrotreinen.[25][26][27][28] Een goed voorbeeld daarvan is de Brusselse premetro, waar de meeste premetrolijnen ondertussen effectief tot volwaardige metrolijn omgebouwd zijn of zullen worden. Een ander voorbeeld is de Antwerpse premetro, waar echter al vroeg bij de bouw besloten is af te zien van een ombouw tot metro. Sindsdien werd nieuwe infrastructuur met kortere perrons aangelegd, al zijn de tunnels technisch nog steeds voorzien op een ombouw met langere en bredere voertuigen.
- De Stadtbahn is een openbaarvervoermiddel, een tussenvorm tussen metro en stadstram. De oorsprong ligt in Duitsland, daar gaat het om tramnetten waar speciaal ontwikkelde snelle trams in de stadscentra ondergronds in tunnels rijden. Stadbahn-lijnen zijn weer onder te verdelen naar materieel.
- Er zijn lijnen waar volwaardige sneltrams rijden, dus met lange wagenbakken en de maximale wettelijke breedte (2,65m breed): onder meer Keulen, Frankfurt en Stuttgart.
- Er zijn netten waarbij bij de start van de exploitatie begonnen is met smallere stadtbahntrams met kortere wagenbakken: Hannover (TW6000) en Bielefeld (Düwag M/N).
- Vanaf het einde van de 20e eeuw zijn er ook Stadtbahnlijnen verschenen met lagevloertrams: Dortmund (U43 & U44), Düsseldorf (Wehrhahnlinie) en Keulen (1, 7, 9, 12 en 15).
Steden
Benelux
De aanleg van een metronetwerk was op veel plaatsen een te kostbare optie. Zelfs in Brussel werd eerst gedacht slechts tramtunnels aan te leggen.[29] Daarom werden in een aantal steden ongelijkvloerse trambanen aangelegd. Deze zijn te vinden in:
| Naam | Land | Plaats | Startjaar | Netwerklengte |
|---|---|---|---|---|
| Antwerpse premetro | .png){kind=small} België |
Antwerpen | 1975[30] | 11,5 km* |
| Brusselse premetro | België |
Brussel | 1957/1969 | 12 km* |
| Métro Léger de Charleroi | België |
Charleroi | 1976 | 35,3 km |
| Haagse semi-metro |  Nederland |
Den Haag | 1976 | 3 km* |
*Lengte van het deel in tunnels en op viaducten.
-
Lagevloertram in Antwerpen, station Opera
-
Tram op lijn 9 in het station Simonis
-
BN LRV in Charleroi
-
Lagevloertram in het Haagse Beatrixkwartier
RandstadRail is een lightrail-project waar de lagevloersneltrams gebruiken maken van de Haagse semi-metrobaan en van het interurban-achtige spoortracé de 'Krakeling' in Zoetermeer en daarnaast van enkele lijnen van het Haagse tramnet. In 1965 was voor het eerst een plan voor een semi-metro in Amsterdam. Dit zogenoemde AMTRO-plan kreeg weinig bijval van Publieke Werken, die de ontwikkeling van de metro op zich had genomen.[31] In 1974 kwam ook de 'Werkgroep OV' met plannen om het tramnet van Amsterdam deels op te waarderen to semi-metro.[32] Voor de Noord-Zuidlijn adviseerde de TU Delft in 1988 om voor een semi-metro te kiezen. Dus deed Amsterdam dat niet.[33] Ook bij de Gentse tram was er het idee deze te moderniseren tot semi-metro, maar ging het niet door.[34]
Andere landen
Er zijn veel landen met een of meerdere vormen van lightrail, maar slechts weinig waar lightrail gebruik maakt van tunnels en viaducten. Goede voorbeelden in Spanje zijn de Metro Ligero van Madrid en die van Málaga, daarnaast heeft Porto een uitgebreid systeem. In de Verenigde Staten zijn de tramnetten van Boston en San Francisco hierom bekend, verder worden ook de netten van Buffalo en Seattle tot semi-metro gerekend.[35]
 Zie ook Lijst van semimetrosystemen |
Zie ook
Externe links
|
Portaal Openbaar vervoer |
- Urbanrail.net, informatie over stedelijk railvervoer
- Metro Bits, informatie over stedelijk railvervoer
- Metrotram, informatie over stedelijk railvervoer
Bronnen, noten en/of referenties
|
|
Zoek semi-metro op Wiktionary. |
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}