Wikisage, de vrije encyclopedie van de tweede generatie, is digitaal erfgoed

Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.

  • Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
  • Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
rel=nofollow

Gotisch (taal): verschil tussen versies

Uit Wikisage
Naar navigatie springen Naar zoeken springen
(https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Gotisch_(taal)&oldid=52764296)
 
 
(Een tussenliggende versie door dezelfde gebruiker niet weergegeven)
Regel 14: Regel 14:
| 639-3              = got
| 639-3              = got
}}
}}
Het '''Gotisch''' is een uitgestorven [[Oost-Germaanse talen|Oost-Germaanse taal]], de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De [[4e eeuw|vierde-eeuwse]] [[Gotische Bijbel]]vertaling van bisschop [[Wulfila]] is het eerste overgeleverde literaire werk in een [[Germaanse talen|Germaanse taal]] en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf [[naamval]]len, een [[dualis]] en een [[synthetische taal|synthetische]] [[lijdende vorm]] vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken.
Het '''Gotisch''' is een uitgestorven [[Oost-Germaanse talen|Oost-Germaanse taal]], de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De [[4e eeuw|vierde-eeuwse]] [[Gotische Bijbel]]vertaling van bisschop [[Wulfila]] is het eerste overgeleverde literaire werk in een [[Germaanse talen|Germaanse taal]] en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf [[naamval]]len, een [[dualis]] en een [[synthetische taal|synthetische]] [[lijdende vorm]] vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken.


Het Gotisch werd gesproken door het volk der [[Goten]] en verspreidde zich na de [[3e eeuw|derde eeuw]] vanuit het gebied ten noorden van de [[Zwarte Zee]] naar het huidige [[Italië]], [[Frankrijk]] en [[Spanje]], maar stierf na de val van de Gotenrijken in de [[8e eeuw|achtste eeuw]] in West-Europa uit. Op de [[Krim]] bleef een variant van het Gotisch, het [[Krim-Gotisch]], in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.<ref name=":0">{{Citeer web|url=http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/05/06/late-gotische-graffiti-gevonden-op-de-krim-1618578|titel=Late Gotische graffiti gevonden op de Krim|bezochtdatum=2016-05-06|werk=nrc.nl}}{{Dode link|datum=oktober 2018 |bot=InternetArchiveBot }}</ref>
Het Gotisch werd gesproken door het volk der [[Goten]] en verspreidde zich na de [[3e eeuw|derde eeuw]] vanuit het gebied ten noorden van de [[Zwarte Zee]] naar het huidige [[Italië]], [[Frankrijk]] en [[Spanje]], maar stierf na de val van de Gotenrijken in de [[8e eeuw|achtste eeuw]] in West-Europa uit. Op de [[Krim]] bleef een variant van het Gotisch, het [[Krim-Gotisch]], in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.<ref name=NRC>{{Citeer web|url=http://www.nrc.nl/handelsblad/2016/05/06/late-gotische-graffiti-gevonden-op-de-krim-1618578|titel=Late Gotische graffiti gevonden op de Krim|bezochtdatum=2016-05-06|werk=nrc.nl}}{{Dode link|datum=oktober 2018}}</ref>


== Bronnen ==
== Bronnen ==
Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is [[Wulfila]]'s Bijbelvertaling. Hiervan is het grootste gedeelte verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn meer dan de helft van de [[evangelie|evangeliën]], in de [[Codex Argenteus]], de [[brieven van Paulus]] en een deel van [[Nehemia (boek)|Nehemia]]. Het enige andere belangrijke Gotische document is de [[Skeireins]], een commentaar op [[evangelie volgens Johannes|Johannes]]. Er zijn daarnaast een tiental andere fragmenten bekend. In 2016 vonden Russische onderzoekers een korte Gotische tekst ingekrast op brokstukken van een middeleeuwse kerk.<ref name=":0" /> Het bleken twee tekstregels uit psalm 77 te zijn, met een hulpverzoek "Heer help uw dienaar" (in het Gotisch ''Frauja hilp skalkis einis'').
Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is [[Wulfila]]’s Bijbelvertaling. Hiervan is het grootste gedeelte verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn meer dan de helft van de [[evangelie|evangeliën]], in de [[Codex Argenteus]], de [[brieven van Paulus]] en een deel van [[Nehemia (boek)|Nehemia]]. Het enige andere belangrijke Gotische document is de [[Skeireins]], een commentaar op [[evangelie volgens Johannes|Johannes]]. Er zijn daarnaast een tiental andere fragmenten bekend. In 2016 vonden Russische onderzoekers een korte Gotische tekst ingekrast op brokstukken van een middeleeuwse kerk.<ref name=NRC/> Het bleken twee tekstregels uit {{Bijbel|Psalm|77}} te zijn, met een hulpverzoek ’Heer help uw dienaar’ (in het Gotisch ''Frauja hilp skalkis einis'').


== Alfabet ==
== Alfabet ==
Regel 273: Regel 272:


== Specimen ==
== Specimen ==
Het bekendste Gotische fragment is het [[Onzevader]] ([[Evangelie volgens Matteüs|Matt.]] 6:9-13):
Het bekendste Gotische fragment is het [[Onzevader]] ({{Bijbel|Mattheüs|6:9-13}}):


{| class="wikitable" width="100%"
{| class="wikitable" width="100%"
|-
|-
! valign="top" align="left" | Wulfila || align="left" | Letterlijk || align="left" | [[Nieuwe Bijbelvertaling|NBV]]
! valign="top" align="left" | Wulfila {Gotisch schrift} || align="left" | Wulfila {transcriptie} || align="left" | Letterlijk || align="left" | [[Nieuwe Bijbelvertaling|NBV]]
|-
|-
|
|
:'''𐌰𐍄𐍄𐌰 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂, 𐌸𐌿 𐌹𐌽 𐌷𐌹𐌼𐌹𐌽𐌰𐌼,
:'''𐍅𐌴𐌹𐌷𐌽𐌰𐌹 𐌽𐌰𐌼𐍉 𐌸𐌴𐌹𐌽,
:'''𐌵𐌹𐌼𐌰𐌹 𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐌽𐌰𐍃𐍃𐌿𐍃 𐌸𐌴𐌹𐌽𐍃,
:'''𐍅𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰𐌹 𐍅𐌹𐌻𐌾𐌰 𐌸𐌴𐌹𐌽𐍃,
:'''𐍃𐍅𐌴 𐌹𐌽 𐌷𐌹𐌼𐌹𐌽𐌰 𐌾𐌰𐌷 𐌰𐌽𐌰 𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰𐌹.
:'''𐌷𐌻𐌰𐌹𐍆 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂𐌰𐌽𐌰 𐌸𐌰𐌽𐌰 𐍃𐌹𐌽𐍄𐌴𐌹𐌽𐌰𐌽
:'''𐌲𐌹𐍆 𐌿𐌽𐍃 𐌷𐌹𐌼𐌼𐌰 𐌳𐌰𐌲𐌰,
:'''𐌾𐌰𐌷 𐌰𐍆𐌻𐌴𐍄 𐌿𐌽𐍃 𐌸𐌰𐍄𐌴𐌹 𐍃𐌺𐌿𐌻𐌰𐌽𐍃 𐍃𐌹𐌾𐌰𐌹𐌼𐌰,
:'''𐍃𐍅𐌰𐍃𐍅𐌴 𐌾𐌰𐌷 𐍅𐌴𐌹𐍃 𐌰𐍆𐌻𐌴𐍄𐌰𐌼 𐌸𐌰𐌹𐌼 𐍃𐌺𐌿𐌻𐌰𐌼 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂𐌰𐌹𐌼,
:'''𐌾𐌰𐌷 𐌽𐌹 𐌱𐍂𐌹𐌲𐌲𐌰𐌹𐍃 𐌿𐌽𐍃 𐌹𐌽 𐍆𐍂𐌰𐌹𐍃𐍄𐌿𐌱𐌽𐌾𐌰𐌹,
:'''𐌰𐌺 𐌻𐌰𐌿𐍃𐌴𐌹 𐌿𐌽𐍃 𐌰𐍆 𐌸𐌰𐌼𐌼𐌰 𐌿𐌱𐌹𐌻𐌹𐌽;
||
:Atta unsar þu in himinam,
:Atta unsar þu in himinam,
:weihnai namo þein.
:weihnai namo þein.
Regel 288: Regel 299:
:gif uns himma daga.
:gif uns himma daga.
:jah aflet uns þatei skulans sijaima,
:jah aflet uns þatei skulans sijaima,
:swaswe jah weis afletam
:swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim.
:þaim skulam unsaraim.
:jah ni briggais uns in fraistubnjai,
:jah ni briggais uns
:in fraistubnjai,
:ak lausei uns af þamma ubilin.
:ak lausei uns af þamma ubilin.
||
||
Regel 302: Regel 311:
:geef ons deze dag.
:geef ons deze dag.
:en vergeef ons dat schuldenaren wij zijn,
:en vergeef ons dat schuldenaren wij zijn,
:zoals ook wij vergeven
:zoals ook wij vergeven de schuldenaren onze.
:de schuldenaren onze.
:en niet moge u brengen ons in verzoeking,
:en niet moge u brengen ons
:in verzoeking,
:maar verlos ons van het boze.
:maar verlos ons van het boze.
||
||
Regel 347: Regel 354:


[[Categorie:Gotisch| ]]
[[Categorie:Gotisch| ]]
[[Categorie:Dode taal]]
[[Categorie:Uitgestorven taal]]
[[Categorie:Taal uit de oudheid]]
[[Categorie:Taal uit de oudheid]]

Huidige versie van 7 jul 2023 om 23:16

Gotisch (*gutisko razda)
Gesproken in Grote delen van Europa
Sprekers geen
Uitgestorven in 8e eeuw, Krim-Gotisch 16e(?) eeuw
Taalfamilie

Indo-Europese talen

Dialecten

Krim-Gotisch

Alfabet Gotisch alfabet
Taalcodes
ISO 639-2(B) got
ISO 639-3 got
rel=nofollow

Het Gotisch is een uitgestorven Oost-Germaanse taal, de enige taal uit deze tak waarover redelijk veel bekend is. De vierde-eeuwse Gotische Bijbelvertaling van bisschop Wulfila is het eerste overgeleverde literaire werk in een Germaanse taal en daarom van groot belang voor de taalwetenschap. Met onder andere vier of vijf naamvallen, een dualis en een synthetische lijdende vorm vertoont het Gotisch veel archaïsche kenmerken.

Het Gotisch werd gesproken door het volk der Goten en verspreidde zich na de derde eeuw vanuit het gebied ten noorden van de Zwarte Zee naar het huidige Italië, Frankrijk en Spanje, maar stierf na de val van de Gotenrijken in de achtste eeuw in West-Europa uit. Op de Krim bleef een variant van het Gotisch, het Krim-Gotisch, in ieder geval tot in de zestiende eeuw bestaan. Er zijn toen tachtig woorden en een liedje aangetroffen bij mensen die de taal toen nog spraken.[1]

Bronnen

Verreweg de belangrijkste bron voor het Gotisch is Wulfila’s Bijbelvertaling. Hiervan is het grootste gedeelte verloren gegaan. Bewaard gebleven zijn meer dan de helft van de evangeliën, in de Codex Argenteus, de brieven van Paulus en een deel van Nehemia. Het enige andere belangrijke Gotische document is de Skeireins, een commentaar op Johannes. Er zijn daarnaast een tiental andere fragmenten bekend. In 2016 vonden Russische onderzoekers een korte Gotische tekst ingekrast op brokstukken van een middeleeuwse kerk.[1] Het bleken twee tekstregels uit Psalm 77 te zijn, met een hulpverzoek ’Heer help uw dienaar’ (in het Gotisch Frauja hilp skalkis einis).

Alfabet

Zie Gotisch alfabet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Wulfila ontwierp voor zijn bijbel zelf een op het Griekse alfabet gebaseerd schrift. Voorheen schreven de Goten in runen. Men mag aannemen dat het alfabet grotendeels fonematisch is, met waarschijnlijk de volgende op de uitspraak van het Grieks gebaseerde uitzonderingen: <ei> = [iː]?, <au> = [ɔ]?, <ai> = [ɛ]? en <gg> = [ŋ]?. In de wetenschap wordt vrijwel uitsluitend met de transliteratie naar het Latijnse alfabet gewerkt.

Letter Bestand:Gothic a.png Bestand:Gothic b.png Bestand:Gothic g.png Bestand:Gothic d.png Bestand:Gothic e.png Bestand:Gothic q.png Bestand:Gothic z.png Bestand:Gothic h.png Bestand:Gothic th.png Bestand:Gothic i.png Bestand:Gothic k.png Bestand:Gothic l.png Bestand:Gothic m.png Bestand:Gothic n.png
Transliteratie a b g d e q z h þ i k l m n
Getalswaarde 1 2 3 4 5 6 7 8 9´ 10 20 30 40 50
Uitspraak [a, aː]? [b]? [g]? [d, ð]? [e, eː]? [kʷ]? [z]? [h]? [θ]? [i, iː]? [k]? [l]? [m]? [n]?

Letter Bestand:Gothic j.png Bestand:Gothic u.png Bestand:Gothic p.png Bestand:Gothic 90.png Bestand:Gothic r.png Bestand:Gothic s.png Bestand:Gothic t.png Bestand:Gothic w.png Bestand:Gothic f.png Bestand:Gothic x.png Bestand:Gothic hw.png Bestand:Gothic o.png Bestand:Gothic 900.png
Transliteratie j u p — r s t w f x ƕ o —
Getalswaarde 60 70 80 90 100 200 300 400 500 600 700 800 900
Uitspraak [j]? [u, uː]? [p]? [r]? [s]? [t]? [w, y]? [f]? [kʰ]? [ʍ]? [o, oː]?
Bestand:Wulfila bibel.jpg
Een pagina uit de Codex Argenteus

Klanken

Klinkers

Monoftongen
Bestand:Gothic vowel chart.png 		Diftongen
Bestand:Gothic diphthong chart.png

Medeklinkers

  Labialen Dentalen Alveolaren Palatalen Velaren Labiovelaren Laryngalen
Plosieven [p]? [b]?   [t]? [d]?   [ɟː]? [k]? [g]? [kʷ]? [gʷ]?  
Fricatieven [ɸ, f]? [β]? [θ]? [ð]? [s]? [z]?   [x]? [ɣ]? [ʍ]?   [h]?
Approximanten         [j]?     [w]?  
Nasalen   [m]?     [n]?     [ŋ]?    
Lateralen       [l]?        
Trillen       [r]?        

Morfologie

Het Gotisch vertoont een relatief complexe morfologie met veel archaïsche Indo-Europese kenmerken die in de huidige Germaanse talen zijn verdwenen.

Verbuiging

Naamwoorden worden in het Gotisch verbogen naar naamval, getal en geslacht.

Het Gotisch kent vier of vijf naamvallen: nominatief, genitief, datief, accusatief en vocatief, waarbij de laatste in vorm altijd gelijk is aan de nominatief of accusatief. Bovendien zijn er resten van een instrumentalis.

Er zijn drie getallen, enkelvoud, meervoud en tweevoud (dualis). De dualis komt echter alleen in het persoonlijk voornaamwoord (en in het werkwoord) van de eerste en tweede persoon tot uitdrukking.

Vervoeging

Het Gotische werkwoord wordt vervoegd naar:

Een bijzonderheid is dat het Gotisch nog een synthetisch, dus niet omschreven, passief kent.

Specimen

Het bekendste Gotische fragment is het Onzevader (Mattheüs 6:9-13):

Wulfila {Gotisch schrift} Wulfila {transcriptie} Letterlijk NBV
𐌰𐍄𐍄𐌰 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂, 𐌸𐌿 𐌹𐌽 𐌷𐌹𐌼𐌹𐌽𐌰𐌼,
𐍅𐌴𐌹𐌷𐌽𐌰𐌹 𐌽𐌰𐌼𐍉 𐌸𐌴𐌹𐌽,
𐌵𐌹𐌼𐌰𐌹 𐌸𐌹𐌿𐌳𐌹𐌽𐌰𐍃𐍃𐌿𐍃 𐌸𐌴𐌹𐌽𐍃,
𐍅𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰𐌹 𐍅𐌹𐌻𐌾𐌰 𐌸𐌴𐌹𐌽𐍃,
𐍃𐍅𐌴 𐌹𐌽 𐌷𐌹𐌼𐌹𐌽𐌰 𐌾𐌰𐌷 𐌰𐌽𐌰 𐌰𐌹𐍂𐌸𐌰𐌹.
𐌷𐌻𐌰𐌹𐍆 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂𐌰𐌽𐌰 𐌸𐌰𐌽𐌰 𐍃𐌹𐌽𐍄𐌴𐌹𐌽𐌰𐌽
𐌲𐌹𐍆 𐌿𐌽𐍃 𐌷𐌹𐌼𐌼𐌰 𐌳𐌰𐌲𐌰,
𐌾𐌰𐌷 𐌰𐍆𐌻𐌴𐍄 𐌿𐌽𐍃 𐌸𐌰𐍄𐌴𐌹 𐍃𐌺𐌿𐌻𐌰𐌽𐍃 𐍃𐌹𐌾𐌰𐌹𐌼𐌰,
𐍃𐍅𐌰𐍃𐍅𐌴 𐌾𐌰𐌷 𐍅𐌴𐌹𐍃 𐌰𐍆𐌻𐌴𐍄𐌰𐌼 𐌸𐌰𐌹𐌼 𐍃𐌺𐌿𐌻𐌰𐌼 𐌿𐌽𐍃𐌰𐍂𐌰𐌹𐌼,
𐌾𐌰𐌷 𐌽𐌹 𐌱𐍂𐌹𐌲𐌲𐌰𐌹𐍃 𐌿𐌽𐍃 𐌹𐌽 𐍆𐍂𐌰𐌹𐍃𐍄𐌿𐌱𐌽𐌾𐌰𐌹,
𐌰𐌺 𐌻𐌰𐌿𐍃𐌴𐌹 𐌿𐌽𐍃 𐌰𐍆 𐌸𐌰𐌼𐌼𐌰 𐌿𐌱𐌹𐌻𐌹𐌽;
Atta unsar þu in himinam,
weihnai namo þein.
qimai þiudinassus þeins.
wairþai wilja þeins,
swe in himina jah ana airþai.
hlaif unsarana þana sinteinan
gif uns himma daga.
jah aflet uns þatei skulans sijaima,
swaswe jah weis afletam þaim skulam unsaraim.
jah ni briggais uns in fraistubnjai,
ak lausei uns af þamma ubilin.
Vader onze u in hemelen,
geheiligd worde naam uw.
kome koninkrijk uw.
worde wil uw,
zoals in hemel ook op aarde.
brood ons het dagelijkse
geef ons deze dag.
en vergeef ons dat schuldenaren wij zijn,
zoals ook wij vergeven de schuldenaren onze.
en niet moge u brengen ons in verzoeking,
maar verlos ons van het boze.
Onze Vader in de hemel,
laat uw naam geheiligd worden,
laat uw koninkrijk komen
en uw wil gedaan worden
op aarde zoals in de hemel.
Geef ons vandaag het brood
dat wij nodig hebben.
Vergeef ons onze schulden,
zoals ook wij hebben vergeven
wie ons iets schuldig was.
En breng ons niet in beproeving,
maar red ons uit de greep van het kwaad.

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties
  1. ↑ 1,0 1,1 Late Gotische graffiti gevonden op de Krim. nrc.nl Geraadpleegd op 2016-05-06(Dode link)
rel=nofollow
rel=nofollow

Literatuur

  • W. H. Bennett, An Introduction to the Gothic Language, New York, 1980
  • W. Braune - E. Ebbinghaus, Gotische Grammatik, 1966, Tübingen
  • Fausto Cercignani, The Reduplicating Syllable and Internal Open Juncture in Gothic, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 93/1, 1979, 126-132
  • Fausto Cercignani, The Development of the Gothic Short/Lax Subsystem, Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung, 93/2, 1979, 272-278
  • Fausto Cercignani, Alleged Gothic Umlauts, Indogermanische Forschungen, 85, 1980, 207-213
  • Fausto Cercignani, The Enfants Terribles of Gothic Breaking: hiri, aiþþau, etc., The Journal of Indo-European Studies, 12/3-4, 1984, 315-344
  • Fausto Cercignani, The Development of the Gothic Vocalic System, Bela Brogyanyi i Thomas Krömmelbein, Germanic Dialects: Linguistic and Philological Investigations, Amsterdam/Philadelphia, Benjamins, 1986, 121-151.
  • Fausto Cercignani, The Elaboration of the Gothic Alphabet and Orthography’’, «Indogermanische Forschungen», 93, 1988, 168-185.
  • W. Krause, Handbuch des Gotischen, 1968, München.
  • F. Mossé, Manuel de la langue gotique, Aubier Éditions Montaigne, 1942
  • Walter William Skeat, A Moeso-Gothic glossary, London, 1868
  • Irmengard Rauch, Gothic Language: Grammar, Genetic Provenance and Typology. Readings, Peter Lang Publishing Inc., 2011
  • Wilhelm Streitberg, Die gotische Bibel , 1965, Heidelberg
  • Joseph Wright, Grammar of the Gothic language, Oxford, 1981
Indo-Europese talen > Kentum-talen > Germaanse talen >
Noord-Germaanse talen: West-Germaanse talen: Oost-Germaanse talen:
Deens · Faeröers · IJslands · Noors · Norn* · Zweeds Afrikaans · Duits · Engels · Fries · Jiddisch · Luxemburgs · Nederlands · Nedersaksisch · Schots Bourgondisch* · Gotisch* · Vandaals* · Krim-Gotisch*

* = Uitgestorven taal

rel=nofollow

Wikibooks  Wikibooks: Cursus Gotisch


Bestand:Wikipedia-logo-v2.svg Zie de Gotischetalige uitgave van Wikipedia.
Overgenomen van "https://nl.wikisage.org/w/index.php?title=Gotisch_(taal)&oldid=350924"