Dinsdag

Dagen van de week Maandag • Dinsdag • Woensdag • Donderdag Vrijdag • Zaterdag • Zondag

WikiWoordenboek

Dinsdag is een van de zeven dagen van de week: de dag die volgt op de maandag. Na de dinsdag volgt de woensdag.

Romeins voorbeeld

De Romeinen namen de zevendaagse week over vanuit Babylon, en gaven net als de Babylonische astronomen de dagen de namen van de voornaamste hemellichamen. De hun bekende planeten (afgezien van Aarde) droegen namen van Babylonische goden, die in Rome werden ’vertaald’ door Romeinse goden. Dinsdag heette in het Latijn dies Martis of ook Martis dies, wat in het Frans tot mardi werd en in het Italiaans Martedi. De Martis dies was genoemd naar de planeet Mars die op zijn beurt was genoemd naar de oorlogsgod Mars.

De Germanen namen die gewoonte over maar gebruikten de namen van hun eigen goden als bron voor de namen van de dagen. Mogelijk is dinsdag dan afgeleid van de lokale naam van de god Týr die in gelatiniseerde vorm is gevonden in inscripties aan de muur van Hadrianus als ’Thingsus’. Deze vorm van Mars verwijst via Mars Thingsus naar ’Mars van het ding’ waardoor dit Mars in de vorm van god van het recht betekent.

Dingsdag

Een andere mogelijkheid is dat de Nederlandse naam dinsdag genoemd is naar de 'dingen' zoals vroegere voorlopers van rechtsgedingen of rechtszaken genoemd werden. In het Middelnederlands heet de dag dinxdach of dinxendach. Maarten Luther heeft in zijn Bijbelvertaling een variant hiervan gebruikt en in het Standaardduits populair gemaakt (Dienstag tegenover het Zuid-Duitse Ziestag).

Verschuiving van T naar D en omgekeerd

De mogelijkheid bestaat tevens dat de naam werd afgeleid van disdag die op zijn beurt terug te brengen is tot *tiwas-daga, dewelke door de veel voorkomende vervanging van de t door d en omgekeerd (zoals degel omgezet naar tegel of Torniacum omgezet naar Doornik). De kans bestaat dat de vorm disdag naar dinsdag werd omgezet via disendag (onder invloed van sonnendach en manendach).

Týr, Tīw en Ziu

In andere germaanse talen is de naam voor dinsdag vaak afgeleid van de Germaanse god van het recht Týr of Tiwaz en die hebben dan ook geen -n- in de naam. Voorbeelden:

• Oudnoords tysdagr van Týr (tegenwoordig tirsdag in het Bokmål en tysdag in het Nynorsk)
• In het hedendaags Zweeds tisdag genoemd naar de god Týr en het vroegzweeds Ti
• Oudengels tīwesdæg van Tīw (tegenwoordig tuesday)
• Oudhoogduits zīestag van een gereconstrueerde vorm *Ziu
• Deens tirsdag
• Zweeds tisdag
• Fries tiisdei
• Duits Dienstag

Aan de Germaanse god Tīwaz (in de Noordse mythologie Týr), die gewoonlijk als equivalent van Mars optreedt, herinneren plaatselijke benamingen als Diessendag, Dijssendag (in het zuidwesten van het Nederlandse taalgebied).

Ares

In Beieren spreekt men van Er(ch)tag, wat gedeeltelijk uit het Grieks is overgenomen (Ἄρεως ἡμέρα, Arēos hēméra, naar de Griekse oorlogsgod Ares). De Griekse god Ares beschouwde men als het equivalent van Týr, Ziu en Mars.

Speciale dinsdagen

• Vette dinsdag of carnavalsdinsdag: laatste dag van carnaval, dag voor Aswoensdag
• Kerstdinsdag: dinsdag die valt op Kerstavond of op Kerstdag of eerste dinsdag na Kerstdag (nooit 31 december!)
• Dolle Dinsdag: de dag waarop veel Nederlanders ten onrechte dachten dat de bevrijding was begonnen (dinsdag 5 september 1944)
• Patchdinsdag: Sinds Microsoft elke tweede dinsdag van de maand patches voor zijn producten uitbrengt staat deze dag bekend als Patch Tuesday, door sommige systeembeheerders ook wel Black Tuesday genoemd.
• Zwarte dinsdag: beurskrach in New York 1921, bloedbad Suriname 1933, terroristische aanslagen in New York en Washington 2001 of Patchdinsdag (zie hoger)
• Prinsjesdag: in Nederland is het jaarlijks op de derde dinsdag van september
• D-Day: de dag van de landing in Normandië van de geallieerde troepen (dinsdag 6 juni 1944)

  Zie ook de categorie met mediabestanden in verband met Tuesday op Wikimedia Commons.