Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Arpétara
| Arpetaars (Arpétara) | ||
| Gesproken in | Arpitanië | |
| Vitaliteit | Uitgestorven | |
| Sprekers | Geen | |
| Uitgestorven in | 10e / 11e eeuw | |
| Taalfamilie | ||
| Alfabet | Etruskisch alfabet | |
Het Arpétara of Arpetaars is een niet-Indo-Europese taal die gedurende twee millennia vóór het begin van onze jaartelling tot de 11e eeuw werd gesproken door Arpetaarse stammen in het gebied dat men Arpitanië is gaan noemen, ongeveer in de huidige grensstreek van Frankrijk, Zwitserland en Italië. Er zijn sterke aanwijzingen dat de taal dergelijk verwant was aan het Euskara (Baskisch).
Het Arpétara mag niet verward worden met het Arpitaans, een Romaanse taal die eeuwen later ontstond en die tegenwoordig nog steeds in globaal dezelfde regio wordt gesproken. Een deel van de Arpetaarse vocabulaire is echter bewaard gebleven in het Arpitaans.
Algemeen
Over de Arpetaarse taal zelf is zeer weinig bekend, de informatie komt hoofdzakelijk van enkele overgeleverde plaats- of eigennamen. Het Arpétara is een niet-Indo-Europese taal en lijkt vooral veel overeenkomst te vertonen met het Euskara, dat hedendaags nog altijd beheerst wordt in Baskenland.
Classificatie
De oorsprong van de taal is onbekend. Waarschijnlijk is de oorsprong van het Arpétara dezelfde als die van het Baskisch. Over de herkomst van deze taal zijn al veel theorieën ontwikkeld. Wanneer Hans Krahe in 1964 elementen van het Oud-Europees openbaart, de taal van het oudste gereconstrueerde stratum van de Europese hydronymie in Centraal- en West-Europa, suggereert de Duitse taalkundige Theo Vennemann dat deze taal een Pre-Indo-Europese agglutinerende taal moet zijn geweest, afkomstig uit de Vasconische taalgroep.[1] Dit versterkt de vrij gangbare theorie dat in delen van Europa door oorspronkelijke bewoners een Vasconische taal werd gesproken vóór de invasie van de sprekers van de Indo-Europese talen, zoals de Kelten of Germanen.
De meest prominente wetenschappers die hebben bijgedragen aan de kennis over de Arpetaarse taal zijn de taalkundigen Federico Krutwig[2] en Joseph Henriet.[3]
Met de resultaten van Krutwig-Sagredo zijn er aanwijzingen dat het arpétara mogelijk een Alpijnse variëteit of een verwante taal was van het Proto-Baskisch (Aitzineuskara), de hypothetische voorouder van het Baskisch (Euskara) en het Aquitaans (Akitaniera).[4] Het Arpétara zou kunnen worden onder gebracht in de hypothetische Vascoonse taalfamilie, ware het niet dat deze taalfamilie door de linguïstiek echter verre van algemeen aanvaard is, omdat het Baskisch als een geïsoleerde taal wordt gecategoriseerd.
De aanhangers van deze theorie noemen de veronderstelde taal Arpétara of Arpetaars, maar een algemeen aanvaarde term is er niet. Andere taalkundigen, zoals de Franse etymoloog Adolphe Gros, spreken (vanwege een geringe kennis van deze Alpijnse taal) in hun werk van een pre-romaanse taal, die ze aan het Ligurisch assimuleren.[1] Echter bestaan er controverses of het Ligurisch wel of geen Indo-Europese taal was en of de overgeleverde Arpétaarse plaats- en eigennamen daadwerkelijk een overeenkomst vertonen met het Ligurisch, hetgeen een classificatie bemoeilijkt. Er is ook gesuggereerd dat de taal deel zou kunnen uitmaken van de Oeral-Altaïsche taalfamilie[5], maar ook het bestaan van deze hypothetische taalfamilie staat ter discussie evenals de mogelijke verwantschap tussen de verschillende talen uit deze taalfamilie.
Verband met andere talen
- Dit overzicht is (nog) niet compleet; u kunt helpen door het uit te breiden.
Federico Krutwig-Sagredo, academicus van de Koninklijke Academie van de Baskische taal, bestudeerde in 1981 onder meer de plaatsnamen in de historische regio Arpitanië (het noorden van Italië, het oosten van Frankrijk en het zuiden van Zwitserland). Hij constateerde dat de plaatsnamen in verschillende Alpijnse regio's Velate, Vailate, Carate, Garate, Alzate, Gallarate, Arona, Arese, Barzola, Ascona, allen in Baskenland een exacte equivalent kennen met de plaatsnamen Belate, Gárate, Altzate, Gallarrate (Baskische naam voor: Gallarta), Arrese, Balzola, Arrona, Arona en Azkona. Daar waar in de Baskische plaatsnamen de wortel -ATE de betekenis van poort of bergpas heeft, staat het in Lombardije en Piëmont voor poort van een fortificeerd dorp. Ook de Italiaanse plaatsen Lessona, Orio, Zumaglia hebben met Lexona, Orio en Zumaia in Baskenland overeenkomstige plaatsnamen.[6]
Inscripties
De taal is ook bekend van enkele schaarse inscripties, die in het Etruskische alfabet waren geschreven. Deze werden gevonden in de streek Lugano, die we kunnen situeren bij het Lago di Como en het Lago Maggiore. De auteur Joseph Henriet suggereert dat het Lepontisch een dialect was van het Arpétara. Er gaan ook stemmen op voor de bewering dat het Lepontisch een dialect was van het Gallisch, maar dit wordt betwist omdat de Lepontische inscripties ook werden gevonden op muntstukken die in circulatie waren onder de Salassi en de Kelten noch aanwezig waren op de Alpenpassen, noch de taal beheersten, noch het Etruskische alfabet in kwestie. Hieronder een overzicht van het arpetaars alfabet[7]:
Elementen in plaatsnamen
| Deze lijst is incompleet. U wordt uitgenodigd op bewerken te klikken om de lijst uit te breiden. |
| Wortel/suffix | Betekenis | Toponymie |
|---|---|---|
| *-ANKA | Vallei | Hérémence, Romanche, Sallanches, Valsavarenche, Valtournenche. |
| *ARP-, *ARB-, | Hooggelegen weide | Alpen, Albiez, Arpettaz, Albigny. |
| *ARV- | Stromend water | Arve, Arveyron, Arvan, Arvey, Arvette. |
| -*BARMA | Grot | Balme, La Balme, Barmaverin, Barmette, Barmachande, Barme. |
| -*GAR, -*GAL | Steen | Gard, Garde, Gal, Grauson, Galibier, Punta Garin. |
| -*GARAI | Hoogste punt | Grajische Alpen, Graglia, Valgrisenche. |
| -*HARRI, -*ARRI | Steen | Monte Arzola, Arrieta, Arbella. |
| -*UR | Water | Urtier, Uriage, Uriage-les-Bains. |
Zie ook
Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)
| Bronnen, noten en/of referenties
Bronnen
Voetnoten
Literatuur
|