Polycarpus

Polycarpus (Oudgrieks: Πολύκαρπος ὁ Σμυρναῖος) (ca. 69 – Smyrna, ca. 156) was bisschop van Smyrna, het huidige Izmir in Turkije. Hij stierf als martelaar. Hij behoort tot de apostolische vaders, mannen die leerlingen waren geweest van de apostelen. Over zijn levensloop is weinig bekend.

Levensverhaal

Polycarpus kreeg als christen onderricht van de apostel Johannes en werd volgens de beschrijving van Tertullianus rond het jaar 100 door Johannes aangesteld als opziener (episkopos, bisschop) van Smyrna. Volgens Irenaeus van Lyon werd hij aangesteld door de apostelen (meervoud). Irenaeus maakte in zijn jeugd kennis met Polycarpus. Volgens Irenaeus onderwees Polycarpus de zuivere leer, zoals die door de apostelen was overgeleverd. Vlak voor zijn dood bracht Polycarpus een bezoek aan bisschop Anicetus van Rome, om de joodse paasdatum, de veertiende nisan, te verdedigen tegen het Romeinse gebruik om de viering te verschuiven naar de erop volgende zondag. De beiden bleven aan hun standpunt vasthouden, zodat Rome en Asia Minor een verschillende datum gebruikten.

Martelaarschap

Kort na zijn terugkeer in Smyrna brak aldaar een christenvervolging uit. Er bestaat een oude tekst met legendaire elementen over zijn martelaarschap: de martelaarschap of Passio van Polycarpus, een van de oudste bekende christelijke teksten van dit type. Volgens een notitie van Eusebius van Caesarea zou deze geschreven zijn door de christelijke gemeente te Smyrna en gericht zijn aan de gemeente te Philomelum. Hierin wordt verhaald dat Polycarpus zich op aanraden van vrienden buiten Smyrna verborg en daar bleef om zijn broeders en zusters te sterken. Na enige tijd werd hij echter gevangengenomen door de Romeinse proconsul en naar de arena gebracht. Daar weigerde Polycarpus te zweren bij het geluk van de keizer: hij wilde de Romeinse goden niet erkennen en weigerde zijn geloof af te zweren. Hij werd ter dood veroordeeld en men wilde aanvankelijk leeuwen op hem loslaten. Toen deze echter niet voorhanden waren omdat de dierengevechten al hadden plaatsgevonden, besloot men hem levend te verbranden. Het vuur zou Polycarpus echter niet verteerd hebben, waarop hij werd onthoofd. Zijn beenderen zouden later verzameld zijn en werden als relikwie bewaard.

Historische bronnen

Volgens de ’Apostolische Constituties’ uit de vierde eeuw was een zekere Ariston de eerste opziener van Smyrna, Strataeas, de zoon van Lois, was de tweede en een andere Ariston de derde opziener (bisschop) van Smyrna. Een tekst met de naam Het Leven van Polycarpus, een compilatie uit de vierde eeuw van oudere geschriften over Polycarpus, noemt Strataeas als de eerste opziener nadat de apostel Paulus in Smyrna was. Volgens deze tekst was Ariston de opvolger van Strataeas en Bucolus de voorganger van Polycarpus.

Irenaeus van Lyon (ca. 135 – ca. 200) schrijft in Adversus haereses (2,22,5; 3,3,4) (tegen de gnostici) over Polycarpus, dat deze tijdens de regering van Trajanus (98-117) door de apostel Johannes kort voor zijn overlijden onderwezen werd en tot bisschop van Smyrna benoemd. Irenaeus beschrijft zichzelf als een leerling van Polycarpus, die hem in zijn jeugd had onderwezen over de apostelen (Brief aan Florinus, geciteerd in de Kerkgeschiedenis van Eusebius, 5,20,5-6).

Ook Tertullianus (160 – ca. 225) vermeldt de installatie van Polycarpus als bisschop van Smyrna door de apostel Johannes (Tegen de ketters, 32); zijn verslag is echter gebaseerd op dat van Irenaeus.

Ignatius van Antiochië bezocht Klein-Azië rond de periode dat Johannes daar volgens het verslag van Irenaeus overleed. In zijn brief van Smyrna naar Efeze vermeldt hij in verband hiermee enkel de reeds lang overleden apostel Paulus, maar niet de apostel Johannes of Polycarpus. Zoals blijkt uit de brief van Ignatius aan Polycarpus, kenden zij elkaar persoonlijk. Polycarpus wordt ook vernoemd in de brief van Ignatius aan de Magnesiërs en zijn brief aan de Efeziërs.

Irenaeus (Adversus haereses 5,33,4) schrijft dat Papias van Hierapolis een metgezel van Polycarpus was. Een verslag van Papias zelf is gedeeltelijk bewaard gebleven in de Kerkelijke Geschiedenis van Eusebius. Daarin (3,39,4) maakt Papias onderscheid tussen de apostel Johannes en de presbyter Johannes. Over de eerstgenoemde en andere apostelen schrijft hij in de verleden tijd; daarom wordt aangenomen dat er toen geen apostelen in leven waren. Over Johannes de presbyter en een Aristion schrijft hij daarentegen in de tegenwoordige tijd; de laatste kan geïdentificeerd worden met de gelijknamige bisschop van Smyrna.

Brief van Polycarpus aan de christenen van Filippi

Polycarpus schreef een ons overgeleverde brief aan de plaatselijke christelijke gemeente te Filippi, waarin hij aandringt op een christelijke levenswandel, hulp aan de armen en navolging van Jezus.