Lijst van hoofdingenieurs-directeuren van de Rijkswaterstaat

Deze lijst van hoofdingenieurs-directeuren van de (Rijks)Waterstaat is een onderdeel van de lijst van alle managers die leiding gegeven hebben aan een regionale of specialistische eenheid van Rijkswaterstaat. Tot aan 1848 werd niet gesproken van Rijkswaterstaat maar van de Waterstaat. Deze organisatie werkte zowel onder centraal gezag als onder de verantwoordelijkheid van het provinciaal bestuur. Na het tot stand komen van de Provinciewet in 1848 kregen de provincies het recht een eigen "waterstaat" op te richten. In de loop van 20 jaar gebeurde dat in alle provincies. Ter onderscheid van deze Provinciale Waterstaten werd de centrale organisatie aangeduid met 's Rijks Waterstaat, later aaneengeschreven als de Rijkswaterstaat. Heel lang was het gebruik van het lidwoord in combinatie met Rijkswaterstaat de verwijzing naar dit onderscheid (de Provinciale Waterstaten tegenover de Rijkswaterstaat). Tegen het einde van de 20e eeuw, toen alle Provinciale Waterstaten door reorganisaties verdwenen waren) werd Rijkswaterstaat meer en meer als een eigennaam gezien en werd het lidwoord achterwege gelaten.

Deze lijst is een vervolg op de lijst van hoofdingenieurs van de (Rijks)Waterstaat, die handelt over de periode 1811 - 1903 en de Lijst van inspecteurs van de Waterstaat over de periode 1798 - 1811. In de loop van de tijd heeft de organisatie veel verschillende organisatievormen gehad. De lijst van managers wordt daarom steeds voorafgegaan door een overzicht van de organisatievorm in de betreffende periode. De nummering van de managers is doorlopend.

Nadat in de eerste periode de regionale chefs aangeduid worden met de term inspecteur, wordt in de Franse tijd l'ingenieur en chef gebruikt, later in het Nederlands vertaald als hoofdingenieur. (In 1811 werd het Koninkrijk Holland door Napoleon Bonaparte ingelijfd bij het Franse Keizerrijk).

In de lijst zijn tevens de hoogste bazen van de organisatie opgenomen omdat zij doorgaans eerder in hun loopbaan een rol als regionale baas vervulden. Deze hoogste bazen zijn ook afzonderlijk vermeld in de lijst van directeuren-generaal Rijkswaterstaat.

Organisatie van de Rijkswaterstaat 1903-1930

Op 1 juli 1903 werd een reorganisatie doorgevoerd waarin de districten directies werden. Ook werd een aantal rangsbenamingen doorgevoerd:

1. Hoofdingenieur werd hoofdingenieur-directeur (HID),
2. Inspecteur werd inspecteur-generaal (IG) en
3. Hoofdinspecteur werd hoofdinspecteur-generaal (HIG).

HIG Hoofdinspecteur-generaal: ir. W.F. Leemans
AD 1e directie Algemeene Dienst
1e Inspectie IG1 Inspecteur-generaa;: ir.R.O. van Manen code directie gebied GF 4e directie Groningen en Friesland DO 5e directie Drenthe en Overijssel NH 9e directie Noord-Holland ZH 10e directie Zuid-Holland ZL 11e directie Zeeland		2e Inspectie IG2 Inspecteur-generaal: ir.C.M.F.H. Schnebbelie code directie gebied GRV 2e en 3e directie Groote Rivieren GU 6e directie Gelderland en Utrecht NB 7e directie Noord-Brabant LB 8e directie Limburg

Minister Lely - zelf ingenieur - vond dat de minister wel rechtstreeks met de hoofdingenieurs-directeuren kon communiceren en vond de functie hoofdinspecteur-generaal overbodig. Toen de zittende HIG in mei 1914 met pensioen ging werd de functie opgeheven en was er dus (weer) geen centrale leiding van de Rijkswaterstaat.

1e Inspectie IG1 Inspecteur-generaal: ir.R.J. Castendijk code directie gebied GF 4e directie Groningen en Friesland DO 5e directie Drenthe en Overijssel NH 9e directie Noord-Holland ZH 10e directie Zuid-Holland ZL 11e directie Zeeland		2e Inspectie IG2 Inspecteur-generaal: ir.J.C. Ramaer code directie gebied AD 1e directie Algemeene Dienst GRV 2e en 3e directie Groote Rivieren GU 6e directie Gelderland en Utrecht NB 7e directie Noord-Brabant LB 8e directie Limburg

In 1917 werd naast het begrip directie het district weer ingevoerd, een maatregel, die het mogelijk maakte het hoofd van een eenheid lager te salariëren dan op het niveau van hoofdingenieur-directeur. Het zou (in 1918) alleen toegepast worden voor Groningen en later voor de specialistische eenheden, die vanaf 1923 ontstonden. In mei 1918 verviel de nummering van de directies.

De wijzigingen op het schema van 1914 betroffen:

code	directie	gebied of taakgebied	jaar
gr	geen HID	Groningen	1918 - 1928
FD	5e directie	Friesland en Drenthe	1918 - 1931
ZU	10e directie	Zuid-Holland en Utrecht	1918 - 1935
GO		Gelderland en Overijssel	1918 - 1935

Naast bovenstaande wijzigingen was op 1 mei 1919 de Dienst der Zuiderzeewerken opgericht, een organisatie buiten de Rijkswaterstaat met een eigen directeur-generaal. Deze is wel in de overzichten opgenomen met de volgende kleurcode:

ZZW	Dienst der Zuiderzeewerken

De discussie over wel of niet eenhoofdig leiderschap van de Rijkswaterstaat bleef doorgaan. De organisatie wilde het, minister Lely was van mening veranderd en wilde het inmiddels ook, maar de Tweede Kamer was bang dat een dergelijke figuur te veel macht kreeg. Het compromis werd de aanstelling van een derde inspecteur-generaal (in algemene dienst), die als primus inter paris moest opereren.

1e Inspectie IG1 Inspecteur-generaal: ir.W.K. du Croix code directie FD Friesland en Drenthe NH Noord-Holland ZH Zuid-Holland ZL Zeeland gr Groningen		Inspecteur-generaal in algemene dienst IGa ir.G. Rooseboom		2e Inspectie IG2 Inspecteur-generaal: ir.J.C. Ramaer code directie AD Algemeene Dienst GRV Groote Rivieren GO Gelderland en Overijssel NB Noord-Brabant LB Limburg

Tot 1930 werden er ten opzichte van dit organisatieschema alleen nog enkele specialistische districten opgericht, waarvan er één in 1929 in een directie werd omgezet. Alleen eenheden waar een hoofdingenieur-directeur aan het hoofd stond zijn met een achtergrondkleur weergegeven. Alleen HID-en zijn in de jaaroverzichten vermeld.

code		taakgebied	jaar
wt	district	Wegentechniek	1923 - 1929
wt	district	Wegentechniek	1929
sy	district	Sluisbouw IJmuiden	1926 - 1932
RWL	directie	Rijkswegenbouwlaboratorium	1927 - 1981
tk	district	Twenthekanalen	1929 - 1935
mv	district	Maasverbetering	1929 - 1933
WB	directie	Wegenverbetering	1930 - 1936

Organisatie van de Rijkswaterstaat 1930-1949

Op 1 april 1930 krijgt de Rijkswaterstaat weer een centrale leiding in de persoon van Johan Ringers, die de nieuw gecreëerde functie directeur-generaal krijgt. De inspecties worden opgeheven en ter ondersteuning van de directeur-generaal wordt een centrale directie gevormd - de Directie van de Waterstaat - waar enkele hoofdingenieurs-directeuren werkzaam zijn. Ringers heeft bij zijn aanstelling bedongen, dat de Dienst der Zuiderzeewerken onder zijn bevelen komt te vallen (dit wordt pas formeel in 1935 geregeld).

DG Directeur-generaal: dr.ir.J.A.Ringers Directie van de Waterstaat
Rijkswaterstaat, regionale directies code directie FD Friesland en Drenthe GO Gelderland en Overijssel NH Noord-Holland ZU Zuid-Holland en Utrecht ZL Zeeland NB Noord-Brabant LB Limburg GRV Groote Rivieren		Rijkswaterstaat, functionele diensten code directie AD Algemeene Dienst WB Wegenverbetering RWL Rijkswegenbouwlaboratorium Rijkswaterstaat, districten code district gr Groningen sy Sluisbouw IJmuiden tk Twenthekanalen mv Maasverbetering		overige diensten onder DG RWS code dienst ZZW Dienst der Zuiderzeewerken Geologische Stichting Rijksdienst tot uitvoering van de Zuiderzeesteunwet

Wijzigingen ten opzichte van dit organisatieschema worden gevormd door de opheffing van een aantal districten, en de vorming van enkele nieuwe districten en directies:

code		taakgebied	jaar
GFD	directie	Groningen, Friesland en Drenthe	1931 - 1937
ar1	district	Amsterdam-Boven Rijn I	1931 - 1935
ar2	district	Amsterdam-Boven Rijn II	1931 - 1944
BER	directie	Benedenrivieren	1933 - 1989
BOR	directie	Bovenrivieren	1933 - 1987
BR	directie	Bruggen	1936 - 1990
nw	district	Nieuwe Wegen	1936 - 1937
nw1	district	Nieuwe Wegen I	1937 - 1946
nw2	district	Nieuwe Wegen II	1937 - 1946

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog zag de organisatie er als volgt uit:

DG Directeur-generaal: dr.ir.L.R. Wentholt Directie van de Waterstaat
Rijkswaterstaat, regionale directies code directie GF Groningen en Friesland OD Overijssel en Drenthe GL Gelderland UT Utrecht NH Noord-Holland ZH Zuid-Holland ZL Zeeland NB Noord-Brabant LB Limburg BER Benedenrivieren BOR Bovenrivieren		Rijkswaterstaat, functionele diensten code directie AD Algemeene Dienst RWL Rijkswegenbouwlaboratorium BR Directie Bruggen Rijkswaterstaat, districten code district nw1 Nieuwe Wegen I nw2 Nieuwe Wegen II ar2 Amsterdam-Boven Rijn II		overige diensten onder DG RWS code dienst ZZW Dienst der Zuiderzeewerken Staatsvissershavenbedrijf Directie van de Wieringermeer Geologische Stichting Rijksdienst tot uitvoering van de Zuiderzeesteunwet

Tijdens en direct na de Tweede Wereldoorlog zijn nog een aantal wijzigingen opgetreden, bestaande uit de instelling van nieuwe diensten en (na de oorlog) de overkomst van diensten van andere departementen (het Technisch Bureau der Domeinen, belast met de uitvoering van landaanwinningswerken in Zeeland en langs de waddenkust, van het Ministerie van Financiën en het [[Rijksinstituut voor Zuivering van Afvalwater (RIZA)]] van het Ministerie van Sociale Zaken). Bijzondere vermelding verdienen ook de Dienst Bijzonder Beheer, die tijdens de oorlog de taak van de Genie voor militaire objecten overnam en de Dienst Droogmaking Walcheren, die nooit formeel is ingesteld en opgeheven maar wel het herstel van de door oorlogshandelingen vernielde dijken van Walcheren herstelde en waarover "Het Verjaagde Water" van A. den Doolaard verhaalt.

Verder werd in 1948 de Dienst Straatklinkercontrole afgesplitst van het Rijkswegenbouwlaboratorium. Ook in 1948 verdween het begrip district uit de organisatie. Er werd alleen nog gesproken van directies of diensten. Pas in 2005 zou het begrip district terugkeren als nieuwe naam voor de dienstkring.

code		taakgebied	jaar
tv	district	Tunnelbouw Velsen	1941 - 1946
NW3	directie	Nieuwe Wegen III	1941 - 1946
DBB		Dienst Bijzonder Beheer	1941 - 1949
ddw		Dienst Droogmaking Walcheren	1944 - 1947
s&s	district	Sluizen & Stuwen	1946 - 1948
RIZA	directie	Rijksinstituut voor Zuivering van Afvalwater	1946 - 1985
tbd		Technisch Bureau der Domeinen	1946 - 1955
WG	directie	RWS Directie Wegen	1946 - 1981
S&S	directie	Sluizen & Stuwen	1948 - 1990
sc	directie	Dienst Straatklinkercontrole	1948 - 1973

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties De eerste versie van dit artikel is gebaseerd op de publicatie ir.J.R. Hoogland, Ingenieur van den Waterstaat, Geschiedenis van de organisatie van de Rijkswaterstaat en zijn managers, Den Haag, 2010, interne publicatie Rijkswaterstaat