Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Zweedse Kruiden
Zweedse Kruiden, die worden verwerkt in het Zweedse Kruidenbitter, zijn een traditionele combinatie van kruiden die naar verluidt de spijsvertering bevorderen en een geneeskrachtige werking zouden hebben bij een groot aantal ziektes.
Geschiedenis
Als oorspronkelijke samensteller van het recept wordt vaak Paracelsus vermeld.[1][2] In 1538 formuleerde Paracelsus een recept voor een Elixir ad longam vitam,[3] waarbij hij zich mogelijk op oudere bronnen baseerde. Maria Treben vermeldt een Zweedse arts dr. Claus Samst, als iemand die door het gebruik van Zweedse Kruiden een hoge leeftijd bereikte. Het recept zou in zijn familie reeds geruime tijd zijn gebruikt. Andere beschrijvingen vermelden een Zweedse dr. Ernst, dr. Yernest of dr. Gernert,[4] die heel oud zou zijn geworden.[noot 1] Dr. Samst zou met dit kruidenmengsel soldaten van de Dertigjarige Oorlog hebben behandeld. Hij zou overleden zijn nadat hij op 104-jarige leeftijd van zijn paard viel.
Na het overlijden van dr. Samst zou Urban Hjärne (1641–1721) in diens papieren het geheim gehouden recept hebben ontdekt. Vanaf 1692 kreeg dr. Urban Hjӓrne toelating om medicijnen uit zijn eigen laboratorium te verkopen.
Georg Friedrich Most tekende in zijn in 1843 uitgegeven Enzyklopädie der Volksmedizin op dat volgens een tekst die men in die tijd bij het recept kreeg, dr. Gernerts grootvader 103 jaar werd, zijn moeder 104 en zijn vader 112 jaar.[4]
Een zoon van dr. Urban Hjӓrne, namelijk dr. Kristian Hendrik Hjärne (1709–1794) werd bekend door zijn Elixer amarum Hjaernei, Hjӓrne’s bitterelixir. Hijzelf noemde het Elixir ad longam vitam. Dit komt overeen met de huidige receptuur van de Zweedse kruiden.[5][6] Men neemt momenteel aan dat dr. Hjärne het recept voor zijn kruidenelixer meebracht uit Frankrijk.[6]
In de 18e eeuw was het bijvoorbeeld in Duitsland ook bekend als Kronessenz (tinctura coronata/coronæ).
In moderne tijden werden de Zweedse Kruiden door Maria Treben, een Oostenrijkse fytotherapeute gepopulariseerd. Voor de werking van de Zweedse Kruiden wordt slechts weinig wetenschappelijk bewijs gepresenteerd.
Samenstelling
Er zijn variaties van het recept, naargelang de fabrikant of de apotheek. Maria Treben vermeldde twee versies van het recept, een ’kleines Schwedenbitter’ met 11 kruiden, en een ’großes Schwedenbitter’ met 22 kruiden. Zij gaf de voorkeur aan de kleine versie en vond geen verschil in werking tussen de beide versies.[1]
Een gebruikelijke vorm van het recept is als volgt:
10 gr. Aloë barbadensis / Aloë vera aloë, wordt soms vervangen door alsem (Artemisia absinthium). 5 gr. Commiphora abyssinica / Commiphora molmol mirre (Myrrhe) 0,2 gr. Crocus sativus saffraan 10 gr. Cassia angustifolia / Senna casia seneblad (sennablad) 10 gr. Cinnamomum camphora / Camphorum kamfer 10 gr. Rheum officinale / Rheum palmatum rabarberwortel (niet van de tuinrabarber!) 10 gr. Curcuma zedoaria bitterwortel, maagwortel of zedoarwortel, nauw verwant aan de geelwortel (Curcuma longa)' 10 gr. Fraxinus ornus ’manna’; het ingedroogde sap van de Pluimes 10 gr. Theriaca Venetiana Venetiaanse theriak 5 gr. Carlina acaulis zilverdistelwortel 10 gr. Angelica archangelica engelwortel
Bereiding
De ingrediënten gedurende 14 dagen laten trekken in 1,5 liter van ca. 38% alcohol, bijvoorbeeld een graan-of fruitjenever, in een niet te koude ruimte met daglicht. Na 14 dagen het elixer zeven of filteren en in een gesloten fles bewaren.
Risico van kruidenmengsels
In een beschrijving van de nadelen van het mengen van verschillende kruiden, vermeldt de Vereniging tegen Kwakzalverij: „Het meest dwaze mengsel in de Benelux is waarschijnlijk de ’Zweedse Kruiden’; maar liefst negen kruiden, maar dat is nog niets; ze worden gecombineerd met Theriak, een mengsel van 70 à 80 (of soms nog meer) kruiden.” Toch stelt de vereniging: „Indien de 9 kruiden in gelijke hoeveelheden aanwezig zijn dan zijn de Zweedse Kruiden waarschijnlijk ongevaarlijk en onwerkzaam, tenzij als laxeermiddel”.[7]
Als nadelen van kruidenmengsels wordt algemeen gesteld dat er mogelijk zo weinig van ieder kruid in de pil of capsule zit dat enige effectiviteit onwaarschijnlijk wordt, of het risico dat verschillende kruiden elkaar kunnen beïnvloeden.[7]
Weblinks
- (nl) Een van de Nederlandse websites over Zweedse kruiden
- (de) http://www.weiterbildung.uzh.ch/programme/ethnobot/Abschlussarbeiten/Schwedenkraeuter.pdf Duitstalig eindwerk aan de Universiteit van Zürich over Zweedse Kruiden, met vergelijking verschillende recepten, bespreking van de ingrediënten.
- (en) Volledige website over Zweedse Kruiden
- (de) Volledige website over Zweedse Kruiden
Noten
- º Yernest, Ernst/Ernest, of Gernert zou een verbastering kunnen zijn van de familienaam Hjӓrne. De naam Samst kan verkeerd gelezen zijn van een handgeschreven tekst. (Noot door de redacteur van dit artikel op Wikisage).
Verwijzingen
- ↑ 1,0 1,1 https://www.carlylockman.com/blog/2019/7/8/old-world-herbalism-with-maria-treben
- º https://swedenbitter.org/paracelsus-biography-work-and-life/
- º http://patriotsoflight.heavenforum.org/t196-longam-vitam-elixir
- ↑ 4,0 4,1 Georg Friedrich Most, Enzyklopädie der Volksmedizin, 1843, lemma Elixer ad vitam longam http://www.textlog.de/medizin-elixir-vitam.html
- º http://www.midgaard.be/topics/Gezondheid/ZWbitter.htm
- ↑ 6,0 6,1 http://users.telenet.be/tgroenelicht/artikels/kr16.html
- ↑ 7,0 7,1 http://www.kwakzalverij.nl/135/Pseudo_Geneeskruiden
