Yazdagird III

Yazdagird III (Perzisch: یزدگرد سوم, "gemaakt door God") en († 651) was van 632 n.Chr. tot 644 n.Chr. de eenendertigste en laatste sjah van de Sassaniden, een Iraanse dynastie. Van 644 tot 651 was hij sjah in ballingschap. Hij was een kleinzoon van Khusro II (590-628). Sommige bronnen stellen dat hij als jongen van acht jaar na vier jaar van onrust na de moord op Khusro II, op de troon gezet door Rostam, de zoon van de vermoorde spahbed (een zeer hoge militaire functionaris) Farrok Hormozd. Andere bronnen stellen dat hij 15 of zelfs 21 was en een actief, slim, nobel en wijs heerser was. Hij wist tijdens het begin van zijn koningschap de situatie te stabiliseren en de economie, bureaucratie, het leger en de sociale orde te herstellen.

Al snel na het korte herstel echter, in 633, begon de invasie van Iran door de islamitische Arabieren, en in 644 was het hele rijk door hen veroverd en moest Yazdagird vluchten. Hij keerde meerdere malen terug, maar zijn legers werden weer verslagen en hij moest opnieuw vluchten. Uiteindelijk werd hij als vluchteling in een molen vermoord, mogelijk om zijn geld maar volgens andere bronnen was de moord georganiseerd door de islamitische gouverneur van Sistan om van de koning der Perzen af te komen. Zijn levensloop doet enigszins denken aan die van Darius III 1000 jaar eerder.

Troonsbestijging

Op 16 juni 632 besteeg Yazdegird III de Perzische troon. Hij werd gekroond in een periode van interne instabiliteit sinds het einde van de regering van zijn grootvader. Er waren behalve Yazdegird nog twee mededingers die zich tot koning hadden laten kronen, met wie hij eerst moest afrekenen. Na de moord op zijn grootvader Khosrau II, was in Perzië een burgeroorlog uitgebroken en waren ook Kavadh II, en Ardashir III vermoord. Herakleios maakte dit nog erger door Shahrbaraz te helpen een staatsgreep te plegen, zodat hij zijn troepen uit Egypte terug trok. Boran van Perzië wist de macht terug te geven aan de koninklijke familie, herstelde de infrastructuur, verlaagde belastingen, liet munten slaan, herstelde gerechtigheid en sloot vrede met het Byzantijnse rijk. Haar zus Azarmidokht maakte een eind aan nog meer samenzweringen, en uiteindelijk kon Yazdagird III ophouden zich te verschuilen en de macht grijpen. Hij wist alle troonpretendenten te verslaan, en de macht van de adel en grootgrondbezitters te beperken. Hij liet de orde en het leger herstellen, versterkte het bestuur, en was tolerant tegenover alle religies. Ook voltooide hij het proces van het verlagen van belastingen en het herstellen van de economie, gerechtigheid, infrastructuur en het slaan van munten. Hij wist voor korte tijd weer eenheid en nieuw leven in het Perzische rijk te creëren.

Al heel spoedig echter kreeg hij te maken met de islamitische Arabieren.

Eerste invasie van Mesopotamië

In de lente van 633 viel de getalenteerde islamitische generaal Khalid ibn Walid, een van de Metgezellen (Sahaba) van Mohammed, Mesopotamië binnen met een leger van 18.000 vrijwilligers. Khalid ibn Walid had gediend onder Mohammed, en had ook een cruciale rol gespeeld in de Ridda-oorlogen, een serie opstanden van Arabische bedoeïenenstammen tegen Mohammeds opvolger, kalief Aboe Bakr.

Er werd een leger van 20.000 Perzische veteranen en Christelijk-Arabische bondgenoten op afgestuurd onder leiderschap van de ervaren generaals Hormuz, Qubaz en Anushjan, maar dit leger werd verslagen in de 'Slag van de Kettingen', en ruim tienduizend Perzen en christelijke Arabieren kwamen om, evenals generaal Hormuz.

Daarna werd een nog groter leger van 50.000 Perzen op de Arabische invallers afgestuurd, onder leiding van generaal Qarin Bin Qaruyanas, die versterkingen kreeg van de overlevenden van de Slag van de Kettingen waaronder de generaals Qubaz en Anushjan. In de 'Slag van de Rivier' werd het leger echter beslissend verslagen, en alle drie de generaals sneuvelden.

Daarna sloten de overlevenden van de Slag van de Kettingen en de Slag van de Rivier zich aan bij een nieuw groot Perzisch leger van eveneens ruim 50.000 soldaten, gestuurd door Yazdagird III, onder het commando van Andarzaghar. Een tweede Perzisch leger onder Bahman zou zich bij Andarzaghar voegen, die bij de plaats Walaja (50 km ten zuidoosten van het huidige Najaf) een strategische plaats had ingenomen om met de Arabieren af te rekenen. Khalid was echter goed op de hoogte van de plannen en reageerde snel, vóór Bahman de tijd had om Walaja te bereiken. Door een insluitende tangbeweging, zoals eerder toegepast in de slag bij Marathon en de slag bij Cannae, wist Khalid de Perzen beslissend te verslaan in de 'Slag van Walaja' (mei 633), hen zeer zware verliezen toe te brengen en de meeste soldaten, waaronder veteranen die de eerste twee veldslagen overleefden, te doden. Generaal Andarzaghar vluchtte de woestijn in, waar hij van dorst zou zijn omgekomen, omdat hij door Khalid`s jacht op de overlevenden niet in staat was met hen mee te gaan.

Daarna voegde Jaban het overgebleven grote Perzische leger bij een groot aantal christelijke Arabieren onder Abdul-Aswad en Abjar, en een klein aantal overlevenden van de eerste drie veldslagen. Het leger bestond uit 70.000 soldaten en bevocht Khalid in de Slag van Ullais: alle soldaten en de drie generaals werden gedood. Daarna nam Khalid met gemak Al-Hira in, en veroverde het grootste gedeelte van Mesopotamië.

Khalid nam Al-Anbar in, na het beleg van Al-Anbar. Yazdagird III stuurde een groot leger van Perzen and Christelijk-Arabieren af op Khalid, maar dit werd verslagen tijdens de slag van Ayn al-Tamr, en Khalid nam de Christelijk-Arabische generaal, Aqqa ibn Qays ibn Bashir gevangen.

Daarna keerde Khalid tijdelijk terug naar Arabië om een opstand van Christelijke-Arabieren te onderdrukken, en in de tussentijd bracht Yazdagird meerdere legers op te been om Khalid te verdrijven. Khalid versloeg echter de rebellen in de Slag van Dawmat al-Jandal en keerde terug naar Mesopotamië. Hij wist de legers door precies geplande nachtelijke aanvallen te verslaan in de Slag van Muzayyah, de Slag van Saniyy en de Slag van Zumail.

Er was in het noorden van Mesopotamië nog een groot grensleger over. Khalid trok op tegen het leger bij Firaz, de Perzen werden versterkt door een groot aantal Christelijke-Arabische bondgenoten, en de Byzantijnen aan de grens besloten met een groot leger en hun Christelijke-Arabische bondgenoten de Perzen te hulp te schieten. Samen vormden ze een leger van op zijn minst 150.000 soldaten en mogelijk zelfs 300.000 soldaten. Khalid bevocht met zijn leger van 15.000 man, het tenminste tien keer grotere coalitieleger van Byzantijnen, Perzen en hun beide Christelijk-Arabische bondgenoten in de Slag van Firaz. Khalid`s kansen leken erg klein, maar hij behaalde een uitzonderlijke en beslissende overwinning en honderdduizenden Perzen, Byzantijnen en Christelijk-Arabieren kwamen om. Door de overwinning werd het moreel en de reputatie van de Moslims erg versterkt, en de Byzantijnen en hun bondgenoten hadden zware verliezen geleden.

Na de slag van Firaz nam Khalid heel Mesopotamië in. Daarna riep de Kalief hem met meer dan de helft van zijn soldaten terug om Byzantijns Syrië in te nemen.

Tweede invasie van Mesopotamië

Nadat Khalid was vertrokken stuurde Yazdagird meteen meerdere grote legers Mesopotamië in om het te heroveren op de moslims. De moslimgeneraal Muthanna ibn Haris trok zich zonder te vechten terug naar de grensgebieden waar hij versterkingen kreeg en het leger werd onder de leiding geplaatst van Abu Ubaid. Deze versloeg met 10.000 Arabieren een leger van 100.000 Perzen in de Slag van Namaraq en versloeg de Perzen opnieuw in de Slag van Kaskar, waarna hij Al-Hira zonder verzet heroverde.

Derde invasie van Mesopotamië

De Perzen stuurden daarna Bahman Jaduya met 70.000 soldaten en 13 grote oorlogsolifanten naar Mesopotamië. Hij behaalde in de Slag Van De Brug de eerste en enige Perzische overwinning. 4000 Arabieren en de generaal Abu Ubaid werden gedood, maar de rest wist de woestijn in te ontsnappen en de Perzen verloren ook 6000 man. Misnah bin harisah kwam echter met een nieuw Arabisch leger terug en versloeg de Perzen en hun krijgsolifanten in de Slag van Baiyoub.

Slag van al-Qādisiyyah

Yazdagird bracht nu meerdere grote legers samen die samen uit meer dan 200.000 soldaten bestonden, met 7 verschillende generaals, en regelde nu 33 olifanten. Ook trouwde hij de kleindochter van de Byzantijnse keizer Herakleios om een alliantie met hem te sluiten. De Arabieren hadden ondertussen grote delen van Palestina en Syrië veroverd en Herakleios bracht ook meerdere grote legers samen om ze te bevechten. Hij ging proberen ze uit Syrië te verdrijven, terwijl Yazdagird ze uit Mesopotamië verdreef.

Het kostte Yazdagird III echter enige tijd om zijn leger samen te brengen en daar maakten de Arabieren gebruik van door vrijwel al hun troepen naar Syrië te sturen waar ze onder leiding van Khalid ibn Walid het uit 400.000 man bestaande Byzantijnse leger versloegen in de Slag bij de Jarmuk. Daarna probeerden de Arabieren met Yazdagird te onderhandelen, om hem over te halen zich te bekeren tot de Islam. Toen dat mislukte werden de Arabische legers onder leiding van Sa`d ibn Abī Waqqās naar al-Qādisiyyah gestuurd om de Perzen te bevechten. De Arabieren hadden 24.000 man, omdat veel Arabieren nog steeds in Syrië vochten, maar zij werden op de tweede dag van het gevecht versterkt door 6000 ervaren veteranen, en kregen er op de vijfde dag nog een paar duizend bij. De Slag van al-Qādisiyyah duurde in totaal 5 dagen. De moslims leden zware verliezen maar behaalden toch een verpletterende overwinning. Ruim honderdduizend Perzen, alle olifanten en 5 van de 7 generaals kwamen om, waaronder Rostam Farrokhzād, de opperste generaal van het Perzische rijk. Ook werden al hun voorraden geplunderd.

Daarna veroverden de moslims geheel Mesopotamië. Yazdagird regelde snel versterking voor Ctesiphon van de overlevenden van de Slag van al-Qādisiyyah, en stuurde uit meerdere provincies troepen om de weg naar Ctesiphon te bewaken. De moslims versloegen de troepen in Babylon, en nog twee keer op weg naar Babylon. Daarna belegerden ze Ctesiphon twee maanden lang. De Perzen probeerden het beleg te breken, maar hun cavalerie en de meeste van hun troepen werden verslagen en de generaal van het leger werd gedood. Ook een tijger die getraind was voor oorlog werd gedood. Toen de moslims de Tigris overgingen besloot Yazdagird met zijn hof en de overgebleven hofhouding te vluchten. Ctesiphon werd ingenomen, de grote schatkist van de koning werd geplunderd en ruim 40.000 edelen werden tot slaaf gemaakt.

De Perzen verzamelden zich in grote aantallen bij Jalula, een belangrijk fort in het noorden van Irak. Hashim ibn Uthba besloot hen eerst te verslaan, voor hij verder trok teneinde geen vijandig leger in zijn rug te hebben. Hij bevocht 20.000 Perzen in de Slag van Jalula, die onder de leiding stonden van Mihran, die in de Slag van al-Qādisiyyah had gevochten, en Khurrazad de broer van Rostam. De Perzen werden beslissend verslagen en Khurrazad kwam om. Jalula werd 7 maanden lang belegerd waarna het zich over gaf. Tikrit werd ook ingenomen na zware tegenstand. Mosul gaf zich ook over.

Qaqa bevocht een ander groot Perzisch leger dat geleid werd door Mihran, bij de Slag van Khaniqeen, waarbij Khaniqeen veroverd werd. De overlevenden trokken naar Hulwan wat belegerd werd en ook werd ingenomen. Hiermee was heel Irak en westelijk Iran ingenomen door de Arabieren.

Perzische aanvallen in Mesopotamië

Yazdagird III begon zijn legers weer op te bouwen, terwijl hij opstanden veroorzaakte in Mesopotamië. Hij liet Hormuzan een aanval doen in Mesopotamië. Hormuzan was een Perzische generaal die gevochten had tijdens de Slag van al-Qādisiyyah. Hormuzan werd door Utbah ibn Ghazwan en Nouman ibn Muqarin verslagen en gedwongen tot het sluiten van vrede. Hij zou volgens dit verdrag Ahwaz als vazal regeren. Hij verbrak echter snel het verdrag en kwam weer in opstand. Umar stuurde Abu Musa Ashaari, gouverneur van Busra, om hem te bevechten. Hij versloeg Hormuzan die vervolgens opnieuw vrede sloot. Yazdagird stuurde Hormuzan echter versterkingen en hij kwam nogmaals in opstand. Umar stuurde de gouverneur van Kufa, Ammar ibn Yasir, de gouverneur van Busra Abu Musa, en Nouman ibn Muqarin naar Tustar waar ze Hormuzan versloegen, en hij gevangen genomen werd. Daarna werd hij naar Medina gebracht. Vervolgens werd de militair belangrijke stad Susa belegerd en na een paar maanden ingenomen. Junde Sabur werd na een beleg van een paar weken ook bezet.

Slag bij Nahāvand

Kalief Omar wilde de Perzen in Iran houden, veilig achter de Zagrosbergen, en wilde nu vrede. Yazdegird voelde zich echter in zijn trots gekwetst: onder zijn leiding had Iran de grootste vernedering sinds Alexander de Grote ondergaan, en dat kon hij niet over zijn kant laten gaan. Yazdegird liet zijn legers telkens aanvallen op de Arabieren uitvoeren terwijl hij op het Iraans Plateau een nieuw leger in gereedheid bracht voor de geplande revanche op de Arabieren.

Hij deed een oproep aan alle krijgsheren en edelen binnen het rijk. In 641 had hij een gigantisch leger samengebracht, van 150.000 soldaten, dat bijna net zo groot was als het leger tijdens de Slag van al-Qādisiyyah. Toen Omar hiervan hoorde, stuurde hij een leger van 30.000 soldaten naar het oosten om eens en voor altijd een einde aan de Perzische dreiging te maken. Tijdens de Slag van Nahāvand wisten de Arabieren in 642 het 150.000 man sterke Perzische leger te verslaan. Ze gebruikten cavalerie-bewegingen, waabij ze snel aanvielen en weer terugtrokken om veel klappen uit te delen waarbij ze hun snelheid gebruikten, hun effectieve boogschutters die zware verliezen toebrachten, en hun zwaardvechters die getraind waren om officieren te doden om het leger te verzwakken. Ze deden daarna alsof ze terugtrokken omdat de kalief overleden was, waarna ze de Perzen in een kloof verrasten, insloten en versloegen. Ruim honderdduizend Perzen kwamen om en beide generaals Pirouzan en Mardanshah werden gedood. De slag bij Nahāvand staat nog steeds bekend bij moslims als de 'overwinning der overwinningen', en was voor Yazdegird III zijn Waterloo, of beter gezegd, zijn Gaugamela.

Het einde van de Sassanieden

Na deze slag trok Yazdegird zich terug in Merv, maar hij kon geen substantiële legers meer bijeenbrengen. In Iran zelf viel het centraal gezag uiteen waardoor lokale gouverneurs en legerleiders zich als krijgsheer gingen gedragen. Deze krijgsheren werden uiteindelijk stuk voor stuk door de Arabieren verslagen en hun gebieden ingelijfd. In het oosten was het Perzisch gezag niet populair bij inheemse volkeren, en Khorassan kwam in opstand. Na de Slag aan de Oxus tegen de Arabieren in 644 werd Yazdegird van sjah tot opgejaagde vluchteling, en via de Turkse khanaten bereikte hij uiteindelijk Tang China. Het Sassanidische Rijk was voorbij.

Dood

Yazdegird keerde de daaropvolgende jaren regelmatig naar Iran terug om gebruikmakend van ontevredenheid over de Arabische overheersing, en zijn invloed over de adel en krijgsheren om de Iraniërs aan te zetten tot rebellie. Onder Othmans kalifaat ontstonden in 649 opstanden in Fars, Armenië, Azerbeidzjan, en Sistan, die allemaal werden neergeslagen. In Makran was er een opstand in 650 die werd onderdrukt, en in 651 begon Yazdagird een opstand in Khorassan en Bactrië, terwijl er ook een opstand was in Tabaristan. Die opstanden werden echter door de Arabieren neergeslagen en Yazdegirds legers werden meerdere keren verslagen. Yazdegird werd opnieuw een vluchteling, deze keer in vijandig gebied. Hij vluchtte van het ene district naar het andere totdat hij in 651 door een christelijke molenaar bij Merv werd vermoord om zijn geld. Er zouden aanwijzingen zijn dat de moord in scene gezet was door de gouverneur van Merv, die op deze manier met de onruststoker in zijn provincie wilde afrekenen. Zijn dood betekende het einde van het Perzische verzet tegen de Arabische veroveringen in het Midden-Oosten en dus het einde van Sassanidisch Perzië: Perzië werd daardoor een deel van het Arabische Rijk.

Afstammelingen

Yazdegirds zoon Peroz II zou vanuit China het verzet tegen de Arabische bezetting voortzetten, met Chinese hulp. De laatst bekende Sassanidische troonpretendent was Peroz' zoon Narsieh, die in het eind van de 7e eeuw als generaal in het Chinese leger en als gouverneur van Kanton diende, een Chinese prinses huwde, en de keizerlijke Chinese naam Li aannam. Een groot deel van de Iraanse keizerlijke familie verbleef in West-China. Hoogstwaarschijnlijk zijn deze laatste afstammelingen van de Sassanieden uiteindelijk opgegaan in de Chinese bevolking. Een dochter van Yazdegird, Shahrbanu, zou echter een van de vrouwen van Hoessein ibn Ali zijn geworden, terwijl een andere dochter, Izundad, trouwde met de joodse exilarch Bostanai ben Haninai. Bahá'u'lláh, stichter van de bahá'í-religie, zou een verre afstammeling van Yazdegird III zijn.

Bronnen

• Arab conquest of Iran op Iranica online
• Islamic Conquest op Iran Chamber Society

  Intertaalkoppelingen via Wikidata (via reasonator)

Bronnen, noten en/of referenties

Bronnen, noten en/of referenties

Sjahansjahs van Perzië en Iran