Wurgcontract

Een wurgcontract is een contract met daarin voor een der contractspartijen zeer nadelige contractsvoorwaarden. Meestal is er sprake van ongelijkwaardige machtsverhoudingen tussen de partijen, waardoor de sterkere partij, die de contractsvoorwaarden opstelt, de zwakkere partij zijn wil kan opleggen. De term verwijst naar wurging, omdat de zwakkere partij door het contract in zekere zin iedere ademruimte wordt ontnomen. Wurgcontracten kunnen onder omstandigheden illegaal zijn.

Met de term kan men doelen op daadwerkelijk illegale contracten. De term wordt echter ook op pejoratieve wijze gebruikt voor contracten die weliswaar juridisch in orde zijn, maar door een van de partijen wordt ervaren als nadelig.

Inhoud

Een wurgcontract zal uiteraard in sterke mate de wil van de sterkere partij weerspiegelen. De zwakkere partij zal geen belang hebben bij de bepalingen. Deze bepalingen kunnen erop zijn gericht:

• De sterkere partij een machtspositie te verschaffen of uit te breiden ten opzichte van de zwakkere partij;
• De sterkere partij de mogelijkheid geven de zwakkere tegen diens wil ergens toe te verplichten;
• De uitoefening van rechten door de zwakkere partij (nagenoeg) onmogelijk te maken;
• De zwakkere partij voortdurend afhankelijk houden van de sterkere partij;
• Een monopolie creëren of behouden, en concurrentie elimineren of beletten zich te vormen;
• Te hoge prijzen of kosten rekenen;
• De zwakkere partij op illegale wijze binden of tot illegale handelingen of transacties verplichten. Hoewel dit het contract nietig maakt kan dit hierdoor dienen ter legitimatie van illegale praktijken van de sterkere partij (kinderhandel en -prostitutie, drugshandel, woekerrente, fraude en oplichting, etc.). De zwakkere partij zal hierdoor denken dat bij ieder verzet de sterkere partij de hulp van de autoriteiten in kan roepen.

Achtergrond

De sterkere partij bezit meestal een machtspositie ten opzichte van de zwakkere partij. Men kan denken aan een monopolist bij wie iedereen wel moet kopen en die dus iedere prijs van zijn klanten kan eisen. Het is ook mogelijk dat de zwakkere partij extra kwetsbaar is, bijvoorbeeld een immigrant die de nationale taal niet spreekt en dus bij een huisjesmelker moet huren omdat hij de connecties en kennis mist om normale kanalen te gebruiken, of iemand die dringend geld nodig heeft maar een slechte kredietrating heeft. Uiteraard is het ook mogelijk dat de sterkere partij de zwakkere partij middels criminele praktijken als drogering, chantage, intimidatie, ontvoering, dwang of geweld zijn wil oplegt.

Voorbeelden

Voorbeelden van wurgbepalingen in wurgcontracten zijn:

• Gedwongen winkelnering en koppelverkoop: de zwakkere partij wordt gedwongen dan wel bepaalde diensten en goederen altijd bij de sterke partij af te nemen, of moet een extra product bijkopen.
• Engelse clausule: de zwakkere partij moet gedwongen goedkopere offertes van concurrenten van de sterkere partij melden.
• Woekerrente of -kosten: de zwakkere partij moet veel te veel voor goederen of diensten betalen. Bij leningen leidt dit vaak tot voortdurende afhankelijkheid van de schuldeiser, soms tot verlies van alle bezittingen en vrijheid toe.
• Anderzijds is het ook mogelijk dat de zwakkere partij de dienst of levering verricht en door de sterkere partij tot hoge kortingen wordt gedwongen.
• Belemmering van rechten: de voorwaarden maken het (vrijwel) onmogelijk voor de zwakkere partij om rechten uit het contract te doen gelden, ook als de sterkere partij wanprestatie pleegt.
• Aansprakelijkheden: alle aansprakelijkheden worden bij de zwakkere partij gelegd.
• Onredelijke non-concurrentiebedingen, bijvoorbeeld een verbod om binnen een land of continent bij een concurrent te gaan werken na beëindiging van het dienstverband.
• Verplichtingen die los van het contract staan: het contract legt de zwakkere partij verplichtingen op die in principe los staan van de levering of dienst. Hij moet bijvoorbeeld de zoon van de sterkere partij in zijn winkel in dienst nemen.
• Onacceptabele arbeidsvoorwaarden, waarbij men kan denken aan extreem lange werkdagen, gevaarlijke taken, salaris beneden het minimumloon, etc.
• Onzedelijke contractsverplichtingen, zoals prostitutie of mensen- en kinderhandel.
• Verplichtingen die leiden tot een vicieuze cirkel waarin de zwakkere partij afhankelijk blijft van de sterkere partij. Dit kan door niet op te brengen kosten- of renteverplichtingen, of door sanctiebepalingen die de plichtenlast voor de zwakkere partij verzwaren of verlengen bij de minste of geringste 'misstap'.

Onderstaand door Iris Chang aangehaald voorbeeld is een wurgcontract tussen een Chinese prostituee en haar madam uit de jaren 1870 in San Francisco. Dit contract was niet slechts illegaal, maar er ook op gericht het meisje in de macht van haar madam te houden, daar het in praktijk tot jaren- of levenslange binding leidde. Hoewel het contract in theorie hoogstwaarschijnlijk nietig was beseften de meisjes dit niet.

Yut Kum stemt hiermee toe haar lichaam te prostitueren in dienst van Mee Yung voor een periode van 4 jaar. Wanneer deze periode verstreken is zullen zowel de dienst als het salaris niet meer worden verleend. Yut Kum zal voor elke 15 dagen ziekte een maand werk moeten inhalen. Als ze zwanger raakt, zal ze een jaar extra dienen. Wanneer een man haar af wil kopen dient die een bevredigende oplossing te vinden met Mee Yung. Als Yut Kum wegloopt en wordt teruggevonden, zal zij voor eeuwig in dienst blijven. Als de meesteres naar China terugkeert, zal Yut Kum haar dienstperiode afmaken in dienst van een ander persoon.

Wettelijke remedies

De hoofdregel in de meeste wetten is de 'rule of law'. Men is dus in principe gebonden aan contracten en afspraken: een man een man een woord een woord, pacta sunt servanda. Hier bestaan echter uitzonderingen op die er met name op gericht zijn wurgcontracten te ondermijnen. Allereerst zijn contracten die tot stand gekomen zijn met wilsgebreken als bedrog, bedreiging, misbruik van omstandigheden vernietigbaar. Bovendien zijn afspraken die in strijd zijn met de wet of de goede zeden en openbare orde eveneens strafbaar. De hierboven genoemde voorbeelden vallen hier meestal onder, daar wat niet onder goede zeden en openbare orde valt meestal wordt gesanctioneerd door consumentenrecht, mededingingsrecht en algemeen civiel recht. De zwakkere partij zal hier zelf echter een beroep op moeten doen.