Vrouwen op Curaçao

De positie van de vrouw op Curaçao is beïnvloed door de bijzondere situatie van het eiland. Het slavernijverleden, de rooms-katholieke kerk, (arbeids)migratie en industrialisering en ook traditionele gender-rolpatronen zoals het machismo en marianismo hebben bijgedragen tot de huidige rol van de vrouw in het gezin, het werk en de politiek.

Geschiedenis

Slavernijverleden

Er zijn verschillende thesen erover of en in hoeverre het slavernijverleden invloed heeft gehad of nog steeds heeft op de man/vrouwverhoudingen en de huidige positie van de vrouw op Curaçao. In de wetenschap wordt erover gediscussieerd in hoeverre als gevolg van de slavernij onder de afro-caribische bevolking sprake is 'van opgedrongen kansloosheid en van internalisering van racisme, uitmondend in gevoelens van minderwaardigheid en onbewust gekozen slachtofferschap, resulterend in onverantwoord gedrag.'

Je kunt een globaal onderscheid maken in twee benaderingen:

culturele ontheemdingsthese

Voorstanders van deze benadering zijn van mening, dat de Afro-Caribische bevolking door de slavernij in een cultureel vacuüm terechtgekomen is, dat wil zeggen cultureel ontheemd is geraakt. Doordat zij gewelddadige ontrukt werden aan hun streek van herkomst hebben de voormalige slaven hun cultuur verloren, volgens die these. Volgens de voorstanders manifesteert zich de culturele ontheemdingsthese in de typische Caribische gezinsstructuur die gekenmerkt is door instabiliteit, wisselvalligheid, een losse seksuele moraal en veel eenouder-huishoudens.

sociaal-economische these

Die benadering houdt zich bezig met de sociaal-ecomische overlevingsstrategieën die de Afro-Caribische groepen en individuen ontwikkeld hebben tijdens de slavernij. Die overlevingsstrategieën tonen zich in de huidige diversiteit van gezinsstructuren en dus ook in de rol van de vrouw. Volgens de voorstanders van deze these is 'het gezinssysteem […] te analyseren vanuit een eigen cultureel perspectief en tegen de achtergrond van de sociaal-historische condities van de slavernij, slavernijverleden en koloniaal verleden en niet vanuit het dominante West-Europese gezinsmodel'

Migratie en industrialisering

Niet alleen slavernij, maar ook andere sociale processen zoals migratie hadden gevolgen voor de man-vrouwverhoudingen en de positie van de vrouw. Mannen emigreerden vaak naar elders (Cuba, Nederland), waardoor Curaçao een 'vrouweneiland' werd.

	Inwoners Curaçao januari 2011
Mannen	66.582
Vrouwen	78.824

Vrouwen moesten in afwezigheid van hun mannen het hoofd boven water houden – een situatie die veel invloed heeft gehad op de positie van de vrouw op Curaçao. Maar niet alleen de migratie van Curaçao naar andere landen, ook de migratie van andere culturen naar Curaçao heeft invloed gehad op de huidige rolpatronen van de vrouw.

“Ja, het speelt wel een rol. We zijn geneigd om alleen naar de slavernij te kijken, maar Curaçao is meer dan slavernij. […] We zijn gevormd door allerlei invloeden, vele culturen en landen van herkomst. Dat is niet alleen Nederland en ook niet alleen Afrika. Het gaat ook om de Joden, de Portugezen, de Spanjaarden, noem het maar op. Allemaal wonen ze hier en brachten hun cultuur en geloof mee. We zijn allemaal door elkaars cultuur beïnvloed.”" — [37 jaar, WO ]

Door de vestiging van Shell en Texas Instruments op het eiland kreeg het model van het westerse gezin met de man als kostwinner meer ingang in de Curaçaose samenleving. Shell werknemers werden door vooraanstaande employées toegesproken en gewezen op hun morele en ethische plicht in het huwelijk te treden. Bepaalde voorzieningen door Shell waren ook alleen maar toegankelijk voor gehuwde paren.

In de jaren 1970 stelde Texas Instruments vooral vrouwen aan. Op die manier heeft dit bedrijf het beeld van de vrouw als moderne werkneemster naar Curaçao gebracht, en ook ideeën over de emancipatie van vrouwen geïntroduceerd.

Traditionele genderrollen: machismo/marianismo

Machismo en marianismo zijn traditionele genderrollen die in Zuid-Amerika veel invloed hebben. Machismo benoemd hierbij het agressieve en dominante gedrag van de man en marianismo het onderdanige optreden van de vrouw. Terwijl de man geassocieerd wordt met activiteit, personifieert de vrouw het ideaalbeeld van puurheid en passiviteit. In het marianismo vinden of vonden vrouwen het huwelijk en de carrière van hun man belangrijker dan hun eigen vooruitgang. Om die reden waren vrouwen vaak maatschappelijk benadeeld en minder goed opgeleid, omdat ze hun huwelijk en hun man de hoogste prioriteit gaven.

Rooms-katholieke Kerk/geloof

Tijdens en na de slavernij heeft de rooms-katholieke kerk een grote rol gespeeld en zich via het onderwijs en de kerstening ervoor ingezet christelijke normen en waarden aan de bevolking te brengen. (63) Veel patronen en structuren in de huidige samenleving zijn daarop terug te voeren. Ruim 80% van de Curaçaose bevolking is katholiek. Voor de meerderheid van de Curaçaose vrouwen is het geloof een bron van rekenschap en kracht, de bijbel een belangrijk bron voor richtlijnen voor de opvoeding van hun kinderen. God wordt ook vaak als vervangingsvader aangezien als de biologische vader niet meer thuis aanwezig is. Het geloof is belangrijk voor vrouwen van alle leeftijden.

De vrouw binnen het gezin

Matrifocaliteit vs. 'moderne' gezinvormen

Op Curaçao en in de Caribische wereld in het algemeen was er gedurende een lange periode een nadruk op traditionele familiebanden, dat wil zeggen op de matrifocale groepsopvoeding. Matrifocaliteit 'duidt op de vorming van gezinnen of huishoudens, waarbij in de kern er een sterker accent ligt op solidariteit op basis van bloedbanden via de vrouwelijke lijn dan op huwelijkse banden' . Dus als dochters trouwen en/of kinderen krijgen blijven ze in alle gevallen bij hun moeder wonen. Matrifocaliteit komt in alle lagen van de bevolking voor. Er is vaak sprake van een sociaal vangnet, dat de meisjes, dochters, jonge moeders steunt in dit verband.

In de 20ste eeuw hebben de familiebanden echter een modernisering en individualisering ervaren. Door arbeidsmigratie, een groter aanbod aan werk en scholing, een toename van goed opgeleide vrouwen hebben zich veel gezinsstructuren veranderd. Het sociale vangnet van de familie en naaste verwanten bestaat nog wel, maar vrouwen kiezen steeds meer ervoor om in hun eigen woning te leven, zonder inbreng van moeder of grootmoeder.

Intussen is er op Curaçao sprake van “fluïdum van gezinnen en huishoudens met veranderende samenwoningspatronen, met veranderend (co-)ouderschap en met wisselende gezamenlijke verantwoordelijkheden.”

Het ideaal van een kerngezin met man en kinderen bestaat, maar maakt eigenlijk plaats voor de realiteit van alledag: namelijk veel vrouwen kiezen op een gegeven moment bewust voor een leven zonder man (mannen binden zich toch niet). Meisjes worden grootgebracht met het beeld dat mannen toch niet zullen blijven en dat zij op zichzelf aangewezen zullen zijn. Om die reden heerst er een druk om om diploma's te halen. De man heeft vaak een ambivalente en onduidelijke rol.

Alleenstaande moeders

Hoofd van het huishouden naar geslacht in %

	1992	2001
Man	64,4	60,4
Vrouw	35,6	39,6

Op Curaçao is er een hoog aantal alleenstaande moeders. In 2001 had ruim 40% van de huishoudens een vrouwelijk hoofd, daarvan leefde 50% onder de armoedegrens. Het alleenstaan van moeders is vaak het gevolg van migratie van mannen naar andere landen zoals Nederland. Het kan echter ook een bewuste keuze zijn van de vrouw, zoals uit sommige studies blijkt, omdat de man vaak een onduidelijke rol heeft en als onverantwoordelijk gekarakteriseerd wordt.

De jonge moeder heeft anno 2012 meer autonomie dan in de traditionele machismo/marianismo-rolpatronen. Ten eerste werkt zij vaak, om voor het kind of de kinderen te zorgen. Zij krijgt ook steun van de overheid die door zorg zoals kinderopvang te verstrekken en andere faciliteiten voor de werkende moeder zoals bijvoorbeeld deeltijdarbeid. Voor de jonge vrouw op Curaçao is de eerste zwangerschap vaak het omslagpunt in haar leven. Daarna maken moeders bewuster keuzes met betrekking tot opleiding, het verkrijgen van een beter betaalde baan, enzovoort.

Wettelijke onderwerping van de vrouw

De wettelijke status van vrouwen was lange tijd in het nadeel van vrouwen. Tot in de jaren 70 hadden vrouwen een “minor status” en konden bijvoorbeeld geen contracten tekenen, goederen overbrengen of een krediet opnemen. Een lange tijd waren alleenstaande moeders niet bevoegd voor een huis of woning, tenzij een mannelijke borgsteller of garant voor hun aanwezig was. Nu kan dat wel.

Een ander discriminerende wet die pas in 1983 afgeschaft werd, had betrekking op vrouwen in overheidsdienst. De wet legde vast dat gehuwde vrouwen geen permanente baan in overheidsdienst konden krijgen. Een tijdelijke aanstelling was alleen mogelijk wanneer er geen man of ongehuwde vrouw voor de positie aanwezig was. Gehuwde vrouwen waren dus niet in staat om een baan te houden. Vrouwen hadden dus veel minder carrièremogelijkheden in de overheidsdienst dan mannen.

Ook kregen gehuwde vrouwen in overheidsdienst 25% minder salaris dan hun mannelijke of ongehuwde tegenspelers. Pas in 1994 nam het Hoogste Gerechtshof een wet aan dat een gelijk salaris voor gehuwde en ongehuwde vrouwen voorschreef. Op dit moment betalen alleenstaande moeders meer belastingen dan gehuwde vrouwen.

Opleiding, werk en politiek

Bestand:Curaminister.jpg

Emily Saïdy de Jongh-Elhage, minister-president van de Nederlandse Antillen, van 26 maart 2006 tot 10 oktober 2010

Afgestudeerden Universiteit van de Nederlandse Antillen

	2009	2010
Mannen	64	73
Vrouwen	115	149
Totaal	179	222

Er zijn duidelijk meer vrouwelijke dan mannelijke studenten en afgestudeerden op Curaçao (ruim 60%). Hoewel vrouwen zo een duidelijke voorsprong m.b.t. opleiding hebben, konden ze van dit voordeel nog niet gebruikmaken om hun positie op de arbeidsmarkt te verbeteren. Mannen hebben nog steeds vaak meer kansen op een baan, hoewel ze minder goed opgeleid zijn. Omdat vrouwen langer een opleiding volgen, zijn ze dan ook ouder als ze een baan zoeken (meerderheid 35-44 jaar), terwijl mannen al met 15-24 jaren op zoek naar een baan gaan.

Er is ook een groot gat tussen het salaris van vrouwen en mannen. Gemiddeld verdienen vrouwen maar 71% van wat mannen verdienen. Men kan dat tot een beperkte mate verklaren uit het feit dat vrouwen op gebieden werken waar het salaris lager ligt, zoals de zorgsector. Er zijn weinig vrouwen in topposities. Op 100 mannen in topposities zijn er maar 29 vrouwen.

Vrouwen kregen het kiesrecht in 1948 en tonen sindsdien een constante participatie. De voormalige Nederlandse Antillen hadden vijf vrouwelijke Eerste Ministers, de eerste in 1977. Er zijn duidelijk meer mannen dan vrouwen in het nationaal parlement en de ministerraad. Slechts een kwart van die leden is vrouw. Volgens de census van 2001 is het aandeel van vrouwen in andere besluitvormingsprocessen 33%. ref>First Millennium Development Goals Report. Curacao en Sint Maarten 2011. Link.</ref>

Feminisme op Curaçao

In 1980 werd SEDA opgericht, het Sentro di dama, een vrouwencentrum dus. Er wordt op verschillende manieren gewerkt aan de verbetering van de positie van de vrouw. Door donaties ontvangen SEDA en de vrouwen kleding en meubels. Ook is er de mogelijkheid om hulp van een maatschappelijk werker te krijgen. SEDA biedt ook goedkope cursussen aan en informatie met betrekking tot seksuele voorlichting. Op deze manier tracht SEDA de kansen van vrouwen op de arbeidsmarkt en in het persoonlijke leven te vergroten.

Sinds 1996 bestond het Bureau Vrouwenzaken (BVZ), (→ nu Bureau Familiezaken, Gender en Emancipatie), dat ervoor zorgde dat in het beleid meer aandacht uitging naar de toestroom van vrouwen naar de arbeidsmarkt en betere kinderopvang.

Literatuurlijst

• Cuales, Sonia Magdalena. In Search of Our Memory: Gender in the Netherlands Antilles. Feminist Review, No. 59, Rethinking Caribbean Difference (Summer, 1998), pp. 86-100. Link.
• Oostindie, G.J. Slavernij, canon en trauma. Oratie. Universiteit van Leiden, oktober 2007. Link.
• Temmink, Marieke. De rol van machismo / marianismo in het leven op Curaçao. Bachelorarbeid. Universiteit Twente, 2005.Link.
• Vrouwen van de Nederlandse Antillen en Aruba.' Onderzoek van de Universiteit van de Nederlandse Antillen in opdracht van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties, januari 2010.

Bronvermelding

Bronnen, noten en/of referenties: