Vakwetenschap

Vakwetenschap oftewel vakdiscipline is de verkorting van vakspecialistische wetenschap of specialistische wetenschap, en dit is een aanduiding van een bestaand wetenschappelijk of academisch vakgebied. Specialistische wetenschap betekent letterlijk wetenschap gespecialiseerd in een bepaald onderwerp ofwel kenobject. De vakwetenschap wordt gezien als tegenovergesteld aan de wijsbegeerte, daar elke vakwetenschap een gespecialiseerd kenobject heeft terwijl de wijsbegeerte de beginselen en samenhang onderzoekt.

Algemeen

De wetenschappelijke wereld of wetenschappelijke gemeenschap bestaat uit het geheel van wetenschappers, hun onderlinge relaties en interacties, en verschillende organisaties hieromheen. Deze gemeenschap is onder te verdelen in vakgebieden, die als subgemeenschappen fungeren.

Karakteristieken van een wetenschappelijke discipline zijn:

• Een specifiek onderwerp
• Een specifieke studieaanpak, die spreekt uit eigen procedures en onderzoeksmethoden en technieken.
• Een theoretisch raamwerk, waarin de procedures en methodes een bepaalde plek hebben.

Geschiedenis

In het middeleeuws Europa waren er slechts vier faculteiten aan de middeleeuwse universiteit: Theologie, Medicijnen, Rechten en Kunsten, waarbij de laatste een wat lagere status had. Hedendaagse universiteiten hebben echter wortels in de laat 19de eeuwse secularisatie van universiteiten, waarbij de traditionele curricula werden aangevuld met niet klassieke talen en literatuur, en met exacte wetenschap en techniek als natuurkunde, scheikunde, biologie, en technische wetenschap. Begin 20e eeuw werden nieuwe disciplines toegevoegd als didactiek, psychologie, en sociologie. Vanaf de 1970er jaren is er een explosieve groei van nieuwe disciplines.

Vakwetenschap: Onderwerpen

Actoren in een vakgebied

Binnen een wetenschappelijke discipline zijn verschillende partijen actief:

• Een groep wetenschappers met in elke tijd enige vooraanstaande sleutelfiguren, die als experts bekend staan, standaardwerken hebben geschreven en als opiniemakers gelden. Er zijn in de regel ook altijd enige geleerden, die als pioniers en of grondleggers van het vakgebied worden aanzien. De verzameling kan verder heel divers zijn met nieuwkomers en oudgedienden. Met eendagsvliegen en de genoemde experts met respectabele staat van dienst.
• Studierichtingen aan de universiteit waarin onderwijs wordt gegeven en onderzoek wordt verricht over het vakgebied.
• Specifieke onderzoeksinstituten ofwel organisaties gericht op de ontwikkeling van wetenschap en of de uitvoering van toegepast onderzoek.
• Wetenschappelijke genootschappen met als doel om de vakdiscipline te promoten en de kennis erover te verspreiden en populariseren.
• wetenschappelijke symposia, ook wel congressen of conferenties, zijn bijeenkomsten voor onderzoekers en belangstellenden voor de presentatie en discussie van hun werk. Samen met wetenschappelijke tijdschriften voorzien symposia in een belangrijk kanaal om ideeën en informatie uit te wisselen tussen wetenschappers.
• Wetenschappelijk tijdschriften, ook kortweg "journal", waarin wetenschappers hun bevindingen publiceren. Er zijn vele wetenschappelijke tijdschriften, op allerlei vakgebieden, van zeer breed georiënteerd tot zeer specialistisch.

Opkomst van een vakgebied

Volgens Kamen (2001) is een wetenschappelijk vakgebied een gebied van studie met een centrale focus. Een nieuwe discipline kan op dezelfde wijze ontstaan, zoals veel vakgebieden zijn ontstaan: Enige wetenschappers komen bij elkaar en besluiten dat ze iets gemeenschappelijk hebben. Later markeren deze dag als de oorsprong van de nieuwe discipline. Enige van dergelijke bijeenkomsten zijn gecumuleerd in nieuwe disciplines, zoals biochemie, geofysica, psychofysiologie, econometrie en radioastronomie als voorbeeld. Bij zulke bijeenkomsten realiseren de creatieve geesten dat ze meer gemeenschappelijk hebben. Nu kan de samensmelting van twee of meer afzonderlijke studies resulteren in een snellere toename van kennis door de combinatie van bestaande knowhow en onderzoekstechnieken, dan wanneer de studie onafhankelijk in meerdere richtingen is verricht. Nu kunnen bepaalde nieuwe disciplines ook gestart worden vanuit een gemeenschappelijke interesse in de toepassing van bepaalde verworven kennis.

Ontwikkeling van een vakgebied

De Amerikaanse wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn was in zijn boek The Structure of Scientific Revolutions (1962), de eerste die het idee naar voren bracht, dat wetenschap niet geleidelijk evolueert maar door paradigmawisselingen sprongsgewijs verandert. Een paradigma is volgens Kuhn een samenhangend stelsel van modellen en theorieën, die een denkkader vormen waarmee de 'werkelijkheid' geanalyseerd wordt, en die door een groep binnen een vakdiscipline wordt gedragen. Volgens Kuhn doorloopt een wetenschappelijke discipline de volgende opeenvolgende fasen:

• Pre-wetenschap; er is nog geen paradigma dus is er geen overeenstemming
• Normale wetenschap; er is een paradigma, dus eenstemmigheid, waardoor vooruitgang mogelijk is
• Crisis; anomalieën (onopgeloste puzzels) worden openlijk onderkend
• Revolutie; deze leidt tot een nieuwe normale wetenschap

In de praktijk blijven zulk soort paradigma's en eigenlijk ook de wetenschappelijke disciplines weinig vastomlijnd

Indeling van vakdisciplines

Bij wetenschap wordt onderscheid gemaakt tussen fundamentele wetenschap gepaard gaand met fundamenteel onderzoek en toegepaste wetenschap waaraan toegepast onderzoek is gekoppeld. Verder wordt de wetenschap wel onderverdeeld in de categorieën geesteswetenschappen ook wel alfawetenschappen, in natuurwetenschappen ook exacte wetenschappen, in sociale wetenschappen of gammawetenschappen en in formele wetenschap.

Vakdisciplines zijn de wetenschappen, die in deze categorieën passen. In de praktijk kan het verschillen per universiteit, en met wetenschappelijke publicaties kan zomaar een nieuw vak worden gevestigd. Enige vastigheid wordt verkregen door het opstellen van nieuwe classificaties van de wetenschap of het aanpassen van de bestaande classificaties, zoals de Universele Decimale Classificatie en de Nederlandse Basisclassificatie. Al dit soort classificaties worden eens in de zoveel jaar aangepast aan de nieuwe stand van zaken.

Zie ook

• Academie
• Beroep
• Filosofisch vakgebied
• Kennis
• Pseudowetenschap
• Schoolvak
• Theorie
• Vakgebied
• Wetenschap
• Wetenschapsfilosofie
• Wetenschapsgeschiedenis
• Wetenschapspsychologie
• Wetenschapssociologie

Referenties

Bronvermelding :