Trofim Lysenko

Trofim Denisowitsj Lysenko^[1] (Трофим Денисович Лысенко, geboren op 17 september^(jul.)/ 29 september 1898^(greg.) in Karlivka, Russisch keizerrijk, nu Oekraïne, overleden op 20 november 1976 in Moskou) was een Sovjet-Russisch bioloog en landbouwkundige. Onder Jozef Stalin verkreeg hij grote invloed.

Biografie

Lysenko werd geboren in het landbouwersgezin van Denis en Oksana Lysenko. In 1925 gradueerde hij aan het landbouwkundig instituut van de Universiteit van Kiëv als agronoom.

In 1929 ging hij aan de slag aan het Al-Unie-Instituut voor genetica in Odessa, dat hij van 1934 tot 1939 leidde. Vanaf 1940 leidde hij het Instituut voor Genetica van de Academie der Wetenschappen van de Sovjet-Unie. Als trouwe aanhanger van de partij, beloofde hij productieve landbouwgewassen te telen en alle voedselproblemen op te lossen. In 1936 werd hij door Jozef Stalin met de Lenin-Orde onderscheiden, die hij later nog zes keer zou ontvangen. Lysenko had tot in de periode van Chroesjtsjov een invloed in de partij en in de wetenschap.

In augustus 1948 organiseerde hij een zitting van de Sovjet-Academie voor Landbouwwetenschappen, die berucht zou worden. Lysenko’s toespraak „Over de toestand van de biologie” werd door het persoonlijk initiatief van Stalin omgezet in een verbod op de zogenaamde Mendel-Weismann-Morgan-genetica. De zienswijzen van Gregor Mendel, August Weismann en Thomas Hunt Morgan en zodoende de moderne genetica werden bijgevolg in de Sovjet-Unie verworpen. Tot in de jaren 1960 bleef men vasthouden aan neolamarckistische ideeën van de „overerving van verworven eigenschappen”. Deze ideeën hadden catastrofale gevolgen voor de landbouw van de Sovjet-Unie en andere landen van de Comecon.

In maart 1953 werd Lysenko door Chroesjtsjov op het matje geroepen. In het midden van april 1956 werd hij als president van de Lenin-Academie voor Landbouwkundig Onderzoek vervangen door P. P. Lobanov, maar hij bleef de landbouwkundige raadgever van Chroesjtsjov.

In 1962 werden zijn wetenschappelijk foute interpretaties en vervalsingen en zijn methode om wetenschappelijke critici politiek uit te sluiten, door prominente natuurwetenschappers, onder wie Jakov Seldovitsj, Vitali Ginsburg en Pjotr Kapiza, aan het licht gebracht. Daarop werd Lysenko door Chroesjtsjov afgezet.

Hij overleed in 1976.

Werken

Onder Jozef Stalin was Lysenko de topbioloog van de Sovjet-Unie. Zoals de bioloog Jean-Baptiste Lamarck hield hij vast aan de theorie van de overerving van verworven eigenschappen. Hij onderzocht zijn theorieën in grootschalige landbouwprojecten.

Door de gedwongen collectivisatie van de landbouw, ontstonden in die tijd moeilijkheden voor de voedselvoorziening van de Sovjet-Unie. Lysenko wou slechte oogsten in de Oekraïne en Rusland voorkomen door het invoeren van kunstmatige vernalisatie van tarwezaad. De tarwe werd hierbij in ijskoud water geweekt, waardoor deze wintertarwe zou zijn veranderd in zomertarwe, die sneller rijpt en grotere opbrengsten heeft — en deze eigenschappen zouden dan in volgende generaties behouden blijven.

De door hem geprognosticeerde opbrengstverhoging bleek landbouwwetenschappelijk niet haalbaar.

Belangrijke stellingen van Lysenko, die bijvoorbeeld in zijn referaat op de zitting van de Lenin-Academie der Landbouwwetenschappen van de USSR in augustus 1948 werden voorgedragen, waren:

De erfelijkheid is een eigenschap van het gehele organisme. Er bestaan geen genen.
Veranderende omstandigheden in het milieu en het leven brengen aanpassingen teweeg die erfelijk zijn. De erfelijke veranderingen zijn voldoende voor de omstandigheden waardoor ze worden teweeg gebracht.
Eigenschappen die verworven worden als aanpassing aan de omstandigheden in het milieu, zijn erfelijk.
Bij planten kunnen gerichte veranderingen worden uitgelokt door enten in het proces van vegetatieve hybridisatie. Er is geen principieel verschil met seksuele hybridisatie.
Door het kweken van wintervariëteiten of door een koudeshock kunnen erfelijke zomervariëteiten worden verkregen.
Landbouwgewassen zoals tarwe en rogge laten zich door de juiste omstandigheden in het milieu gemakkelijk in elkaar veranderen.

Door connecties met de geheime dienst NKVD slaagde hij erin, zijn critici monddood te maken. Vooral na zijn benoeming tot president van de Sovjet-Academie voor Landbouwwetenschappen van de Sovjet-Unie in 1938 liet hij andere biologen, vooral genetici, politiek vervolgen en in een gevangenenkamp brengen. Lysenko was medeverantwoordelijk voor de dood van de belangrijke bioloog en oprichter van de Academie, Nikolai Ivanowitsj Vavilov, in 1943.

Zijn goede betrekkingen binnen de partij en met Stalin persoonlijk, gaven hem de mogelijkheid, heel wat ressources voor wetenschappelijk onderzoek bijeen te brengen. Op Lysenko’s aanwijzingen werden grote oppervlakten die hiervoor klimatologisch niet geschikt waren met tarwe beplant. De daaruit resulterende misoogsten verscherpten de reeds moeilijke voedselverzorging van de Sovjetburgers en er ontstonden hongersnoden. Ook in de Volksrepubliek China ontstond hongersnood, nadat Mao Zedong besliste om de Lysenko’s methoden aan de Chinese landbouwers aan te bevelen. De DDR bleef door de acties van de landbouwwetenschapper Hans Stubbe voor een groot deel gespaard van Lysenko’s stellingen.

De biologische wetenschappen van de Sovjet-Unie ondervonden een permanente schade, zodat het begrip ’Lysenkoïsme’ voortaan een sloganeske betekenis kreeg van wetenschappelijke kwakzalverij en het onderwerpen van wetenschappelijke kennis aan de wensvoorstellingen van het politiek beleid.