Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Topstukken archief Gent
Het woord topstuk heeft in de erfgoedsector een juridische betekenis. Met het topstukkendecreet dat in 2003 werd goedgekeurd door de Vlaamse overheid werd er een lijst opgemaakt waarin tal van erfgoedobjecten werden opgenomen. Het resultaat anno 2019 is een lijst met meer dan 500 erfgoedobjecten die naast bescherming van de Vlaamse overheid krijgen ook recht hebben op subsidies voor restauratie of conservatie. Archief Gent beschikt op dit moment over één erkend topstuk, het Kriegsalbum van Gent. Desalniettemin zit het depot van Archief Gent vol met stukken die dan wel (nog) niet op de lijst van topstukken staan maar toch een zeer belangrijke esthetische, historische, of wetenschappelijke waarde hebben.
Het Kriegsalbum von Gent
 Zie Kriegsalbum von Gent voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Het Kriegsalbum is tot nog toe het enige erkende Vlaamse topstuk van Archief Gent. Het biedt ons een unieke blik op hoe het leven in Gent eruitzag tijdens de bezetting van de Duitsers tijdens de eerste wereldoorlog. Het Kriegsalbum werd opgenomen in de lijst van topstukken in 2014. In 2018 werden de foto’s van het Kriegsalbum voorzien van een moderne uitgave.[1]
Referentie: Duitse foto’s 1914-1918 bestemd voor “Kriegsalbum” (AG, MA reeks XII, neerlegging van 19.01.1948 nr. 19).
Register van ambachten van de houtbrekers en timmerlieden
Houtbrekers en timmerlieden vormden in Gent voor 1685 twee afzonderlijke ambachten. Beide ambachten waren vaak in conflict met elkaar. Met name de timmerlieden beschuldigden meermaals leden van het ambacht van de Houtbrekers onrechtmatig het materiaal van de timmerlieden te gebruiken. Beide ambachten kwamen tot het inzicht dat om verdere conflicten te vermeiden een fusie voordeliger zou zijn. In 1686 werd dit nieuwe ambacht van de houtbrekers en de timmerlieden erkend door het stadsbestuur. Pieter Pennekijn en Pieter van Beirleere, de gezworenen van het nieuwe ambacht besloten de namen van de bestuursleden van het ambacht te laten optekenen in een register. Dit register dat jaarlijks werd aangevuld bevat naast prachtige kalligrafische passages ook mooi vormgegeven miniaturen. Kunstenaars zoals Augustinus Cnudde (zoon van schilder Lodewijk Cnudde), Louis ’t Kindt (zoon van architect David ’t Kindt), en Frans Van Paemel werkten mee aan dit register.[2] Het register wordt vandaag bewaard in Archief Gent maar valt ook online te bezichtigen op de beeldbank van stad Gent.[3]
Referentie: Register van het ambacht van de houtbrekers en timmerlieden van Gent, 1685-1772 (AG, OA reeks 1904 nr. 1).
Groot Plan van Gent van Jacques Horenbault van 1619
Jacques Horenbault was een Gents schilder en landmeter. In 1618 kreeg hij de opdracht van het Gentse stadsbestuur om Gent en omgeving in kaart te brengen. De kaart werd gemaakt om het juridisch gebied van de stad te omschrijven. De kaart hing op in de tresorie van het Gentse Stadhuis. Tot in de negentiende eeuw werd de kaart geconsulteerd. De kaart van Horenbault is van zeer groot belang voor het historisch onderzoek. Het is één van de vroegste iconografische weergaves van Gent die redelijk accuraat is. Het is wachten op Joseph de Ferraris die in 1772 in opdracht van Maria Theresia en later Jozef II zijn kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden maakte vooraleer we over vergelijkbaar bronnenmateriaal beschikken. De kaart van Horenbault dateert van 150 jaar eerder. Naast een historische waarde heeft de kaart ook een grote esthetische waarden. Horenbault versierde de kaart met cartouches, vignetten en wapenschilden doordrongen met symboliek die verwijst naar het stadsbestuur allemaal in de stijl van de barok.
De kaart berustte tot de negentiende eeuw op het stadhuis van Gent waar ze nog van tijd tot tijd werd geraadpleegd. De kaart die intussen meer dan driehonderd jaar oud was, was logischerwijs erg gedegradeerd van kwaliteit. Stadsarchivaris Charles Parmentier stond in voor de restauratie van de kaart in de jaren 1830. Na enkele jaren merkte men echter dat de kaart verder bleef aftakelen waardoor men besloot een kopie te maken in de jaren 1870. In de jaren 1980 werd de kaart tot slot opnieuw gerestaureerd.[4] De kaart is vandaag te bezichtigen op de beeldbank van Gent.[5]
Referentie: Groot Plan van Gent van Jacques Horenbault (1619) (AG, IC reeks PK/2004 nr. 118).
Album tekeningen Arent van Wijnendale
Arent van Wijnendale was kunstschilder werkzaam in Gent. Zijn bekendste werk is wellicht het album dat hij maakte over Gent. Verschillende religieuze gebouwen in Gent zijn hierin opgenomen voor ze werden vernietigd in de godsdienstoorlogen. Zijn collectie is voor onderzoekers die architectuur in de zestiende-eeuws gent bestuderen ontzettend belangrijk, aangezien zijn tekeningen dikwijls de enige picturale bron zijn die we voor een gebouw hebben. Dankzij onderzoek Marc De Vleeschouwer weten we op basis van afbeeldingen van Arent van Wijnendale hoe de Sint-Veerlekerk eruitzag voor haar ontmanteling in 1582. Na de dood van van Wijnendale kwam de collectie in handen van Christophe van Huerne.
Referentie: Album Arent van Wijnendaele (AG, IC reeks AG nr. AVW).
Oude bouwtekeningen
Gent overleefde met veel kleerscheuren de godsdienstoorlogen. Volgens de Gentse chroniqueur en politiemeester Justus Billet lag Gent er aan het begin van de zeventiende niet al te best bij. Veel van de houten huizen overleefden deze moeilijke periode niet. Om de stad terug in haar eer te herstellen voerde het stadsbestuur een beleid dat erg gericht was op stadsvernieuwing. Dit uitte zich niet alleen in het restaureren van publieke gebouwen maar ook in het steunen van particuliere werken. Het stadsbestuur moedigde dan ook het bouwen van stenen gevels aan (houten gevels zorgden voor te veel brandgevaar) door subsidies te geven voor personen die zo een gevel wensten te plaatsen. Gent leed echter onder haar succes. De gevels gaven de stad en dergelijke schoonheid dat het stadsbestuur de subsidies steeds verder opdreef. Het bestuur in Brussel ging echter niet akkoord met de vele uitgaven die de stad deed aan het hernieuwen van de gevels. Aan de subsidies kwam een einde in 1671.
Ook al was de periode van de subsidies voorbij, de Gents bouwkunde bleef stenen gevels afleveren. Vanaf de periode 1672 tot 1795 moesten aan de schepenbank van de keure bouwaanvragen worden ingediend vooraleer er mocht gestart worden met de bouwactiviteiten. Picturaal zijn deze aanvragen van bijzondere waarde, de meeste van de bouwaanvragen beschikken immers ook over tekeningen met gevelontwerpen. Samen met de bouwaanvraag verscheen het gevelontwerp voor de schepenbank. De stadsecretaris stelde vervolgens het committus op. Daarna werd er een visitatie voorzien van twee schepenen, de secretaris en de politiemeester. In totaal gaat het om meer dan 5000 bouwaanvragen waarvan bij 2884 nog de geveltekening werd bewaard. Gent is de enige stad in België waar zo veel geveltekeningen nog bewaard liggen.[6]
Referentie: Bouwaanvragen (AG, OA reeks 535).
Het Guldenboek van de Gentse Academie
Het guldenboek van Gentse academie voor schone kunsten is een prachtig versierd boek waarin de beschermheren van de academie of belangrijke bezoekers hun handtekening plaatsen. Het boek werd begonnen in 1770 maar wordt tot op de dag van vandaag wordt het aangevuld. Het bevat met andere woorden handtekeningen van Karel van Lotharingen, bisschop Lobkowitz van Gent, Napoleon Bonaparte en leden van de huidige Belgische koninklijke familie. Naast de handtekeningen van deze personen werd het boek ook prachtig vormgegeven door verschillende kunstenaars. Pieter van Reijschoot leverde belangrijke bijdragen voor de achttiende eeuw. De handtekeningen van de personen worden vergezeld met allegorische voorstellingen die de persoonlijkheid of verleden van de persoon in kwestie moeten verbeelden.[7]
Referentie: Guldenboek (AG, ASK nr. 300).
Karolijnse Concessie
| Zie Concessio Carolina voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
De Karolijnse Concessie of de Concessio Carolina is één van de belangrijkste documenten voor de geschiedenis van Gent. De achtergrond voor de totstandkoming van dit document is ingebed in de bredere Europese geschiedenis. Karel V, op dat moment de machtshebber in de Nederlanden was in oorlog met Frankrijk. Om deze oorlog te kunnen financieren legde hij verschillende steden een belasting of bede op. De collatie van Gent (een belangrijke raad binnen Gent bestaande uit drie leden: de Poorterij, de kleine neeringen en de grote nering) weigerde echter de belasting te betalen. De landvoogdes van Vlaanderen, Maria van Hongarije liet onder druk de belasting toch innen. De reactie van Gent liet niet lang op zich wachten want in 1539 kwam de stad in opstand. Toen Karel in 1540 de opstand wist te onderdrukken werd aan Gent verschillende straffen opgelegd. Verschillende edellieden en ambtenaren moesten bijvoorbeeld, blootsvoets met een strop rond de nek door de stad te lopen. De Karolijnse Concessie bepaalde bijvoorbeeld dat de Sint-Baafsabdij moest worden afgebroken, de stenen zouden dan worden gebruikt bij de aanleg voor het Spanjaardenkasteel. Tevens werd de collatie teruggedrongen naar een raad bestaande uit één lid (de Poorterij) met 6 vertegenwoordigers. Ook de neeringen werden ingeperkt, 54 neeringen werden er 21.[8]
Referentie:Karolijnse Concessie, 1540 (AG, OA reeks 94 nr. 957). De Gentse opstand van 1539-1540 en zijn nasleep (SAG, OA reeks 94 bis nr. 1-7).
De Politieboeken van Justus Billet
Het leven van Justus Billet is voor de zeventiende eeuw redelijk opmerkelijk. Tot zijn veertigste leidt hij een vrij avontuurlijk leven in het buitenland. Hij doet onder andere Zwitserland, Duitsland en Frankrijk aan. Vanaf zijn veertigste settelt hij zich terug in zijn geboortestad Gent en richt zich op het verkopen van zaken zoals lijnwaad en zout. Wonend in het oud gildehuis van de goud- en zilversmeden in de Hoogpoort krijgt hij verschillende aanzienlijke titels binnen de stad. Zijn bekendste ambt bekleedde hij echter vanaf 1658, op de leeftijd van 50 jaar werd hij politiemeester. In zijn hoedanigheid als politiemeester was het zijn verantwoordelijkheid om toezicht te houden op de openbare werken in de stad. Welke materialen werden er gebruikt, waar werden de werken uitgevoerd, en hoe werden de werken uitgevoerd waren enkele van zijn taken. Alles wat hem opviel rapporteerde in zijn politieboeken die hij meticuleus bijhield. De politieboeken van Billet zijn niet zoals sommige andere administratieve werkinstrumenten. Zijn rapporten zijn doorspekt met persoonlijke anekdotes. Hij gaat dan ook veel verder dan enkel het beschrijven van openbare werken, processies opmerkelijke gebeurtenissen werden allemaal opgenomen. De twaalf politieboeken die Billet uiteindelijk aflevert geven ons een unieke blik op het leven in Gent in de tweede helft van de zeventiende eeuw.[9]
Referentie: Politiehandboeken Justus Billet (AG, BIB 1GD1-1GD12).
De Atlas Goetghebuer
Pierre-Jacques Goetghebuer was een Gentse architect die actief was in het begin van de negentiende eeuw. Een omvangrijke collectie van historische kaarten en prenten die voornamelijk Gent voorstellen en in Archief Gent bewaard worden, zijn naar hem vernoemd. Dit komt omdat de oorspronkelijke collectie van Pierre-Jacques Goetghebuer het hart vormt van de collectie die vandaag de Atlas Goetghebuer wordt genoemd. Goetghebuer begon in 1820 met het verzamelen van allerhande beeldmateriaal dat betrekking had op Gent. In de collectie van Goethgebuer vinden we onder andere werken van Jacques Horenbault, Jean-Baptiste Wynantz en Arent Van Wijnendale. Als bekroond architect was Goetghebuer echter ook een begunstigd tekenaar, een aantal van de afbeeldingen uit de collectie zijn dan ook van de hand van Goetghebuer zelf.[10] Naast het verzamelen van oude prenten en het zelf tekenen van Gentse gebouwen gaf Goetghebuer soms ook de opdracht aan andere kunstenaars om prenten te maken.
Het stadsbestuur kocht de volledige verzameling aan in 1867 na het overlijden van Goethebuer in 1866. De collectie omvatte op dat moment om en bij de 4250 stukken. De verzameling werd vanwege plaatsgebrek van 1867 tot 1935 bewaard in de universiteitsbibliotheek aan de Ottogracht. De collectie van 4250 stukken werd echter nog geruime tijd na de dood van Goetghebuer aangevuld met andere stukken. Een belangrijke aanvulling gebeurde in 1874. Auguste Van Lokeren, Gents politicus en advocaat had ook een verzameling prenten van Gent die na zijn dood werden geïntegreerd in de Atlas Goetghebuer. Ook delen van het archief van de stad zelf vonden in de loop der jaren hun weg naar de Atlas Goetghebuer. Het gaat hier dan meestal over oude bouwtekening. Op deze manier werden de reeksen 99, 532bis en 533bis van het oud archief toegevoegd aan de Atlas. Toch is de collectie van Goetghebuer niet compleet: dubbels van de stukken werden omgeruild met bijvoorbeeld Edouard de Keyser, een deel van de collectie bleef ook achter bij de verhuis van de universiteitsbibliotheek naar het stadsarchief, en zaken zoals ingelijste afbeeldingen vonden hun plaats in het Bijlokemuseum (het huidigeSTAM).[11] De Atlas Goetghebuer telt vandaag meer dan 9000 stukken. Het is zonder twijfel de meest geraadpleegde iconografische collectie omtrent de geschiedenis van Gent en van bijzonder belang voor iedereen die geïnteresseerd in het architecturaal verleden van Gent.
Referentie: Atlas Goetghebuer (AG, IC reeks AG).
Stadsrekeningen
De stadsrekeningen van Gent zijn één van de belangrijkste bronnen voor het historisch onderzoek naar de stad Gent. Zowel de inkomsten als uitgaven van de stad staan hierin geboekstaafd. Gent verkeert in begunstigde situatie aangezien er een grote continuïteit is van de middeleeuwen tot het einde van het ancien regime. Slechts enkele kleine hiaten belemmeren het totaalbeeld. De Gentse economische situatie kan men met andere woorden grosso modo voor de periode van 1314 – 1798 reconstrueren. Wat de veertiende-eeuwse rekeningen uniek maken in Vlaanderen is dat ze in het Middelnederlands zijn opgesteld en niet in het Frans. 1314 is echter niet de aanvangsdatum van de reeks stadsrekeningen zo is er bijvoorbeeld ook fragment uit 1280 bewaard.[12] De rekeningen zijn bijna allemaal in codexvorm bewaard. De laatste rekening die nog op rolvorm stond dateert van 1319-20.[13] De uitgaven werden per uitgavepost ingedeeld en de belangrijkste bleven gedurende het hele ancien regime onveranderd. De stadsrekeningen geven ons een unieke blik op evenementen waar we vaak ander weinig over ingelicht worden. Bezoeken aan het buitenland, uitgaven voor geschenken en uitgaves voor stadsfeesten kunnen aan de hand van de stadsrekeningen worden uitgepluisd.[14]
Het doel van de stadsrekeningen was voornamelijk ter controle van de in- en uitgaven van de steden ten aanzien van de vorst. Gent wist zich van deze verplichting in de veertiende en vijftiende eeuw meerdere malen af te wimpelen. De rekeningen werden ook voorgelezen aan het volk aan het begin van een nieuw schepenjaar (15 augustus) in de oude halle. Burgers konden op deze manier hun bezwaren uiten. De schepenbank van de Keure was verantwoordelijk voor de opstelling van de rekeningen. Ze werden echter niet bewaard in het schepenhuis van de keure maar in een daarvoor speciaal voorziene plaats in het stadhuis, namelijk de Tresorie. Na de Karolijnse Concessie werden ze echter opgeborgen in de Thesauriezaal.[15]
Referentie: Stadsrekeningen (AG, OA reeks 400).
Registers van de Schepenbanken
Aan het begin van de veertiende eeuw kende Gent twee schepenbanken. De schepenbank van de Keure en die van de Gedele. Deze opmerkelijke situatie was ontstaan tijdens de Vlaamse Opstand (1297-1305). In de dertiende eeuw werd Gent nog bestuurd door het zogenaamde college van de XXXIX. Dit college van 39 mannen werd onderverdeeld in 13 schepenen (de eigenlijke bestuurders), 13 raadslieden (zij woonden de raden bij) en 13 wapenlingen (zij vervingen bij afwezigheid één van de andere 26). Aan dit systeem werd een einde gemaakt in 1300 toen Filips de Schone van Frankrijk kortstondig terug de macht kon grijpen in Gent. Hij besliste dat er slechts twee groepen van 13 mannen Gent zouden mogen besturen. De eerste schepenbank werd de schepenbank van de Keure genoemd. Zij stonden in voor het dagelijkse beheer van de stad en vormden tevens een strafrechtelijke rechtbank. De tweede schepenbank van Gent was de schepenbank van Gedele. Hun belangrijkste taak was het beheren van de goederen van minderjarige wezen, maar zij stonden ook in als vredegerecht.[16]
Beide schepenbanken hielden in jaarregisters hun akten bij. Het is opmerkelijk om vast te stellen dat alle registers van deze schepenbanken nagenoeg nog allemaal zijn bewaard. Als bron voor historisch onderzoek zijn ze van onschatbare waarde. De jaarregisters van beide schepenbanken zijn gevuld met akten waarin niet alleen namen staan van personen die nergens anders voorkomen ze zijn ook een eersterangsbron voor het dagdagelijkse reilen en zeilen van de stad te reconstrueren. Het visuele aspect van deze reeksen mag ook niet onderschat worden. Op de jaarregisters van de schepenbank van de Keure werd vanaf 1468 tot 1648 werden op boekbanden telkens het wapen van de voorschepen geschilderd. Ook de schepenen van Gedele lieten de boekbanden van hun staten van goed beschilderen met het wapenschild van de voorschepen.[17]
Deze registers kenden nog interessant nachleben. Om de kostbare registers te beschermen tegen het Franse revolutieleger werden de wapenschilden op de boekbanden overschilderd met een grijze olieverf. In 1790 vaardigde de Franse republiek immers een wet uit dat opriep tot het vernietigen van wapenschilden of alle symbolen die verwezen naar de adel. Toen de Franse revolutionairen in 1794 het Gentse stadhuis bereikten was er voor hen dan ook niets aan de hand. Voor bijna honderd jaar zullen deze wapenschilden bedekt blijven onder een onopvallende grijze laag verf. Pogingen van om de wapenschilden terug bloot te leggen werden wel ondernomen door schrijver en stadsarchivaris Prudens Van Duyse samen met schilder Felix De Vigne. Jammer genoeg faalden deze pogingen. Pas onder stadsarchivaris Victor Vander Haeghen werd in de jaren 1880 met de gebundelde inspanning van Ernest Lacquet en Herman Van Duyse een procedé gevonden om de verf te verwijderen en de wapenschilden bloot te leggen. De wapenschilden werden nog een tijdlang tentoongesteld in de troonzaal van het stadhuis.[18]
Referentie: Jaarregisters van de schepenbank van de Keure (AG, OA reeks 301), Staten van Goederen van de schepenbak van Gedele (SAG, OA reeks 330).
Foto's van de stedelijke commissie voor monumenten en stadsgezichten
De stedelijke commissie voor monumenten en stadsgezichten (SCMS) te Gent werd opgericht op 27 december 1823 door het provinciaal bestuur van de provincie Oost-Vlaanderen. De commissie bestond in haar beginjaren voornamelijk uit cultuurminnende Gentenaars zoals François Hye-Schoutheer, Lodewijk Roelandt, Lieven de Bast en andere. Zij moesten een adviesraad vormen voor het stadsbestuur als zaken zoals de restauratie of vernieling van gebouwen werden besproken. Deze commissie heeft heel wat belangrijke verwezenlijkingen naar voren gebracht. Zo sloegen ze er bijvoorbeeld in om de Sint-Baafsabdij te redden. Ook het Gravensteen werd in grote mate dankzij hen gerestaureerd.[19] De SCMS vergaderde tot 1934 in het huis de Pelikaan in de St Kathelijnestraat. Daarna vonden ze hun intrek in de voormalige Berg van Barmhartigheid in de abrahamstraat waar op dat moment ook het stadsarchief gevestigd was.[20]
De foto’s van de SCMS van Gent vormen één van de belangrijkste fotocollecties van Gent. De eerste foto’s van deze collectie werden gemaakt in de jaren ’60 van de negentiende eeuw door Charles D’Hoy. Dit luidde het startschot in om tal van foto’s te maken van Gent. De foto’s die aan de overgang van de negentiende naar de twintigste eeuw zijn gemaakt, zijn ontzettend belangrijk voor het historisch onderzoek. Ze werden vooral gebruikt bij het helpen van schrijven voor adviezen van restauraties. Verder documenteerden ze ook monumenten voor, tijdens en na grootschalige werken. Grote stadsvernieuwingswerken zoals het Zollikofer-Devigneplan vanaf de jaren 1880 en de voorbereidingen voor de wereldtentoonstelling van 1913 zorgde ervoor dat Gent zijn negentiende-eeuwse straatbeeld verloor.[21] Het is dankzij de fotocollectie van de SCMS dat we deze werken de dag vandaag vrij nauwkeurig kunnen reconstrueren. De SCMS had geen eigen fotograaf in dienst en kocht daarom foto’s direct bij de fotografen zelf. Enkele bekende Gentse fotografen hebben belangrijke bijdrages geleverd aan de vandaag meer dan 7000 tellende collectie van foto’s. Onder hen was de fotograaf Edmond Sacré ongetwijfeld één van de meest bekende.[22]
Referentie: Fotocollectie van de stedelijke commissie voor monumenten en stadsgezichten (AG, SCMS – FO). Een groot deel van de foto’s zijn online raadpleegbaar op de beeldbank van Gent.[23]
De Collectie Wynantz
| Zie Jean-Baptiste_Joseph_Wynantz#Stadsbeelden_van_Gent voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Jean-Baptiste Joseph Wynantz was een Nederlandse kunstschilder die aan het begin van de negentiende eeuw verschillende aquarellen maakte van Gent. Hij werkte voornamelijk in de periode van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (1815-1830). Hij wordt toegeschreven als de vervaardiger van meer dan 150 aquarellen die allemaal plaatsen in Gent voorstellen. Wynantz laat op deze manier plekken zien waar anders voor deze periode nauwelijks beeldmateriaal voorhanden hebben. Om één voorbeeld te noemen is het zicht op de Muinkmeersen bijvoorbeeld zeer belangrijk omdat dit een afbeelding was van niet lang voor de oprichting van het Zuidstation en de spoorlijn. De collectie geeft ons een uniek beeld van hoe Gent er op de moment uitzag. Het stadsbeeld van Gent was op dit moment volop in verandering. De ontluikende industrialisering deed zijn intrede in Gent en de impact op het straatbeeld hiervan was niet gering. Archief Gent bewaard vandaag 134 aquarellen. Deze vonden hun weg naar het archief via de topografische collectie van de architect Pierre Jacques Goetghebuer. Het is vooral dankzij Goetghebuer dat we de herkomst van Wynantzaquarellen kennen. Goetghebuer had immers de gewoonte om notities aan te brengen op achterkant van zijn verworven prenten.[24]
Referentie: Verzameling stadsgezichten op Gent door Jean-Baptiste Josephe Wynantz (AG, IC reeks AG/W).
Vondelingenregisters
De vondelingenregisters kenden hun oorsprong in de Franse periode. De sterk administratieve inslag van dit regime liet zich gelden op elk niveau van de samenleving. Ook op vondelingen werd er een sterker toezicht gehouden door de staat. Eén manier om dit te doen was door alle vondelingen op een centraal punt in de stad te doen verzamelen. In Gent was dit in de zogenaamde Sint-Jan-in-d’olie wijk, niet ver van de Oude Schaapmarkt. Hier werd de vondelingenschuif of de “rolle” geïnstalleerd. Wanneer een kind in de vondelingschuif werd geplaatst dan trad de administratie van de Burgerlijke godshuizen in werking. De naam van het kind werd genoteerd (dikwijls werd een briefje met wensen bij het kind achtergelaten). Daarna beschreef men het tijdstip van de achterlating, de kleren van het kind, en de geschatte leeftijd.[25]
De rolle werd in Gent opgericht in 1820 en bleef als langste in Vlaanderen bestaan tot 1863.[26] De registers van de vondelingen beginnen echter al in 1796 en lopen tot 1861. De vondelingenregisters zijn niet alleen een sleutelbron voor genealogen maar ook voor sociale geschiedenis. Daarnaast bevatten ze soms ook briefjes van de ouders of stukjes stof van de kleren van de kinderen. Deze gunnen ons een unieke inkijk in het leven van de minder gegoede klasse van negentiende-eeuws Gent. De registers werden volledig gedigitaliseerd door het archief van het OCMW te Gent (heden Archief Gent). De stukjes stof werden ook digitaal raadpleegbaar gemaakt op de website van erfgoedinzicht.[27]
Referentie: Vondelingenregister van de Commissie van Burgerlijke Godshuizen 1796-1861 (AG OCMW/BG nr. 16).
Stadscharters
De stadscharters zijn één van de belangrijkste reeksen voor het vormen van stedelijke identiteit. De oudst bewaarde originele oorkonde is neergeschreven van 1178 en is afkomstig van Filips van de Elzas, graaf van Vlaanderen. Dat er geen ouder charters bewaard zijn valt te verklaren aan het feit dat er een hevige brand woedde in Gent in 1176.[28] De Charters werden traditioneel in het belfort bewaard, maar dit was niet altijd het geval. Na de brand van 1176 is er veel onduidelijkheid over waar nu precies de Gentse oorkondeschat werd bewaard. Een oud schepenhuis, of een voorloper van het belfort in hout zijn allemaal mogelijke bewaarplaatsen. Ook de Sint-Niklaaskerk is kanshebber. Het was één van de vroegste gebouwen die in Gent uit steen was opgetrokken. Kerken werden in de middeleeuwen tevens meermaals als veilig onderkomen gebruikt.[29] De veertiende eeuw bracht meer uitsluitsel over de bewaarplaats van de Gentse oorkondeschat. Het klooster van de Fransicanen was ongetwijfeld een bewaarplaats. Voor de recent toegekomen charters werd speciale plaatsen voorzien in het schepenhuis van de keure op het stadhuis. Vanaf 1400 werd de volledige oorkondeschat uiteindelijk verplaatst naar het Belfort.[30] Momenteel worden de stadscharters bewaard in Archief Gent in de Zwarte Doos. De reeks is door verschillende vorsers gebruikt geweest. Een eerste belangrijke ontsluiting kwam er dankzij de archivarissen Prudens Van Duyse en Edmond De Busscher.[31] Sinds 2009 loopt er een project om de Charters op een betere manier te bewaren.[32]
Referentie: stadscharter (AG, OA reeks 94).
Familiepapieren
De familiepapieren die zich in Archief Gent bevinden vormen wellicht één van de grootste raadsels uit de collectie van het stadsarchief van Gent. De familiepapieren bevatten allerlei informatie over verschillende families binnen en buiten Gent. Dit archieffonds is nauw verwant aan het fonds ‘vreemde steden’ en het fonds ‘familiehandboeken’ en de genealogieën. Hun link is de consignatiekamer van het Gentse stadsbestuur in de zeventiende en achttiende eeuw. De consignatiekamer vormde een belangrijk onderdeel van de twee schepenbanken van Gent (schepenen van Gedele en de Keure). Beide schepenbanken werkten immers als rechtbank binnen de stad Gent en het bredere Gentse kwartier. De schepenbank van Gedele stond in voor de willige rechtspraak terwijl de schepenbank van de Keure instond voor strafrechtelijk aangelegenheden. De consignatiekamer kan worden gezien als een soort bewijskamer. Stukken die betrekking hadden tot een bepaalde rechtszaak werden er afgeleverd zodat beide partijen ze konden bekijken.[33]
Deze stukken bieden historici een waaier aan informatie over verschillende families in Gent. Onderzoek van Wout Saelens wees uit dat veel van de geconsigneerde familiepapieren hun plaats in het archief vond door erfkwesties in verband met priesters. Het archief van de consignatiekamer berustte op de zolder van het stadhuis, waar ze lange tijd in grote wanorde lagen.[34] Het geconsigneerde archief werd gedurende de negentiende in vier aparte fondsen ingedeeld waarvan de reeks familiepapieren er vandaag één van vormt. Omdat de reeks stukken van verschillende aard bevat en minder goed doorzoekbaar is zoals bijvoorbeeld de stadsrekeningen worden de familiepapieren over het algemeen minder geraadpleegd. Toch bevat deze bron belangrijke gegevens over families in Vlaanderen waar we anders misschien weinig of geen informatie over zouden hemmen. Enkele stukken uit de familiepapieren zijn ook esthetisch zeer mooi. De genealogie van de familie Mesdagh is er zo één van.
Referentie: Familiepapier (AG, OA reeks FP).
Bronnen, noten en/of referenties
|
