Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Systeemtheorie
Systeemtheorie is een multidisciplinaire theorie over de systematische beschouwing van systemen in de natuur, wetenschap en of maatschappij. Deze theorie is gericht op de complexiteit en onderlinge afhankelijkheid tussen en binnen systemen, wat in de praktijk vaak vereenvoudigd wordt door alleen naar bepaalde aspecten uit het systeem te kijken. Het is gebaseerd op principes uit de natuurkunde, biologie en techniek, en heeft zijn uitwerking naar onder andere de cybernetica, filosofie, organisatieleer, management, psychotherapie, economie en sociologie.[1]
Ontwikkeling en tijdlijn
De ontwikkeling van de systeemtheorie als vakgebied begint in 1940er jaren.
- 1940er jaren: Ludwig von Bertalanffy introduceert de algemene systeemtheorie, John von Neumann de speltheorie, Claude Shannon & Warren Weaver de informatietheorie, Norbert Wiener de cybernetica
- 1956 : Kenneth E. Boulding formuleert een hiërarchie van stelsels waarmee systemen geclassificeerd kunnen worden.
- 1963 : Edward Lorenz publiceert de eerste waarneming van wanordelijk gedrag in een stelsel.
- 1970er jaren: Benoît Mandelbrot speelt een sleutelrol in de ontwikkeling van chaostheorie met de ontwikkeling van de fractale wiskunde. David Ruelle en Floris Takens ontwikkelen het begrip vreemde aantrekker. Dit legt de grondslag voor de chaostheorie.
- 1977 : De Belgische chemicus Ilya Prigogine ontvangt de Nobelprijs voor zijn werk aan dissipatieve structuren en zelforganisatie.
- 1981 : Peter Checkland ontwikkelt de zgn. Soft Systems Methodology: een methodiek en schematechniek gebaseerd op het systeemdenken.
- 1990 : Peter Senge ontwikkelt het begrip van systeemgrondvormen of oertypes als deel van een benadering die een lerende organisatie beschrijft
Vormen van systeemtheorie
Algemene systeemtheorie
De algemene systeemtheorie is opgezet als wetenschap die een beschrijving geeft van de meest algemene kenmerken van de werkelijkheid, die men beschouwt als opgebouwd uit systemen. De term en eerste aanzet is voorgesteld door Bertalanffy rond 1950. In de jaren vijftig is het idee gegroeid tot een raamwerk van denkbeelden door de inbreng van wetenschappers uit allerlei disciplines. En in de volgende decennia zijn deze denkbeelden verder uitgewerkt in allerlei vakwetenschappen. Dit onderzoek naar algemene patronen in systemen is later vervolgt in chaostheorie en het onderzoek naar complexe systemen.
Chaostheorie
De chaostheorie is de populaire benaming voor het gebied binnen de wiskunde dat het gedrag van bepaalde dynamische systemen (Engels: Dynamical systems of systeemtheorie) onderzoekt. De officiële naam binnen de wiskunde is dynamische systemen. Het onderzoekt omstandigheden waarbij deterministische chaos optreedt en welke eigenschappen die heeft. Het begrip chaos heeft hierbij een technische betekenis, te onderscheiden van het losse alledaagse woordgebruik. Deterministische chaos betekent dat de schijnbare wanorde toch exact bepaald is en geordend tot stand komt volgens een algoritme of rekenregel. Bijvoorbeeld een differentiaalvergelijking of recursie. Het gebied is bijzonder praktisch want de stabiliteit en betrouwbaarheid van systemen wordt ermee onderzocht.
Cybernetica
Cybernetica is de wetenschap die zich bezighoudt met besturing van systemen: controle van en communicatie binnen biologische en mechanische systemen, en feedback oftewel terugkoppeling. Cybernetica werd in de jaren 50 van de twintigste eeuw ingevoerd door de Amerikaanse wiskundige Norbert Wiener. Cybernetica is verwant met de systeemtheorie, en is van toepassing op alle stelsels met inbegrip van biologische systemen, maar bijvoorbeeld ook een eenvoudig stelsel als een thermostaat die de temperatuur in een gebouw regelt.
Sociale systeemtheorie
Specifiek in de sociologie hebben ontwikkelingen in de systeemdenken geleid tot de afbouw van het eng natuurwetenschappelijk model van de sociologie. Zo ontwikkelde bijvoorbeeld Talcott Parsons in de 1960er jaren een grand theorie over sociologie, waarin economie, biologie, systeemtheorie en politicologie worden gecombineerd. Andere benaderingen uit de theorie over complexe systemen hebben geleerd, dat sociale interactie wordt geordend als gevolg van zelforganisatie.[2] Dit was het werk van onder andere de Amerikaanse bioloog Stuart Kauffman.
Wereld-systeemtheorie
De Wereld-systeemtheorie is een theoretisch raamwerk in de internationale betrekkingen en de sociologie, voornamelijk ontwikkeld door Immanuel Wallerstein. Wallerstein kiest in zijn werk expliciet voor een 'niet-disciplinaire benadering' (te onderscheiden van een multidisciplinaire). Volgens hem zijn de scheidslijnen tussen antropologie, economie, politicologie, sociologie en geschiedenis gebaseerd op de liberale staatsopvatting en hinderlijk bij het bestuderen van sociale systemen in hun totaliteit.
Wiskundige systeemtheorie
Wiskundige systeemtheorie is de leer van de wiskundige beschrijving van systemen. Dit vak wordt ook wel genoemd; mathematische systeemtheorie, lineaire systeemtheorie of dynamische systeemtheorie. Het richt zich enerzijds op de studie van systemen, dynamische processen en verschijnselen, die in wisselwerking staan met hun omgeving. Dit kan zich richten op de analyse van problemen waarbij keuzen gemaakt worden in een technisch besluitvormingsproces. Anderzijds beschrijft dit vak wiskundige modellen van systemen uit verschillende vakgebieden en richt zich op het voorschrijven van modellen met gewenst gedrag. Een streven hierbij is om klassen van systemen wiskundig te formaliseren
Zie ook
- Complexiteitstheorie
- Complex systeem
- Lijst van systeemwetenschappers
- Santa Fe Instituut
- Systeemtheorie (management)
- Systeemwetenschap
Bronnen
- 2005, D. Hinrichsen en A.J. Pritchard, Mathematical Systems Theory I - Modelling, State Space Analysis, Stability and Robustness, Springer Verlag. ISBN 3540441255
- 2003, M.W. Hirsch, S. Smale and R. Devaney, Differential Equations, dynamical systems, and an introduction to chaos, Academic Press. ISBN 0123497035
- 2002, Gerard Alberts, Modelleren en de opkomst van het systeemdenken in: Duurzame ontwikkelingen de rol van het wiskundig denken, Katholieke Universiteit Nijmegen, p.27-31.
- 2000, K.T. Alligood, T.D. Sauer and J.A. Yorke. Chaos. An introduction to dynamical systems, Springer Verlag. ISBN 0387946772
- 1999, Charles François, Systemics and Cybernetics in a Historical Perspective.
- 1996, A. Katok and B. Hasselblatt, Introduction to the modern theory of dynamical systems, Cambridge. ISBN 0521575575
- 1995, Jan Bor ea., De verbeelding van het denken, Contact, Amsterdam.
- 1994, Peter Lewis, Information Systems Development, Pittman Publishing Londen. ISBN 0273031074
- 1992, D.K. Hitchins, Putting systems to work, , John Wiley, West Sussex England.
- 1990, Peter Senge, The fifth discipline, The art & Practice of The Learning Organisation, Doubleday New York.
- 1983, Grote Winkler Prins, het begrip Systeem, 8e druk p.401.
- 1973, Doede Keuning, Algemene systeemtheorie, systeembenadering en organisatietheorie, Stenfert Kroese bv, Leiden.
- 1968, Ludwig von Bertalanffy, General Systems theory: Foundations, Development, Applications, , George Braziller, Inc. New York.
- 1953, Evert W. Beth, Inleiding tot de wijsbegeerte der exacte wetenschappen, Standaard Boekhandel, Antwerpen.
Externe links
De belangrijkste links op dit gebied zijn Engelstallig.
- Principia Cybernetica Web
- Systems theory volgens de Principia Cybernetica Web.
- International Society for the System Sciences
- Systems Thinking World Wide Portal
- Onderzoeksschool DISC voor systeemtheorie en regeltechniek
- Santa Fe Institute in Santa Fe, New Mexico, Verenigde Staten.
Vrije mediabestanden over Systems op Wikimedia Commons
Bronvermelding
Bronnen, noten en/of referenties:
- º Paul Huguenin, Harrie van Gestel (2007). Verborgen orde: systeemmanagement van organisaties. p.87-88
- º Greetje Desnerck en Alex Vanderstraeten (2005). Praktisch basisboek sociologie . Uitgeverij De Boeck. ISBN 9045512203. pag. 52, 60 & 161.