Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Wijsheid
Wijsheid is de kunst om in alle levensomstandigheden juist te oordelen en te handelen. De betekenis is dus praktisch of moreel.
Taalkundig
Het adjectief wijs (het Engelse wise en het Duitse weise) met de betekenis „wetend, slim, levenservaren” gaat terug op de oude vorm wīs, wīse, „verstandig, beleidvol, slim, ervaren, geleerd, kundig”. Het wordt afgeleid van het Indo-Germaanse wortelwoord ueid-, dat in verband staat met weten. De betekenis is „kundig in verband met iets, slim, ervaren”. Dit komt ook naar voor in het Oud-Indische vedas-, „kennis, inzicht“, (vergelijk Veda). Oorspronkelijk betekende deze woordvorm vermoedelijk eerst „zien” of „gezien hebben”, zoals men kan merken aan het verschil tussen het Latijnse videre „zien” en het Griekse oida, „weten”. In het Engels merkt men het verband met het woord witness: een getuige: iemand die iets gezien heeft of iets weet. Afgeleid van wijs is het werkwoord (onder)wijzen in de betekenis „tonen, leiden, leren”. Het substantief Weisheit (wijsheid) als toestand van het wijs zijn kan men in het Middel-Hoogduits en Oud-Hoogduits in de vorm wīsheit sinds de negende eeuw aantonen. Witz, het Duitse woord voor een mop of grapje (alsook het Engelse wit) is nauw hieraan verwant in de oude betekenis „slimheid, sluwheid”.
In het Hebreeuws is wijsheid חכמה, chochma. Kabbalisten beschouwen dit als een van de tien sefirot.
Het Arabische woord حكمة, hikma, is hieraan verwant.
Het Griekse woord voor wijsheid, σοφία, sofía, is bekend uit het woord filosofie, afgeleid van filosofia: „liefde (of vriendschap) voor de wijsheid”. Het Latijnse woord is sapientia.
Opvattingen
Er bestaan talrijke voorstellingen over wijsheid.
Wijsheid door ervaring
Een vorm van wijsheid is wijsheid door (levens)ervaring. Wijze mensen hebben fouten gemaakt en daarvan geleerd. Zij zijn „door schade en schande wijs geworden”. Volgens een wat stereotiepe beschrijving hebben zij genoten en geleden, keuzes gemaakt, gehandeld en de verantwoordelijkheid voor hun daden aanvaard. Wijzen hebben niet alleen hun eigen belang maar ook dat van hun medemensen bevorderd. Zij hebben zichzelf leren kennen en zichzelf geaccepteerd; zij hebben de waarheid leren kennen en lijden niet meer. Zij zijn ondanks de tegenslagen die zij ondervonden gelukkig, dankbaar, vriendelijk en worden niet (meer) geplaagd door onvervulde verlangens, hebben een goed geweten en de meesten zijn niet bang voor de dood. Men zou kunnen zeggen dat zij toonbeelden zijn van een geslaagd menselijk leven, de belichaming van humaniteit.
Wijsheid door het leren van anderen
Anderen zijn in staat wijze besluiten te nemen of wijs te handelen door te leren van de fouten en de successen van anderen.
Kinderlijke wijsheid
Anderen daarentegen zijn van oordeel dat juist onervarenen (kinderen) heel wijs kunnen zijn.[bron?]
Instinctieve wijsheid
In de dierenwereld kan men soms vaststellen dat de dieren op een bepaalde manier handelen die van wijsheid blijk geeft, maar die toch niet afhankelijk is van hun persoonlijke denken. Bijvoorbeeld: jou en bijenkolonie is georganiseerd en samenwerkt.
Culturele opvattingen
Opvattingen over wijsheid spelen een rol in onder andere filosofie en religie en wisselen volgens de heersende culturele traditie.
Religies
Wijsheid is een van de kardinale deugden in het christendom. Evenals menselijkheid, respect en goede manieren, is wijsheid ook een deugd in het confucianisme, het taoïsme en de Chinese filosofie.
Hebreeuwse Bijbel
In de Hebreeuwse Bijbel wordt koning Salomo beschreven als de wijste koning. Hij vroeg God om wijsheid volgens 2Kronieken 1. Veel van de inhoud van het Boek der spreuken, een boek met wijze uitspraken, wordt aan Salomo toegeschreven. In Spreuken 1:7 en Spreuken 9:10 wordt de vrees voor JHWH (’de vreze des Heeren’) het begin van de wijsheid genoemd, terwijl Spreuken 8:13 verklaart dat JHWH vrezen betekent onrechtvaardigheid te haten. In Spreuken 1:20 wordt de Wijsheid gepersonifieerd voorgesteld: „De Wijsheid roept luid op de straten, zij verheft haar stem op de marktplaatsen.” In Spreuken 8:22-31 wordt deze gepersonifieerde wijsheid beschreven als aanwezig bij God voor de schepping begon, en zelfs meewerkend aan de schepping.
Het woord חכם, wijsheid, komt 222 maal voor in de Hebreeuwse Bijbel.
Nieuwe Testament
In het Nieuwe Testament is er sprake van verschillende vormen van wijsheid: wereldse en goddelijke wijsheid. De apostel Paulus beschrijft dat de Christus dwaasheid is in de ogen van de wereld. Andersom is de wereldse wijsheid dwaasheid voor God. (1Korintiërs 1:17-31)
Wijsheid is een van de zeven gaven van de heilige Geest volgens de anglicaanse, katholieke en lutherse zienswijzen. 1Korintiërs 12:8-10 geeft een opsomming van negen gaven van de heilige Geest, waarvan de wijsheid er een is.
Jezus Christus
De gepersonifieerde wijsheid uit Spreuken 8 werd door Irenaeus gelijkgesteld aan de heilige Geest.[1] Tertullianus identificeerde de Wijsheid met Jezus Christus (mogelijk volgde hij een reeds bestaande uitleg)[2] Deze verklaring vond algemene toestemming. Spreuken 8:22-30 werd in de christologische discussies tussen Athanasius en Arius, door beide zijden als argument gebruikt.[3]
Wijsheid in het boeddhisme
In het boeddhisme is wijsheid een van de vijf krachten (en ook een paramita).
Met de term prajna (Sanskriet) of pañña (Pali) bedoelt men in het boeddhisme wijsheid, en meer bepaald de grote en omvattende wijsheid die alle dingen en fenomenen van het universum doordringt.
Het eerste en tweede pad van het Achtvoudige Pad zijn aspecten van wijsheid:
- Juiste zienswijze, kennis.
- Juiste instelling, bedoeling.
Prajna is volgens het boeddhisme de wijsheid die lijden (kleśas) doet verdwijnen en verlichting brengt.
In het hindoeïsme heten wijsheid en weten vidya (Sanskriet).
Confucianisme en taoïsme
Het confucianisme beklemtoont de waarde van de opvoeding en het onderwijs. Wijsheid in de ogen van het taoïsme is een leven in harmonie met de natuur en de kosmos. (zie ook: yin en yang, wu wei).
Zie ook
Verwijzingen
Externe links
- De Wijze, een hoofdstuk van de Dhammapada in het boeddhisme.
- Oosterse Wijsheden.
(en) Wisdom (philosophy), in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: 
)
(en) Wisdom (religion), in: Encyclopædia Britannica, 2024. (vertaal via: )
(en) Wisdom, in: Jewish Encyclopedia, New York: Funk & Wagnalls, 1901-1906. (vertaal via: 
)
(en) Wisdom, in: ISBE, J. Orr, ed., Chicago, Howard-Severance Company, 1915. (vertaal via: )
Je bent uitgenodigd om deze pagina te helpen verbeteren. — Meer informatie