Wikisage is op 1 na de grootste internet-encyclopedie in het Nederlands. Iedereen kan de hier verzamelde kennis gratis gebruiken, zonder storende advertenties. De Koninklijke Bibliotheek van Nederland heeft Wikisage in 2018 aangemerkt als digitaal erfgoed.
- Wilt u meehelpen om Wikisage te laten groeien? Maak dan een account aan. U bent van harte welkom. Zie: Portaal:Gebruikers.
- Bent u blij met Wikisage, of wilt u juist meer? Dan stellen we een bescheiden donatie om de kosten te bestrijden zeer op prijs. Zie: Portaal:Donaties.
Schoolplaten van Wolters-Noordhoff
De Schoolplaten van Wolters-Noordhoff zijn de aardrijkskundige schoolwandplaten, uitgegeven door de Nederlandse uitgeverijen J.B. Wolters en P. Noordhoff in Groningen.
Geschiedenis
Wolters en Noordhof waren de eerste uitgevers die met het uitgeven van een serie aardrijkskundige schoolwandplaten zijn begonnen. Het initiatief tot de Schoolplaten voor het Aanschouwelijk Onderwijs werd genomen door de Groninger aardrijkskundeleraar Pieter Roelof Bos, bekend van de Bosatlas.
Wolters maakte de meeste platen, maar Noordhoff liet tussen 1912 en 1934 ook van zich horen.
De wandplaten werden geproduceerd in de jaren tachtig van de negentiende eeuw. Het is niet bekend wie de tekenaars waren.
Anders ligt dat met een volgende serie. Ter Horst kreeg contact met de in 1864 in Arnhem geboren tekenaar Bernardus Bueninck. Deze vestigde zich in 1893 vanuit Vorden in Groningen als kunstschilder-tekenleraar. Bueninck verzorgde eerst wat illustraties voor boeken en begon in 1900 met het schilderen van aquarellen ten behoeve van de wandplatenserie Nederland in Woord en Beeld.
Wolters en Noordhoff breidden ondertussen flink uit. Wolters kreeg Oude Boteringestraat 18 tot en met 24 in handen en begon in 1872 een eigen drukkerij aan de Poststraat. De concurrentiestrijd tussen de twee was meestal vreedzaam, maar in 1909 veranderde dat. Naast Wolters’ bekende Schoolatlas der Geheele Aarde van P. R. Bos, verscheen er ineens bij Noordhoff een Volledige Schoolatlas der Geheele Aarde van ene R. Bos. Wolters nam dat niet en ging naar de rechter. De zaak kwam in oktober 1911 voor. De arrondissementsrechtbank erkende dat er veel overeenkomsten waren, maar vond dat er geen reden was voor een veroordeling van R. Bos en uitgever Noordhoff.
Dan kwam Noordhoff met een flinke aanval op het schoolplatenmonopolie van Wolters. Namens Noordhoff kwamen Schuiling en De Feijter in 1912-1913 met een serie van dertien aardrijkskundige schoolwandplaten, gemaakt door de bekende – niet Groninger – kunstenaars als Jan Sluyters en Herman Heijenbrock. Hoewel de platen een succes waren, waren ze in tegenstelling tot die van Wolters meer kunstwerken dan echte schoolplaten.
Vanaf 1922 werkte ook Wolters met diverse kunstenaars. De eerste was de Ploeg-schilder Johan Dijkstra. Hij maakte in 1922 zes schoolplaten voor Wolters, waaronder de plaat Industriestad Enschede. Ook Noordhoff bracht in 1923 een schoolplaat van Heijenbrock met bijna hetzelfde beeld: Fabrieksstad Enschede.
Cornelis Jetses en J. H. Isings
De Fraeylemaborg in Slochteren, het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam en Museum Nairac in Barneveld bereidden tentoonstellingen voor met de schoolplaten van de Groninger illustrator Cornelis Jetses (1873 – 1955). De aanleiding was een boek waarin volgens uitgeverij Kok ten Have alle wandplaten van Jetses met commentaar werden afgebeeld.
Aan de uitgave, die in november 2008 verscheen, werd meegewerkt door onder anderen bijzonder hoogleraar illustratie Saskia de Bodt van de universiteit Utrecht, de pedagoog Ina Uphoff van de universiteit Würzburg, Duitsland en de schoolplatenspecialist Lenja Crins van het Onderwijsmuseum in Rotterdam. Samensteller van Jetses aan de wand was de historicus Jacques Dane, tegenwoordig coördinator collectiebeheer van het Onderwijsmuseum.
Cornelis Jetses tekende in totaal 22 schoolplaten. Hiervan behoren 18 platen tot de bekende lesserie Het Volle Leven uit de jaren tussen 1906 en 1911. Hij maakte twee zogeheten geschiedenisplaten, Ter Walvisvaart (1911) en Aan het Hof van Karel de Grote (1941), plus twee vertelselplaten in 1910 bij het beroemde Aap-Noot-Mies-leesplankje van Hoogeveen.
Als maker van school- en wandplaten heeft Jetses altijd in schaduw gestaan van J. H. Isings, een illustrator die eveneens werkte voor de Groninger uitgever J. B. Wolters, het latere Wolters-Noordhoff. In Jetses aan de wand wordt onder meer verteld hoe Jetses de beginner Isings mooie opdrachten gunde en vervolgens niet meer voor de schoolplaten van de vaderlandse geschiedenis werd gevraagd.
Noordhoff kwam in 1934 voor het laatst met een serie schoolwandplaten. Wolters ging nog door tot 1954. Door de fusie in 1968, kwamen alle platen in één archief en konden ze de basis vormen voor de huidige Wolters-Noordhoff uitgave Verdwenen Nederland; Nederland in oude schoolwandplaten.
Zie ook
Literatuur
- Verdwenen Nederland; Nederland in oude schoolwandplaten Noordhoff Uitgevers BV, Groningen 2006, ISBN 9789001122348
Bronnen
- Artikel van het Informatiecentrum voor de geschiedenis van stad en Provincie Groningen.