Psychopathie

Psychopathie is een psychologisch syndroom dat zich uit door het o.a. chronisch vertonen van immoreel en antisociaal gedrag van de persoon jegens anderen en hun eigendom.

Psychiatrische visies

Met name in de forensische psychiatrie worden criteria gehanteerd die niet overeenkomen met de persoonlijkheidsstoornissen die zijn gedefinieerd in de ICD-10 en het DSM-IV. Een belangrijk doel is het beoordelen van de kans op herhaling.

In 1941 publiceerde Hervey Cleckley het boek The Mask of Sanity, waarin hij 16 criteria voor de psychopathische persoonlijkheid gaf. Op basis hiervan ontwikkelde de Robert Hare zijn Psychopathy Checklist (de huidige versie is de PCL-R). Hiermee wordt de persoonlijkheid beoordeeld aan de hand van agressief narcisme en een sociaal afwijkende levensstijl. Deze laatste groep criteria komt in grote lijnen overeen met anti-sociale persoonlijkheidsstoornis.

Oorzaken

De oorzaken van psychopathie zijn in drie groepen te verdelen:

Ontwikkelingsstoornissen (emotionele verwaarlozing)

door een opvoeding waarin geborgenheid en genegenheid, met name in de eerste levensjaren, onvoldoende aanwezig is kan er een persoonlijkheidsstructuur ontstaan waarin het WIJ-gevoel (socialisatie) onvoldoende is en het IK-gevoel (egocentriciteit) op de voorgrond komt te staan. Deze verstoring en onevenwichtigheid kan later in psychopathisch gedrag zichtbaar worden. Vrijwel altijd is op weg naar de volwassenheid een gedragsstoornis opgetreden (met name CD). In de vroege jeugd kan als gevolg van pathologische zorg reactieve hechtingsstoornis zijn voorgekomen.

Organische oorzaken

hersenontsteking, hersenvliesontsteking en andere ernstige hersenbeschadigingen door ongelukken of vergiftigingen door een verslavingsziekte, kunnen tot een zodanige karakterverandering leiden dat een verpsychopathiseerde persoonlijkheid ontstaat.

Erfelijkheid

in bepaalde situaties kan gedacht worden dat psychopathie mede een erfelijke oorzaak heeft. Welke beschadiging of afwijking in de structuur van hersencellen hierbij een rol speelt is onvoldoende bekend.

Doorgaans is een combinatie van deze factoren aanwezig bij psychopathische personen, het combineren van zulke factoren doet men volgens het biopsychosociaal model.

Kenmerkend gedrag

Bij een psychopaat ontbreekt de capaciteit om emoties zoals schuld of wroeging te voelen omdat ze niet kunnen empathiseren met anderen. Het gedrag van een psychopaat laat zich vooral tonen in sterk egocentrisch gedrag, waarbij het eigenbelang altijd boven dat van anderen gaat. Dit kan op een duidelijk zichtbare wijze gebeuren, maar het kan ook zo zijn dat men zich schijnbaar aardig en sociaalvoelend voordoet om daarmee te bereiken dat er later rechten of gunsten kunnen worden geëist. Een ander kenmerkend verschijnsel is dat zij zo manipuleren dat de ander dat niet direct in de gaten heeft en zich ongewild voor “het karretje” laat spannen.

Een heel specifiek verschijnsel bij psychopathie is het ziekelijk liegen. Een psychopaat kan een uitgebreid web van leugens vertellen om daar later zijn voordeel mee te kunnen doen. Hij kan bijvoorbeeld iemand financieel voordeel of romantiek in het vooruitzicht stellen, maar het verantwoordelijkheidsgevoel om aan de geschapen verwachtingen te voldoen, ontbreekt volledig. Het komt voor dat het liegen zodanig een tweede natuur geworden is, dat het ook gebeurt zonder dat de psychopaat er een concreet plan of doel mee heeft. Opvallend is voorts dat zij zich enerzijds gedragen als mensen die in de hoek zitten waar “de klappen” vallen en anderzijds zich voordoen als iemand die “het gemaakt” heeft.

Prognose

Voor zover bekend, zijn er geen bekende/afdoende behandelmethoden tegen dit syndroom. Cleckley 1955, Hare 1999. Sterker nog, er bestaat sterk bewijs dat het therapeutisch "behandelen" van de patiënt hem alleen meer de gelegenheid geeft om zijn antisociale vaardigheden te verbeteren. Hervé, Yuille 2006.