Presentie (hulpverlening)

De benadering vanuit presentie is een manier van werken in zorg en welzijn die de relationele afstemming tussen zorggever en cliënt centraal stelt. Het is geen methodiek in strikte zin maar een benadering die binnen diverse sectoren in de zorg- en hulpverlening kan worden toegepast. Het uitgangspunt is dat goede zorg ontstaat vanuit het zorgvuldig aansluiten bij en afstemmen op de ander, en op wat hij of zij nodig heeft. Leefwereldgerichtheid en perspectiefwisseling zijn daarin kernbegrippen.

Relationeel programmeren

Binnen de presentiebenadering wordt de zorg ingericht via relationeel programmeren: vanuit de relatie blijkt wat goede zorg is voor deze cliënt op dit moment. Daarbij blijft de eigen vakkennis intact, maar de relatie stuurt hoe die kennis wordt aangewend. In deze zorgbenadering is geen sprake van een methodisch stappenplan, maar wordt uitgegaan van richtinggevende werkprincipes. Het perspectief van degene die hulp of steun nodig heeft of vraagt vormt de leidraad voor de zorg; de logica van de methodiek is daarin niet richtinggevend en de richting van de probleemdefinitie is niet op voorhand gegeven. De presentiebenadering zet primair in op het ontwikkelen van een bevredigende relatie tot het leven – ook als dat leven vastzit. Daarin is het tevens een stroming binnen de zorg die kritisch is tegenover het (impliciete) maakbaarheidsgeloof in veel methodieken.

Domein en doelgroep

Mensen die moeilijk bereikbaar zijn (zorgmijders) of bij wie de complexiteit van problemen groot is vormen van oudsher een belangrijke doelgroep van de presentie. Daarnaast is deze zorgbenadering toepasbaar in de psychiatrie, de zorg voor ouderen en mensen met dementie, bij verstandelijk gehandicapten, dak- en thuislozen, in ziekenhuizen en de verslavingszorg, maar ook binnen het onderwijs, het politiewerk en de woningbouw. De presentietheorie biedt daarbij steeds een relatiegestuurde bedding voor de inzet van vakspecifieke methodieken, zoals empowerment, belevingsgerichte zorg, herstelwerk of een context-specifieke evidence-based methodiek.

Normatief-reflexieve professie

In de presentietheorie wordt voortgebouwd op de theorie van de normatief-reflexieve professionalisering. Het uitgangspunt hierbij is dat de persoon van de werker een belangrijk element is van de (goede) zorgrelatie en dat zorg nooit een waarde neutrale activiteit is. Een onderdeel van de professionaliteit is om benaderbaar te zijn en trouw aan de zorgvrager. In de zorgpraktijken is er veel aandacht voor (team-)reflectie, moreel beraad of Case Based Learning (een specifieke vorm van casusbespreking).

Ethiek

De zorgethiek vormt de ethische basis van de presentietheorie. Deze morele theorie stelt de onderlinge afhankelijkheid van en verbondenheid tussen mensen en hun plek in een gemeenschap centraal. Menselijke kwetsbaarheid en verantwoordelijkheid zijn uitgangspunten in het moreel redeneren, meer dan algemene beginselen, universele plichten en autonomie (zoals in de rechtenethiek), of veralgemeniseerbare consequenties (gevolgenethiek), of zelfstandige deugdenbeoefening (deugdethiek).

Management, organisatie en verantwoording

Een onderdeel van de presentietheorie is de organisatorische en veranderkundige pendant van het relationele werken in het primaire proces. Hierbij gaat het om de specifieke inrichting van leidinggeven en besturen, zoals het vergroten van 'scharrelruimte' voor professionals en het vervangen van regels door reflectie. Ook wordt gezocht naar (andere) vormen van verantwoording en vaststellen van kwaliteit van relationele of ‘zachte’ aspecten van de zorg.

Presentietheorie

In 2001 is de presentietheorie voor het eerst door Andries Baart geformuleerd, als resultaat van een meerjarig wetenschappelijk, empirisch onderzoek naar het werk van buurtpastores. De wisselwerking tussen (wetenschappelijk) onderzoek en praktijkbeoefening staat nog steeds centraal in deze benadering.

• Een theorie van de presentie, Utrecht: Lemma 2001 (derde vermeerderde druk 2004; her- en bijdrukken in 2006, 2009 en 2011). Andere publicaties zijn te vinden op de sites van Stichting Presentie of Andries Baart.