Passie (lijden van Jezus Christus)

Met de passie (van het Griekse πάσχειν (paschein) ’lijden, verdragen, meemaken’ en van het Latijnse pati, ’ondergaan’; passio ’lijden’) wordt in het christendom in de eerste plaats het lijden en sterven van Jezus Christus bedoeld, d.w.z. zijn verraad, verhoor, marteling en executie door de Romeinen in Jeruzalem. De verslagen hierover in de evangeliën worden het passieverhaal genoemd.

Hiervan afgeleid, betekent een passie dan ook een verhaal, toneelstuk, muziekstuk of beeldend kunstwerk dat het lijden van Jezus Christus als uitgangspunt heeft. Een theatrale vorm van een passie wordt ook wel passiespel genoemd.

De passiemuziek of muzikale passie heeft in de loop der eeuwen een grote ontwikkeling doorgemaakt.

Oorspronkelijk werd deze muziek eenstemmig gezongen. Rond de 10e eeuw werden de rollen van Christus, de verteller, het volk en anderen verdeeld over verschillende zangers en groepen zangers. Men noemt dit de koraalpassie of responsorische passie. De gezongen tekst komt hier letterlijk overeen één van de Evangelies.

Rond 1500 kwam de polyfone muziek op. Ook de passiemuziek werd hierbij aangepast. Er kwamen harmonieën en meerstemmigheid bij, wat resulteerde in de motetpassie.

Later, in de 17e en 18e eeuw, schreven componisten als Johann Sebastian Bach, Georg Friedrich Händel en Georg Philipp Telemann passies in de vorm van een oratorium, de oratoriumpassie. In de oratorische passie wordt de letterlijke evangelietekst afgewisseld met teksten die het evangelieverhaal beschouwen. Een volgende stap was de zgn. Brockes-passie, een passie op teksten van de Hamburgse magistraat Brockes, waarij de bijbeltekse(en) herdicht zijn.

Van de vele oratoria zijn de Mattheuspassie en de Johannespassie de meest bekende en de meest gespeelde. Ze worden in de tijd voor pasen overal in de westerse wereld uitgevoerd. Twintigste eeuwse passies werden o.a. gecomponeerd door Penderecki en Goebadoelina. Een populaire passie zou men de musical Jesus Christ Superstar van Andrew Lloyd Webber kunnen noemen.

Passiespel

In Rooms-Katholieke streken wordt rond Pasen vaak een passiespel opgevoerd. Dit is een soort toneelvoorstelling over het lijden van Jezus Christus voor en tijdens de kruisiging. Meestal zijn de spelers plaatselijke amateurs die vaak jarenlang met hun hele gezin meedoen.

Ontstaan

Het passiespel is ontstaan in de middeleeuwen. Nadat in de kerk verzet groeide tegen de uitbundige toneelstukken tijdens vieringen en processies, verplaatsen deze spelen zich naar buiten de kerk. De toneelstukken speelden zich af op de pleinen en in de straten en verbeeldden altijd het lijden van Christus. Soms namen wel honderden spelers hieraan deel, en het spel kon wel dagen duren. Uit de overgeleverde teksten blijkt dat er veel gebruikgemaakt werd van special effects om bijvoorbeeld overstromingen zo realistisch mogelijk weer te geven. Het gebruik duurde voort tot in de 16e eeuw.

In de 17e eeuw leefde de traditie weer op, eerst in het Duitse Oberammergau. Dit vond navolging in andere Europese landen als Oostenrijk, Frankrijk, België en Nederland.