Paranoïde persoonlijkheidsstoornis

De paranoïde persoonlijkheidsstoornis is een door een psychiater gediagnosticeerde persoonlijkheidsstoornis met paranoïde kenmerken. De term paranoïde verwijst in dit verband niet naar verregaande wanen of psychosen, maar naar een aanhoudend en ongegrond wantrouwen in mensen. Vrienden, kennissen en collega's worden vanwege dit wantrouwen met een zekere afstandelijkheid benaderd en de contacten worden pas wat hartelijker als blijkt dat zij geen kwade bijbedoelingen hebben. Vaak blijft de PPS-lijder echter wel op zijn hoede en kan fel reageren op een kleinigheid (bijvoorbeeld een grapje) die als persoonlijke aanval wordt geïnterpreteerd. Mocht de persoon daadwerkelijk slecht worden behandeld of opgelicht, kan de woede daarover soms jaren duren en mogelijk wraakgevoelens oproepen.

Paranoïde persoonlijkheden wantrouwen vaak ook hun levenspartners. Op grond hiervan worden de activiteiten van de partner meer dan normaal in de gaten gehouden en kan de PPS'er zich soms streng of zelfs dictatoriaal opstellen.

In bepaalde gevallen richt het wantrouwen zich tegen bevolkingsgroepen, instanties of overheden. Dit kan leiden tot vooroordelen of langdurige conflicten die volgens de omgeving slechts om kleinigheden gaan. Dit wordt wel querulantenwaan genoemd (hoewel er in dit geval geen sprake is van de echte waan).

Het DSM-IV omschrijft de paranoïde persoonlijkheidsstoornis als volgt:

• A. Het zodanig wantrouwen of als verdacht beschouwen van anderen dat hun motieven worden gezien als kwaadwillend. De stoornis begint in de puberteit of jonge volwassenheid en doet zich voor als sprake is van vier of meer van de volgende gevallen:
  • De persoon vermoedt zonder voldoende aanleiding dat anderen hem of haar misbruiken, schaden of misleiden.
  • De persoon heeft sterke, onterechte twijfels over de loyaliteit of betrouwbaarheid van vrienden of kennissen.
  • De persoon is terughoudend bij het in vertrouwen nemen van anderen vanwege de ongegronde angst dat de informatie ten nadele van hem of haar wordt gebruikt.
  • De persoon ziet denigrerende of bedreigende betekenis in onschuldige opmerkingen of gebeurtenissen.
  • De persoon koestert wrok en is niet vergevingsgezind over beledigingen, lichamelijk letsel of kleineringen.
  • De persoon ziet aanvallen op zijn of haar persoon of reputatie die anderen niet opvallen, reageert kwaad of gaat in de tegenaanval.
  • De persoon heeft regelmatig ongegronde verdenkingen over de trouw van zijn of haar echtgeno(o)t(e) of seksuele partner.
• B. De stoornis treedt niet uitsluitend op als onderdeel van schizofrenie, een stemmingsstoornis met psychotische kenmerken of een andere psychische aandoening en is geen gevolg van directe fysiologische omstandigheden of algemeen medische aandoening.